Pars Today

Көршілес, соның ішінде Парсы шығанағы аймағындағы елдермен қарым-қатынасты жақсартуға және түрлі байланыстар орнатуға мүдделі болуы – ИИР-ның стратегиялық саясатының бірі.

Көршілес, соның ішінде Парсы шығанағы аймағындағы елдермен қарым-қатынасты жақсартуға және түрлі байланыстар орнатуға мүдделі болуы – ИИР-ның стратегиялық саясатының бірі. Осыған байланысты 1398 жылы ИИР тарапынан БҰҰ-на «Ормоз тыныштығы» жоспары  ұсынылды. Осы уақытқа дейін адасулар аймақ, су жолдары, теңіз қауіпсіздігі, мұнай және энергетика үшін проблемалар мен қауіп-қатерлерді тудырды. Өкінішке орай, Парсы шығанағы аймағындағы кейбір елдер АҚШ-қа әскери базаларын құру үшін өз аумақтарын беріп, аймақтың қауіпсіздігіне нұқсан келтірді. «Хормоз жобасы» аймақ тұрғындарының тыныштығын, тұрақтылығын, дамуы мен әл-ауқатын құруға және дамытуға, теңіз қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, сауданы ынталандыруға, кең экономикалық қатынастар орнатуға, мемлекеттер арасындағы ынтымақтастыққа және ұжымдық қауіпсіздікті құру мен дауларды шешуге бағытталған. Бұл жобада діни жақындасу, мәдени алмасу, туризмді дамыту және экономикалық ынтымақтастық сынды мәселелер қуатталды.

Парсы шығанағы аймағы елдерінің арасында экономика саласындағы инвестиция мен сауда қатынастары үшін көптеген мүмкіндіктер бар. Мысал ретінде тамақ, туризм, қонақ үй мен туризмді дамыту, сумен жабдықтау, құрылыс материалдары және кейбір фармацевтикалық өнімдер сияқты салалар жатады. Иранның осы салалардың кез-келгенінде жұмыс істеуге және инвестициялауға мүмкіндігі бар. Парсы шығанағы елдері өздерінің географиялық жағдайларына байланысты азық-түлік импорттаушылары болып табылады. Шекаралас болу көлік шығындарын төмендетеді.

АҚШ пен оның одақтастарының Иранға қарсы санкцияларының қатаңдығына байланысты қатынастар  өзгеріп отырғанымен, Иран мен Біріккен Араб Әмірліктері көптеген жылдар бойы тығыз экономикалық қатынастарда болды. Дубай - Біріккен Араб Әмірліктерінің жеті әмірлігінің бірі. Ол көптеген жылдар бойы Иранның әлеммен және сауда серіктестерімен экономикалық қатынастары орталықтарынан болды. Он мыңдаған ирандық Дубайда және Біріккен Араб Әмірліктерінің басқа қалаларында сауда орталықтарында өмір сүруде және еңбектенуде. Дубайда 3 миллионнан астам адам тұрады, оның 600 мыңы ирандықтар.

Дубайда шамамен 6000 ирандық компаниялар тіркелген және 8000 ирандық белсенді кәсіпкерлер эмиратта бизнес жүргізуге лицензия алған. Иранның көптеген импорттық өнімдері БАӘ, әсіресе Дубай әмірлігі арқылы Иранға қайта экспортталады. Иран БАӘ-ні басқа елдерден тауар импорттайтын порт ретінде пайдаланады. Иран БАӘ-не мұнай газдары, газ тәрізді көмірсутектер, мұнай химикаттары, алюминий, зергерлік бұйымдар, бағалы металдар, катодтар, тазартылған мысдың катодтық бөліктері, еріткіштер, қолөнер бұйымдары және пісте, шафран және жемістер сияқты ауылшаруашылық өнімдерді экспорттайды.

Қатар - Парсы шығанағының тағы бір мемлекеті, жылдар бойы оның экономикасы өсіп келеді. Қатар - Иранның экспорттық нарықтарының бірі. Иранның оңтүстік көршісі Қатар өзінің ерекше географиялық орналасуына байланысты құрлыққа аса қол жетімді емес. Қатар тек Сауд Арабиясымен ғана құрлық  шекараға ие. Сондықтан, оны шағын түбек деп те атайды. Қатардың Сауд Арабиясымен және БАӘ-мен саяси қиындықтары бұл елдің бірнеше рет санкциялармен бетпе-бет екеуіне себеп болды. Мұндай жағдайда Иран Қатарға жақсы саяси, қауіпсіздік және экономикалық қолдау көрсетті. Қатар Мемлекетінің Әмірі шейх Тамим бен Хамад Әл-Сәни: ««Біздің Иранмен қарым-қатынасымыз тарихи.  Өткен жылдар ішінде біз көптеген өзгерістерге куә болғанымызбен, екі ел арасындағы каналдар мен байланыс жолдары әрқашан ашық болды. Біз қоршауда болған кезде  Иран Қатар халқына көмектесті. Біз ИИР-ның сол кездегі ұстанымына алғыс айтамыз. Біз бұл көмекті еш уақытта ұмытпаймыз»,- деді.

Иран көршілес елдерге әртүрлі тауарларды экспорттайды, олардың көбі азық-түлік және ауыл шаруашылығы өнімдері, өнеркәсіптік бөлшектер немесе минералды бөлшектер. Иранның Қатарға экспортына минералды өнімдер, соның ішінде ақ цемент, гипс, темір, шыны; тамақ өнімдері - құрма, пісте, қызанақ, қарбыз, қырыққабат, салат, қияр, асқабақ, шафран және т.б сияқты ауылшаруашылық өнімдері; мрамор және  әртүрлі бояулармен қатар қаңылтыр, қолөнер бұйымдары, кілемдер, төсеніштер, тұрмыстық техника, композит, темірден немесе болаттан жасалған ыстық таяқшалар. Сондай-ақ Иран Қатарға тірі мал экспорттайды. Бұл тауарлар Иранның «Бушер», «Шәхид Раджаи», «Ленгех» және «Имам Хомейни» порттарынан экспортталады. Иранның ауылшаруашылығының, өнеркәсіп пен қонақ үй құрылысының, ғылым мен технологияның әртүрлі, олардың ішінде  су мен электр энергиясына байланысты қызметтері салаларында көптеген мүмкіндіктерге ие. Иран Қатарға инвестиция құю арқылы өз тәжірибелерімен алмаса алады.

Иранның оңтүстік көршілерінің ішіндегі серіктестерінің бірі - Оман. АҚШ-тың Иранға қарсы қатаң санкцияларына қарамастан, Оман Иранмен тығыз саяси-экономикалық байланыс орнатуда. Біріккен Араб Әмірліктері АҚШ-тың Иранға қысым көрсетуін қолдаған кезде, ирандық компаниялар мен кәсіпкерлер Оманды өз капиталдарының бір бөлігін салу үшін таңдады. Мысалы, «Кайсон» компаниясы - 2010 жылы Оманда өзінің еншілес кәсіпорнын құрған Иранның ең ірі құрылыс компанияларының бірі. Ол өзінің филиалын Оман қаласында 2010 жылы құрды. Оманның Сауда министрлігі жариялаған есебінде көрсеткендей, АҚШ 2018 жылдың соңына  ядролық келісімнен шыққаннан кейін Оманға 210-ға жуық ирандық жаңа компаниялар тіркелген.

Иран мен Оман арасындағы теңіз көлігі флотын дамыту, екі елдің азаматтары үшін виза беруді жеңілдету, Оманда тұратын ирандық компаниялар санының көбеюі, сондай-ақ Оман нарығындағы ирандық экспорттық өнімдердің өткенге қарағанда бәсекеге қабілетті бағалары болып табылады. Иран мен Оман арасындағы экономикалық ынтымақтастықты дамытудың маңызды себептері. Екі ел арасындағы экономикалық қатынастар екі елдің де мүдделеріне сәйкес келетіндігін ескере отырып, Оман шенеуніктері екіжақты қатынастарды жеңілдету үшін ирандық кәсіпкерлерді салықтан босатты. Екі ел арасындағы экономикалық қатынастардың екі елдің де мүдделеріне сәйкес келетіндігіне тоқталып: «Оман басшылары екіжақты қатынастарды жеңілдету үшін ирандық кәсіпкерлерді салықтан босатты»,- деді.

Парсы шығанағы аймағындағы Иранның басқа көршісі Кувейт. Бұл мемлекет Иран цементінің ірі тапсырыс берушілерінің бірі. Иранның бұл елге экспортының көп бөлігі азық-түлік пен құрылыс материалдары. Парсы шығанағы аймағындағы басқа елдер сияқты Кувейт те Ираннан тірі мал импорттауға ерекше қызығушылық танытады. Иранның бұл елге 73 миллион долларға тек тірі мал экспорттайды. Басқа жағынан, Иран осы ел арқылы автомобильдердің үлкен көлемін импорттайды. Иран мен Кувейт арасындағы экономикалық қатынастарға климаттық жағдайлар мен екі тараптың жақын қатынасы ең көп ықпал етеді. Кувейттің 30 пайызы ирандықтар және олар бұл елдің ауқатты тобына жатады. Иран транзиттеу туралы Иран, Ирак және Кувейт арасында үшжақты келісім арқылы  өзінің Шамчех шекарасы арқылы жүктерді Орталық Азиядан Кувейтке транзиттеуге талпынуда. 

Қорыта айтқанда, Парсы шығанағындағы елдердің көпшілігінің Иранмен жақсы сауда байланыстары бар деп айту керек. Бұл елдер Иран экономикасының түрлі секторлары өнімдерінің мақсатты нарықтарының бірі болып табылады. Әрине, Иранның жақындығы мен ерекше географиялық жағдайларын ескере отырып, бұл елдер   Иранмен сауда жасаудан пайда көретіндерін жасырмайды.