INSTEX, Avrupa troykasının ahde vefasızlığının kurbanı
İran İslam Cumhuriyeti dışişleri bakanlığı sözcüsü INSTEX’in Avrupalılar tarafından kapatılmasıyla ilgili yaptığı açıklamada, bu olayda İran’ı sorumlu tutmanın Avrupa’nın mutlak başarısızlığını örtbas etmek için olduğunu söyledi.
İngiltere, Fransa ve Almanya’dan oluşan Avrupa Troykası Perşembe günü ortaklaşa yayınladıkları bildiride İran’ı suçlu göstermeye çalışarak mali INSTEX mekanizmasının iptalini duyurdular. INSTEX mali mekanizması, Amerika yaptırımları sayesinde İran'la ticari ilişkileri kolaylaştırması gerekiyordu.
2018 Ağustos ayında AB dış siyaset sorumlusu ve Avrupa Troykası dışişleri bakanları ortak bildiride, Amerika yaptırımların tekrar uygulandığı şartlarda İran ile etkili mali mekanizmayı korumaları ve İran petrol ve doğalgaz ihracatının mümkün olmasını sağlama taahhüdünde bulundular. Onlar söz konusu bildiride “özel hedeflerler Avrupa’nın yeni mekanizmanın oluşma inisiyatifine” işaretle bu sayede İran yaptırımların iptalinin devam edebileceği ve Avrupalı ihracatçılar ve ithalatçılarının İran ile yasal ticarete devam edebileceklerini duyurdular.
Ardından INSTEX, Amerika’nın nükleer anlaşmadan çekilmesinden 9 ay sonra Avrupa Troykası tarafından ve İran ile dolar dışı ticaret için kuruldu, ardından Belçika, Danimarka, Hollanda, Finlandiya, ispanya, İsveç ve Norveç de INSTEX’e katıldılar.
Buna rağmen söz konusu mali mekanizma milyarlarca dolarlık ikili ticaret için kurulmuş olmasına rağmen, az bir yatırım yapıldı ve Avrupa hükümetleri de INSTEX’teki likiditeye erişimi hiçbir zaman garanti etmediler. Bu yüzden Avrupalılar en baştan beri INSTEX’i kendileri için siyasi bir jest ve Amerika’nın ayrılmasına rağmen İran İslam cumhuriyetinin de uygulamada BERCAM nükleer anlaşmadaki sorumluluklarına bağlı kalmaya teşvik eden bir mekanizma olarak düşündüler.
Sözkonusu mekanizmanın Amerika’nın nükleer anlaşmadan illegal çekilmesi ve İran’a karşı yaptırımları tekrar uygulamasından doğan hasarları telafi etmeye yönelik Avrupa tarafının vaatlerindendi, fakat Avrupalıların diğer vaatleri gibi bir kader yaşadı, nitekim Avrupa yetkilileri de daha önce bunu itiraf ettiler. Örneğin INSTEX direktörü Micheal Buck Mart 2021’de, “Amerika'nın İran'a yönelik yaptırımları, büyük Avrupa bankalarını son derece muhafazakar hale getirdi ve bu yüzden INSTEX ile çalışmıyorlar.” dedi.
Şimdi Avrupalılar kendi sorumluluklarına uymadıkları, ticari firmaların da Amerika yaptırımları korkusuyla İran ile çalışmaya yanaşmadıkları gerçeklerine değinmeden, İran’ı INSTEX ile etkileşme girmekten imtina etmekle suçluyorlar. Halbuki kendileri de mekanizmanın aktifleşmesi ve İran’ın BERCAM’ın ekonomik çıkarlarından yararlanması için hiçbir girişimde bulunmazken İran’ın nükleer anlaşmadaki sorumluluklarına bağlı kalmasını istediler.
Halbuki İran, Amerika’nın nükleer anlaşmadan illegal çekilmesinden 15 aya kadar anlaşmadaki tüm sorumluluklarına bağlı kaldı; fakat Avrupa’nın bankacılık ve finansal sorumlulukları gibi taahhütlerine bağlı kalmaması ve Amerika’nın da maksimum baskısının devam etmesi ardından kademeli olarak nükleer sorumluluklarını, yine BERCAM anlaşması çerçevesinde azalttı.
İran İslam Cumhuriyeti dışişleri bakanlığı sözcüsü Nasır Ken'ani bugün Avrupa’nın ahde vefasızlıklarına işaretle, “İran bu mekanizmaya bel bağlamadı, ancak iyi niyetle mali kanalın hayata geçirilmesi için gerekli her türlü iş birliğinden kaçınmamıştır. Ne yazık ki, diğer yükümlülüklerini de yerine getiremeyen Avrupa devletleri, INSTEX'i etkin bir şekilde hizmete sunmadılar ve nükleer anlaşma taahhütleri kapsamında gerekli önlemleri almadılar." dedi.
Kenani, "INSTEX'in kapatıldığına dair açıklamada İran'ı suçlamak, Avrupa'nın en azından mali açıdan Amerika'dan bağımsız olma yönündeki başarısızlığını örtbas etmeye yönelik yapılan sonuçsuz bir girişimdir." ifadesini kullandı./
