Pars Today

Amerika Başkanı Donald Trump’ın 13 Ekim Cuma günü yaptığı konuşmada İran İslam Cumhuriyeti’nin Bercam nükleer anlaşmasına bağlı olmadığını ileri sürmesi ve anlaşma hakkında alınacak kararı ABD kongresine havale etmesi Avrupa’nın tepkisi ile karşılaştı.

Amerika Başkanı Donald Trump’ın 13 Ekim Cuma günü yaptığı konuşmada İran İslam Cumhuriyeti’ni Bercam nükleer anlaşmasına bağlı olmadığını ileri sürmesinden başka bir de İslam inkılabı muhafızlar ordusuna yeni yaptırımlar uygulamaya yönelik Amerika’nın yeni stratejisini açıkladı.

Amerika Başkanı Trump şimdiye kadar bir çok kez Bercam nükleer anlaşmasını İran İslam Cumhuriyeti’ne karşı çok cömert bir anlaşma şeklinde değerlendirdi ve bu anlaşmanın İran’ın nükleer silah elde etme şeklinde tanımladığı duruma mani olamayacağını ileri sürdü.

Amerika Başkanı Trump bundan önce çok tuhaf ve anormal açıklamalarında Bercam nükleer anlaşmasını ABD için utanç verici ve bu ülkenin tarihinde üzerinde müzakere yapılan en kötü anlaşmalardan biri niteledi.

Bu arada Trump’ın Bercam nükleer anlaşması hakkındaki tutumu hatta bir çok yardımcısını ve bu ülkenin en yakın müttefiklerini ve özellikle Britanya’yı şiddetle kaygılandırdığını belirtmek gerekir.

Bu çerçevede AB’nin ağır topları olan Almanya, Fransa ve İngiltere liderleri ortak bir bildiri yayımlayarak ABD Başkanı Donald Trump’ın Bercam nükleer anlaşması hakkındaki ölçüsüz tutumundan kaygı duyduklarını ifade etti.

İngiltere Başbakanı Teressa May, Almanya Başkanı Angela Merkel ve Fransa Cumhurbaşkanı Emanuel Macron, ABD Başkanı Trump’ın bu konuda tutumunu yeniden gözden geçirmesi gerektiğine vurgu yaptı. Avrupalı üç liderin ortak bildirisinde BM güvenlik konseyi 2231 sayılı kararnamenin çerçevesinde İran ve 5+1 grubu arasında imzalanan nükleer anlaşmaya oy birliği ile destek verdiği hatırlatıldı. Bundan başka, UAEK da şimdiye kadar bir çok kez İran İslam Cumhuriyeti’nin Bercam nükleer anlaşmasındaki tüm yükümlülüklerine bağlı kaldığını onayladı. Bu yüzden üç Avrupa ülkesi Amerika yönetimi ve ABD kongresinden, İran’a dayatılan ve Bercam çerçevesinde askıya alınan yaptırımları yeniden uygulama kararı gibi Bercam nükleer anlaşmasını olumsuz yönde etkileyecek her türlü adımı atmadan önce atacakları adımların sonuçları üzerinde düşünmelerini istedi.

Amerika Başkanı Donald Trump’ın ülkesinin İran’a yönelik yeni stratejisini anlattığı konuşmasından sonra yayımlanan üç Avrupa ülkesinin liderlerinin ortak bildirisinde, üç ülkenin lideri, ABD Başkanı Trump’ın İran’ın Bercam nükleer anlaşmasına bağlı kaldığını onaylamayacağı ve bu kararını kongreye bildireceğinin bilincinde olarak bu kararın muhtemel sonuçlarından kaygı duyduklarını belirtti.

Bu arada her üç ülke Bercam nükleer anlaşmasına bağlı kalmaya ve anlaşmanın tüm taraflarca uygulanmasına ve milli çıkarları doğrultusunda bu anlaşmayı korumalarına vurgu yaptı.

Aslında Britanya, Almanya ve Fransa liderleri ve yine AB Dış Politika Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini’nin Bercam nükleer anlaşmasına tam destek yönündeki açık ve net tutumları bir kez daha Amerika ve Avrupa arasındaki önemli bir anlaşmazlığı gün ışığına çıkardı.

Gerçekte ABD Başkanı Trump’ın Bercam nükleer anlaşmasına karşı olumsuz tutum ve bu uluslararası anlaşmayı bozma çabaları sadece Amerika’nın rakipleri ve düşmanları olan Çin ve Rusya gibi devletlerin eleştirileri ile karşılaşmadı ve bunun yanında Atlas okyanusunun iki kıyısında yer alan iki müttefikin arasındaki çatlağı daha da derinleştirmeye başladı. Çünkü Trump’ın Bercam nükleer anlaşması ile ilgili tutumu Washington’un Avrupalı ortaklarınca onaylanmıyor. Nitekim uzmanlar da Trump’ın bu tutumu ile ABD ile AB arasındaki çatlağı daha da derinleştirdiğini belirtiyor.

Bu arada sadece Avrupa’nın büyük devletleri ve AB değil, aynı zamanda nükleer meselelerde ve nükleer silahsızlanmada uzman olan Batılı seçkin uzmanlar da Bercam nükleer anlaşması konusunda ABD Başkanı Trump’tan çok farklı düşündüğü belirtilmelidir. Nitekim Eylül 2017’de 80 kadar silahsızlanma uzmanı ortak bir mektup yazarak Bercam nükleer anlaşmasının çok etkili olduğunu vurguladı ve ABD Başkanı Donald Trump’tan Bercam anlaşmasını iptal etme kararını yeniden gözden geçirmesini istedi. Söz konusu uzmanlar Amerika’nın bu yönde desteksiz iddiaları ortaya atarak İran’ı suçlaması ancak ABD’nin inzivaya itilmesine yol açacağı uyarısında bulundu.

Bu mektubu imzalayan uzmanlar, dünya genelinden nükleer silahların yayılmasını önleme diplomasisi alanında uzman kişilerdi. Nitekim Japonya nükleer enerji komisyonu Başkanı Nobuasso Abe, UAEK eski genel müdürü Hans Blix, UAEK eski uzmanlarından Thomas Shee, ABD Dışişleri Bakanlığı uluslararası güvenlik ve nükleer silahlarla mücadele masası eski Başkanı Thomas Canterman gibi şahsiyetler bu mektubu imzalayan şahsiyetlerden bazılarıydı. Bu mektup ise silahları denetleme derneği tarafından Washington’da hazırlandı.

Amerika Başkanı Donald Trump iktidarın başına geçtiği günden beri sergilediği tutum ve icraatı ile AB liderlerinin hoşnutsuzluğuna ve öfkesine neden oluyor. Trump’ın Paris iklim anlaşmasından çekilme kararı, AB ile ABD arasında serbest ticaret anlaşmasına muhalefeti ve ayrıca NATO’nun Avrupalı üyelerinden askeri bütçelerini ve bu pakta mali katkılarını arttırma talebi, Amerika ile Avrupa arasında derin çatlak oluşturan bazı konulardır. Fakat şimdi Trump’ın Bercam nükleer anlaşmasına şiddetle karşı çıkması AB liderlerini daha çok öfkelendirdiği anlaşılıyor, zira AB liderlerine göre bu anlaşma İran’ın nükleer meselesinin çözümü için en mantıklı ve en uygun anlaşmadır, fakat Trump’ın bu anlaşmaya muhalefet etmesi, AB ile ABD arasındaki anlaşmazlığı daha fazla gün ışığına çıkardığı anlaşılıyor.

Avrupa liderlerine göre Bercam nükleer anlaşması İran İslam Cumhuriyeti’nin nükleer faaliyetlerinde askeri hedeflere yönelmemesinden emin olabilmek için sarf edilen 13 yıl çaba ve diplomatik müzakerelerin ürünü sayılır. Bu arada Trump’ın İran yönetimini Bercam nükleer anlaşmasına bağlı kalmamakla suçlaması anlaşmanın tüm tarafların bir tarafta ve Amerika’nın karşı tarafta yer almasına yol açıyor. Gerçekte AB Bercam nükleer anlaşmasını İran’ın nükleer programını kontrol etme açısından uygun bir anlaşma olarak telakki ediyor, oysa Trump’ın bu anlaşmaya karşı tutumu farklıdır. Trump’a göre Bercam anlaşması sadece İran’ın nükleer programını şiddetle kısıtlamakla kalmamalı, aynı zamanda Amerika’nın İran’ın füze programı ve bölgeye yönelik politikaları ile ilgili kaygılarını da bertaraf etmesi gerekiyor.

Ancak Avrupa liderleri ABD’nin Bercam nükleer anlaşmasından çekilmesi, dünya liderliği iddiasında bulunan bu ülke için ağır sonuçları olacaktır. Nitekim AB Dış Politika Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini de Amerika’nın Bercam’dan çekilmesi bu ülkenin uluslararası arenada güvenilmez olduğu anlamına gelecektir. Mogherini Trump’ın tutumuna yaptığı göndermede, Amerika iki yıl boyunca İran’ın Bercam nükleer anlaşmasına bağlı kaldığını onayladığı halde şimdi de bunu reddeden ülke olduğunu kaydetti.

Öte yandan AB liderlerinin Bercam nükleer anlaşmasının devam etmesi gerektiğine vurgu yapması, onlara göre anlaşmanın uygun işlevi olduğuna inandıklarını gösteriyor. Nitekim UAEK da şimdiye kadar tam 8 kez İran’ın bu anlaşmaya bağlı kaldığını onayladı ve bu yüzden AB liderleri anlaşmanın devam etmesi gerektiğini vurguluyor.

Şimdi ise ABD Başkanı Donald Trump’ın Bercam hakkında yeni tutumunu açıklamasının ardından AB liderlerinin kaygılarını açıkça arttırdığını ortaya koyuyor. İranlı uzman Hamid Rıza Golamzade’nin belirttiğine göre ABD Başkanı Trump Bercam nükleer anlaşmasını pratikte hatta şimdiki durumundan daha da etkisiz hale getirmeye ve İran’ın bu anlaşmadan çıkarlarını mümkün mertebe azaltmaya ve bunu yaparken de hiç bir bedel ödememeye ve üstelik bu durumdan İran yönetimini sorumlu tutmaya çalışıyor. Oysa başta Almanya, Fransa ve Britanya liderleri olmak üzere Avrupalı üst düzey yetkililere göre İran ve 5+1 grubu arasında imzalanan bu anlaşma ABD’nin desteği olmaksızın bozulması geniş çaplı olumsuz sonuçları doğurması ihtimalini şiddetle arttıracaktır.

Avrupalı yetkililere göre İran İslam Cumhuriyeti’nin Bercam nükleer anlaşmasını uygulamasından sonra Tahran yönetiminin nükleer askeri hedeflere sapma kaygıları tamamen bertaraf olmuştur ve şimdi Avrupa İran ile eskisi gibi iktisadi ve ticari ilişkilerini geliştirmek istiyor.

Avrupa meseleleri uzmanı Roya Muntazami’ye göre Avrupa son günlerde İran ile iktisadi ilişkilerini çok geliştirdi ve şimdi iktisadi çıkarları Bercam nükleer anlaşmasını korumasını gerektiriyor. Nitekim Trump bile Avrupa ile İran arasındaki iktisadi ve ticari çıkarlarına vurgu yapmıştır. Trump 13 Ekim Cuma günü yaptığı konuşmanın ardından bir twitinde, AB liderleri bir tek sebepten ötürü Amerika’nın Bercam nükleer anlaşmasında kalmasını istediğini ve o da İran’ın bu ülkelere kazandırdığı para olduğunu yazdı.

Gerçi bazı AB liderleri de açıklamalarında Amerika’nın İran’ın füze programı ve bölgesel gücü konusunda kaygılarını paylaştıklarını belirtiyor, ama yine de onlara göre bu konular Bercam nükleer anlaşmasının yok edilmesine sebebiyet vermemesi gerekiyor.

Bu arada Avrupa ülkeleri için dünyanın başka ülkeleri ve başka bölgeleri ile ticari ve iktisadi ilişkilerini geliştirmek bir öncelik olduğu halde ABD Başkanı Donald Trump Amerikan ekonomisi için açıkça içe dönük ve başka ülkeler ve başka bölgelerde her türlü ticari anlaşmadan bağımsız hareket etmekten söz ediyor.

Doğal olarak Avrupa ülkeleri için İran hem siyasi ve hem iktisadi açılardan büyük önem arz ediyor ve bu yüzden Bercam nükleer anlaşmasından sonra İran ile geliştirdikleri ilişkilerin korunması ve devam etmesini istiyor.

Öte yandan ABD Başkanı Trump’ın İran İslam Cumhuriyeti ve Bercam nükleer anlaşmasına yönelik tutumu, Washington ve Avrupalı müttefikleri arasındaki ilişkilerin vahim hale gelmesine yol açacağı ifade ediyor.

Nitekim AB Dış Politika Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini 12 Ekim Perşembe günü ve Trump İran stratejisini açıklamadan önce yaptığı bir açıklamasında Amerika’nın Bercam nükleer anlaşmasından çekilmesi bu ülkenin uluslararası itibarını zedeleyeceği uyarısında bulundu.

AB’nin ağır toplarından Almanya Dışişleri Bakanı Zigmar Gabrial de Amerika’nın Bercam nükleer anlaşmasına karşı olumsuz tutumunun sonuçları hakkında uyarıda bulunarak açıkça ABD Başkanı Trump’ın bu tür uygulamaları İran ve AB’yi Çin ve Rusya’ya doğru sevkedeceğini belirtti. Alman Bakan Gabrial, Amerika yönetimine İran’a yönelik tutumu AB’yi Çin ve Rusya ile birlikte ABD’ye karşı ortak tutum sergilemeye sevkedeceğini söylemeleri gerektiğini vurguladı.

AB ve Almanya yetkilileri şimdiye kadar bir çok kez Bercam nükleer anlaşmasını desteklediklerini belirterek Amerika’nın bu anlaşmadan çekilmesi sadece münzevi olmasına yol açacağı uyarısında bulundu. Bu doğrultuda AB Dış Politika Yüksek Temsilcisi Mogherini ve Almanya Dışişleri Bakanı Gabrial de İran’ın Bercam nükleer anlaşmasındaki yükümlülüklerini yerine getirdiğini vurgulayarak İran'ın yükümlülüklerine bağlı kaldığı müddetçe AB de bu anlaşmadaki yükümlülüklerine bağlı kalacağını açıkladı.