Silinen İsimlerin Geri Dönüşü: Afrika’nın Sessiz Tarihini Yeniden Canlandırma Çabası
Parstoday – Dünya savaşlarının bitmesinden on yıllar sonra, Britanya ordusu için savaşan binlerce Kenyalı asker hâlâ isimsiz ve kimliksiz. Evlerinden ayrılıp bir daha geri dönmeyen bu adamların aileleri, onların nerede ve nasıl öldüğünü ya da nereye gömüldüklerini bile bilmiyor. Şimdi, nadir askerî arşivlerin keşfi ve unutulmuş askerleri tespit etme çabaları sayesinde onların izine yeniden ulaşma umudu doğdu.
Parstoday’in haberine göre, yıllardır Kenya’da sayısız aile ortak bir acıyla yaşıyor: Babalar, kardeşler veya oğullar savaşlara gönderildi, fakat bir daha evlerine dönmedi. Britanya sömürge yönetimi binlerce kişiyi askere aldı; ancak birçoğu ölüm haberi bile verilmeden, mezarları belli olmadan uzak ülkelerde toprağa gömüldü.
Seksen yılı aşkın bir sürenin ardından, İngiliz Milletler Topluluğu Savaş Mezarları Komisyonu (CWGC) Kenya ordusuyla işbirliği içinde bu kayıp isimlerin peşine düştü. Eski belgeler bulundu, hiç anlatılmamış hikâyeler yeniden gün yüzüne çıktı. Bu çaba yalnızca tarih için değil, hâlâ bir cevap bekleyen binlerce ailenin yüreği için de büyük anlam taşıyor.
BBC sitesinde “Gittiler ve Bir Daha Dönmediler” başlıklı yazısında Wedaeli Chibelushi, unutulmuş Kenyalı askerleri anmak için şöyle yazıyor:
Yaklaşık 85 yıl önce, Mutuku Ing’ati adında bir adam Kenya’nın güneyindeki evinden ayrıldı ve bir daha kimse onu görmedi. Aradan yıllar geçtikçe adı da hafızalardan silindi. Çocuğu yoktu ve onu tanıyanların çoğu da artık hayatta değil. Ancak yaklaşık sekiz on yıl sonra, adı yeniden Britanya’nın askerî kayıtlarında ortaya çıktı.CWGC, iki dünya savaşında ölenleri anma görevini üstlenen kurum olarak eski belgeleri incelerken, onun yeğeni Benjamin Mutuk ile iletişime geçti. Aile, Mutuku Ing’ati’nin II. Dünya Savaşı sırasında Britanya ordusunun bir birimi olan Doğu Afrika Keşif Birlikleri (East African Scouts)’ta sıradan bir asker olarak görev yaptığını öğrendi. Britanya, imparatorluğu genelinde milyonlarca erkeği dünyanın dört bir yanındaki cephelerde savaşmak üzere toplamıştı. Belgelerde onun 13 Haziran 1943’te öldüğü belirtiliyor; ancak nerede ve nasıl öldüğü bilinmiyor. Tıpkı Britanya ordusunda savaşan binlerce Kenyalı gibi, o da ailesine haber verilmeden, mezarı belli olmadan can verdi.
Tarihin Unutulanları
Yıllar sonra Britanya her yıl “Anma Günü” düzenleyerek askerlerini onurlandırırken, Kenyalı askerlerin fedakârlıkları çoğunlukla görmezden geliniyor. Dünya, onların hizmetlerinden neredeyse hiç haberdar değil ve beyaz silah arkadaşlarının aksine resmî bir saygı veya anma töreniyle onurlandırılmadılar.Yeğeni Benjamin Mutuk, amcasının akıbetini öğrenmiş olmaktan mutluluk duysa da, onun bilinmeyen bir yerde gömülü olmasına öfke duyuyor. Aile, ölülerin evlerine ve ailelerinin yanına defnedilmesi gerektiğine inanan Kamba halkına mensup.
Gerçeği Bulma Mücadelesi
CWGC, onun ve diğer unutulmuş askerlerin nerede öldüğünü ve gömüldüğünü bulmaya çalışıyor. Birinci Dünya Savaşı’nda savaşan Doğu Afrikalı askerlerle ilgili araştırmalar da devam ediyor.Kenya ordusunun yardımıyla, yakın zamanda koloniyal döneme ait ve yok edildiği sanılan nadir askerî belgeler keşfedildi. Bu belgeler sayesinde araştırmacılar, 3.000’den fazla askerin adını ve hikâyesini yeniden oluşturmayı başardı.
Belgeler, Kralın Afrika Tüfekçileri (King’s African Rifles) adlı birliğe ait. Bu birlik, I. Dünya Savaşı’nda Tanzanya’daki Alman kuvvetleriyle, II. Dünya Savaşı’nda ise Myanmar’daki Japonlarla savaşmıştı.Komisyon tarihçisi George Hay şöyle diyor:“Bu tozlu dosyalar yalnızca belgeler değil; insanların hayat hikâyeleridir. Birçok Afrikalı aile için bu, bir akrabalarının savaşta hizmet ettiğini ilk kez öğrenme anı.”
Kenya ofisinden tarihçi Patrick Abongo da şöyle ekliyor:“Halkın anlattığı hikâye şuydu: ‘Onlar gittiler ve bir daha dönmediler.’Biz şimdi şu soruya yanıt arıyoruz: Nereye gittiler ve nerede yatıyorlar?”Kendisi de Birinci Dünya Savaşı’na zorla götürülüp dönmeyen büyük amcasının hikâyesini araştırıyor.“Bir yakınını kaybetmek ama nerede olduğunu bilmemek çok acı. Zaman ne kadar geçerse geçsin, insanlar hep kapıya bakar ve onun bir gün döneceğini umar.”Abongo ve CWGC’nin amacı, yeniden kimliği belirlenen ancak mezarları bulunmayan bu askerler için anıtlar inşa etmek.
Sessiz Tarihin Yeniden Doğuşu
Kurum, elde edilen bilgilerin Kenya’daki ders kitaplarına da eklenmesini umuyor. Böylece gelecek nesiller, Afrikalıların dünya savaşlarında oynadığı büyük rolü öğrenebilecek; resmî tarihte görmezden gelinen bu katkı nihayet görünür olacak.Patrick Abongo şöyle diyor:“Bu çalışmanın bir sonu yok. Belki bin yıl sürecek. Ama biz, giden ve dönmeyenlerin asla unutulmamasını sağlayacağız.”