İran Karizleri: Eski İran'ın Dünyaya Tanıttığı Su Yönetimi Sanatı + Görseller
Pars Today - Yeraltı sularından faydalanmanın, eski İranlılar tarafından geliştirilen yöntemlerinden biri olan kariz, İran topraklarının zekası, becerisi ve kadim medeniyetinin bir göstergesidir.
İran'da inşa edilen karizler, günümüzde bile birçok su kıtlığı yaşanan bölgede kullanılan yeraltı yapılarıdır.

Bu yapılar zaman içinde birçok ülkeye su temini konusunda ilham kaynağı olmuştur. Tarihi kayıtlar, kariz inşa teknolojisinin İran'dan başlayarak yavaş yavaş dünyanın diğer bölgelerine yayıldığını göstermektedir. Bunun örneklerini Doğu'da Afganistan, Hindistan ve Çin gibi ülkelerde, Batı'da ise Fas, Cezayir ve Libya gibi Kuzey Afrika ülkelerinde görebiliriz. Araştırmalar, bu bölgelerdeki insanların genellikle kariz inşa etmenin mümkün olduğu alanlarda yerleştiklerini göstermektedir.
Kariz nedir ve nasıl inşa edilir?
Kariz, suyu yeraltından yüzeye taşımak için kazılmış bir kanaldır. Yeraltı kaynaklarına ana kuyular denir. Yeraltında kazılan karizler, ana kuyudan çıkan ve birbirine bağlanan bir dizi kuyuyu birbirine bağlayan bir iletişim kanalı görevi görür. Karizin yer yüzüne ulaştığı yere kariz başı denir.

Kariz inşaatında dikkat çeken nokta, çalışma yöntemidir. Bu yapı, herhangi bir alet kullanmadan sadece yer çekimi kuvveti sayesinde suyu yeraltından yüzeye taşır.
İran karizleri ve dünya mirası
UNESCO, su kaynaklarının sağlanması hakkındaki raporunda, İran'daki kariz adı verilen sulama tünellerinin kazılması yöntemini, en eski akıllı mühendislik örneklerinden biri ve suya olan ihtiyacı karşılamak için akıllıca bir yöntem olarak dünya miras listesinde zikretmiştir.
Şu anda İran'ın yaklaşık 10 eski karizi UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer almaktadır; bunlar arasında yaklaşık üç bin yıllık ve 83 kilometre uzunluğundaki Yezd'deki Zarç karizi ve ayrıca Gönbad-e Kavus'taki Kasbe, Ferdo'daki Belde, Hasanabad'daki Zarç gibi karizler bulunmaktadır.

Diğer ülkelerdeki İran karizleri kazma bilgisi
Kariz teknolojisi, faydalılığını kanıtlayarak diğer ülkelere su ve yeşillik getirmiştir ve özellikle Müslümanların bulunduğu İspanya gibi birçok ülkede izleri görülmektedir. Dünyanın en kalabalık ülkesi Hindistan'da, kariz inşa teknolojisinin transfer edilmesi, bu ülke halkına yardımcı olmuştur.
Hindistan'da bir kariz örneği
Maharaştra eyaletindeki Aurangabad (şimdi Chhatrapati Sambhaji Nagar olarak bilinir) şehri, Hindistan'daki birçok bölge gibi her yaz su kıtlığı sorunu yaşıyor. Ancak bir zamanlar bu şehir, kurak bir bölgede yeşilliğiyle ünlüydü. Bu yeşilliğin sırrı, "Nehar Ambri" adı verilen yeraltı kanal sisteminde yatıyordu. Bir köle olan "Malik Amber", bu kanal sistemini 1612 yılında inşa etmişti.
Mimar ve araştırmacı Danashri Merajkar'ın bir bilimsel makalesinde yazdığı gibi; Amber, Hindistan'a gelmeden önce birkaç yıl eski İran'da yaşamış ve İran'ın kariz sistemleri, yıllar sonra Aurangabad'da inşa ettiği yeraltı kanallarına ilham kaynağı olmuştu. Yazar, Amber'in İranlıların su kıtlığı sorunları için icat ettiği bu sistemi öğrendiğini ve daha sonra bunu Aurangabad'da bir grup mühendisin yardımıyla uyguladığını yazıyor.

Bu su transfer sistemi hakkında derinlemesine bir çalışma yapan tarihçi Şeyh Raman'ın söylediğine göre, bu yeraltı kanallarının uzunluğu iki buçuk mil (yaklaşık dört kilometre) idi ve son 400 yıldır hala temiz su sağlıyor.
Bu kanallar canlandırılabilir mi?
Dr. Şeyh Raman, dünyanın yüzde 20'sinin bu yöntem için uygun doğal özelliklere sahip olduğunu söylüyor.

Bu tür topraklar üzerinde yer alan köylerde böyle kanallar inşa edilirse, milyonlarca insanın içme suyu sorunu çözülecektir.