Sınır | Doğarun Sınırı Neden İnsanî ve Ekonomik Bir Düğüm Haline Mi Geldi?

Parstoday – Kabil’deki ani bir genelge, binlerce İran kamyonunu Doğarun sınırında soğukta bekletiyor; İran standart yakıtı sağlarken, İslamkale’de laboratuvar eksikliği ve Taliban’ın siyasi oyunları, sınırdaki sorunu insanî ve ekonomik bir çıkmaza dönüştürdü.

Doğarun sınırındaki kriz, Kabil’deki ani bir genelge ile başladı; bu karar ithal yakıt standartlarını bir anda değiştirdi ve binlerce İran kamyonunu 32 kilometrelik kuyrukta ve sonbaharın keskin soğuğunda mahsur bıraktı.

İran’daki rafineriler düşük kükürtlü dizel üretimini hızla artırsa da, İslamkale tarafında laboratuvar eksikliği ve tankerlerin yavaş kabul süreci, kuzey komşularının hızlı rekabeti ve Taliban ile diplomatik çıkmaz, bu sınır düğümünü her geçen gün daha ağır bir insanî ve ekonomik kriz haline getirdi.

Şu anda 2500 İran kamyonu, Doğarun ve Milak sınırında, 10 Mordad 1404’ten (1 Ağustos 2025) beri zorunlu bir bekleyiş içinde, adeta bitmeyen metal bir duvar gibi Doğu İran çölüne uzanmış durumda.

Olay, Kabil’deki ani bir genelge ile başladı. Afganistan Maden ve Petrol Bakanlığı, beş gün içinde, önceden haber vermeden ve yolda olan binlerce tanker ve kamyonu dikkate almadan, dizeldeki kükürt standardını 7000 ppm’den 2000 ppm’e ve benzini 2 ppm’e düşürdü; bu da İran’ın Afganistan’a en büyük ihracat yolunun felç olmasına yol açtı.

Tahran, Şazend, İsfahan ve birkaç başka rafineri, Eylül başından itibaren Afganistan rotası için Euro 5, 10 ppm’den düşük kükürtlü dizel üretimini önemli ölçüde artırdı. Ancak sorun bununla bitmiyordu. Asıl problem İslamkale tarafında; hâlâ güvenilir bir laboratuvar ve hızlı test ekipmanı yok. Taliban görevlileri her tanker için bazen iki haftaya kadar bekletiyor.

Günde en fazla 43 kamyon giriş izni alabiliyor; yani normal kapasitenin (1100–1200 kamyon) yüzde dördünden azı.

Bu arada sonbaharın soğuğu, yazın 45 derece sıcaklığının yerini almış durumda ve gece sıcaklığı bölgedeki 5 °C’nin altına düşüyor. Şimdiye kadar 27 sürücü soğuk algınlığı, solunum yolu enfeksiyonu ve sindirim sorunları nedeniyle Taybad ve Torbat-ı Cem hastanelerine kaldırıldı. Sürücüler tarafından gönderilen fotoğraflar, 28 Aban’dan itibaren kuyruğun 7 kilometre daha uzayarak 32 kilometreye çıktığını gösteriyor.

Bu süreçte bölgesel rakipler boş durmadı. Türkmenistan ve Özbekistan, yeni standartlara uygun yakıt sağlayarak, Afganistan’ın yıllık 3 milyar dolarlık yakıt ve mal pazarındaki paylarını hızla artırdı. Turğundi ve Akine gümrükleri şimdi yüzlerce Türkmen ve Özbek tankeri günlük olarak herhangi bir gecikme olmadan kabul ediyor.

İran yetkilileri bunu “siyasi destekli haksız rekabet” olarak nitelendiriyor, ancak Doğarun’un soğuk çölünde belirsizlikten yorulan sürücüler tek bir şey istiyor: İslamkale kapısının açılması.

Birçok İran heyetinin Kabil’e ziyareti ve Taliban yetkililerinin sözlü taahhütlerine rağmen, hâlâ yazılı bir protokol, belirli bir zaman çizelgesi ve Afgan tarafında donanımlı bir laboratuvar bulunmamaktadır.

Güvenilir kaynaklara göre, Taliban eş zamanlı olarak iki hedef peşinde: Helmand su müzakerelerinde taviz elde etmek ve İran yakıt fiyatlarını düşürmek için baskı yapmak.

Dolayısıyla, 2500 kamyonun 110 günlük bekleyişi sadece teknik bir genelge sonucu değil, Afgan tarafındaki altyapı eksikliği, kuzey komşularının fırsatçılığı ve yavaş diplomasi ile hızlı çözüm için siyasi irade eksikliğinin birleşik bir sonucudur.

İslamkale donanımlı hale gelene veya üst düzeyde bir anlaşma imzalanana kadar, Doğu çölünde 32 kilometrelik bu metal duvar hâlâ ayakta kalacak ve her geçen gün insanî ve ekonomik maliyeti artacaktır.