3’lü doğalgaz SWAP anlaşması
10 üyeli Ekonomik İşbirliği Teşkilatı ECO zirvesi ile eşzamanlı olarak Hazar Denizi kıyıdaş 5 ülkenin zirvesi de Aşkabat’ta düzenlendi.
İran İslam cumhuriyeti cumhurbaşkanı seyit İbrahim Reisi’nin katılımı ile düzenlenen bu ortak oturumunda enerji, ticaret, taşımacılık ve transit alanlarında önemli kazanımlara imza atıldı. Bu yüzden uzmanlar Aşkabat oturumunu son 30 yılda ECO’nun en verimli oturumu olarak değerlendirdiler.
Aşkabat oturumunda imzalanan en önemli anlaşmalardan biri, Türkmenistan doğalgazının İran toprakları üzerinden Azerbaycan Cum.’ne 3’lü SWAP anlaşmasıdır. 3 ülke devlet başkanlarının katıldığı törende imzalanan söz konusu anlaşma uyarınca her yıl 1,5-2 milyar metreküp Türkmenistan doğalgazının İran topraklarından Azerbaycan cumhuriyetine aktarılması kararlaştırıldı.
Hiç şüphesiz Türkmenistan doğal gazının Azerbaycan cumhuriyetine SWAP olarak İran topraklarından aktarılması ECO ve Hazar Denizi kıyıdaş ülkelerin zirve toplantıları çerçevesinde ekonomi ve enerji alanındaki en önemli anlaşmalarından biridir. Aslında enerji alanında işbirliği, ECO’nun önceliklerinden biridir ve bunun da Aşkabat oturumunda ve bir kazan-kazan anlaşmasında gerçekleştiği söylenebilir.
Ekonomi gelirinin Aşil topuğu doğalgaz ihracatı olan Türkmenistan, her zaman ihracat hedeflerini çeşitlendirmeyi düşünmüştür. Bu yüzden Aşkabat hükümeti söz konusu 3’lü oturumun başlıca kazanan tarafıdır. Türkmenistan doğalgazını ihracat için bir yol bulmuşken bu hidrokarbon ürünün ihracatını Çin’in tekelinden çıkartmış oluyor. Özellikle son 4 yılda Çin, Türkmenistan doğalgazının tek alıcısıydı. Bu yüzden Türkmenistan söz konusu SWAP anlaşmanın birinci kazanan tarafıdır.
Bu arada Azerbaycan Cum. De son yıllarda AB doğal gazını uzun vadede temin etmek için ortaklar bulmaya çalıştığı için SWAP anlaşmasının kazanan ikinci tarafı da Bakü oluyor. Zira bu sayede ilham Aliyev hükümeti İran ile ekonomi ve ticari ilişkilerini tekrar onarma fırsatı bulmuş oluyor. Bilindiği gibi Bakü’nün ırkçı rejim İsrail ile askeri işbirliği ve Aliyev’in İran’a karşı olumsuz tutumları ardından son aylarda Tahran ve Bakü ilişkileri kararmaya yüz tutmuştu.
Fakat 3’lü anlaşmanın sayesinde Bakü yetkilileri için İran ile ilgili eski hatalarını telafi etme ortamı hazırlanmış oldu. Bu bağlamda Azerbaycan Cum. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev İran İslam cumhuriyeti cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ile görüşmenin ardından Aşkabat’ta muhabirlere yaptığı açıklamada şöyle konuştu:
Halklarımız kardeşler, ülkelerimiz kardeşler ve bugün müzakere edilen konular bir kez daha İran-Azerbaycan cumhuriyeti ilişkilerinin çok yüksek seviyede olduğunu gösterdi. Azerbaycan Cum. Türkmenistan doğalgazını İran üzerinden satın alacaktır. 3’lü işbirliği için uygun bir ortamdadır ve bizim niyetimizi gösteriyor. Bu belge, ekonomi ve enerji güvenliği açısından da çok önemli.”
Hiç şüphesiz bölge ülkelerinin İran ile doğalgaz ve petrol SWAP anlaşmaları, bölge ve dünyada enerji intikalinin en güvenilir ve en ucuz yollarından biridir. Aslında Hazar Denizi kıyı ülkelerinin coğrafi konumu ve de İran’ın bölgedeki nispi konum meziyeti, ham petrol ve doğalgaz takası için çeşitli güzergahlardan boru hatlarının inşa etmesinin yüklü masraflarından çok daha ucuz ve hem de daha güvenlidir. Zira İran sahip olduğu zengin ham petrol ve doğalgaz rezervleri ile Hazar Denizi kıyı ülkeleri ve ECO üyelerinin bu alandaki ihtiyaçlarını SWAP yolu ile karşılayabilir.
İran yaklaşık 40 trilyon metreküp doğalgaz rezervleri ile dünyada ispatlanmış bir konuma sahiptir ve enerji SWAP’ı ile yüz yılar boyunca bölge ülkelerini enerji intikali konusunda temin edebilir. İran ayrıca orta Asya ve Kafkasya ülkelerinin coğrafi şartları nedeni ile onlara uluslararası denizlere ulaşmaları için bir köprü da olabilir./
