İran'da İlmiye Havzası ve Üniversite Birliği Yıldönümü

Bu özel programda ilmi havza ve üniversitelerin birliği hususunda konuşacağız.

18 Aralık günü İran'da  ilmi havzalar ve üniversitelerin birliği günü olarak adlandırılmıştır.  41 yıl önce 18 Ekim 1979'da, 27 Azer 1358'de  İslam İnkılabının etkili isimlerinden ve İmam Humeyni'nin  yarenlerinden olan Ayetullah Dr. Muhammed Mufattih  İslam İnkılabı karşıtı teröristlerce suikasta uğrayıp şehit düşürüldü.  

Ayetullah Muhammed Mufattih ilmiye havzalarının tanınan din adamlarından ve din uzmanlarından biri olarak  üniversitede de en üst kademelere ilerleyerek  havza ve üniversitenin birliği alanında da  temel bir isim haline geldi.  Böylece bu isim önemli bir kültürel ve bilimsel figür haline geldi.  Ayetullah Mufettih  hem havza ve üniversite birliğinin sembolü olup hem de  düşüncenin gelişmesinde İran toplumundaki bu iki önemli bilimsel ve kültürel kesimlerin  birliğine  de inanıp İslam İnkılabını da zaten bu iki kesimin bağ kurmasının  neticesi olarak görüyordu ve her daim  toplumun iflahı için  bu birliğin daha da derinleşmesine ve devam etmesine vurgu yapıyordu.  Sohbetimizin devamında  bu görüşün farklı boyutları ve özelliklerini ele alacağız. 

Tarihi açıdan ilmiye havzaları   İslam aleminde özellikle de Şiiler arasında  özel bir yere sahip olmuştur. Öyle ki  ilk Şiilere özel ilmiye havzası  Kameri 4'üncü yüzyılda  Irak'ın Necef-i Eşref kentinde Şeyh Tusi tarafından kuruldu.  Buna karşın üniversite modern ve yeni bir kurum olarak sayılıyor.  Üniversite kurumu  ise  İran toplumunun Batı ile etkileşiminden kaynaklanan, ülkenin kalkınması ve gelişmesi için çalışabilen, endüstriyel, askeri ve ekonomik  arayı kapatmak için  uzman insanların eğitilmesi ve talim görmesi amacı ile kurulan bir kurumdur.  

Tabii İran'da  üniversite kavramını anımsatan kurumların kurulması, Emirkebir sadrazamlığı döneminden Darülfünun'un kurulması ile başlasa da Tahran Üniversitesi yani İran'ın ilk resmi üniversitesi  1934 yılında kurulmuştur.  Şimdi de bu olayın üzerinden 85 yıl geçmiştir.  Bu yıllar içerisinde  bu üniversite ve diğer üniversitelerden birçok  öğrenci mezun olmuş ve ülkenin bayındırlık, kalkınma ve yenilikçilik  hareketini liderlik etmiştir.  Ancak  dini ilmiye havzaları  yüzyıllar önceden beri, gençlerin eğitimi ve talim görmesi için çalışmıştır.  İlmiye havzaları ve dini akımlar  üniversitenin adının bile ortada olmadığı, İran'a üniversite diye bir kavramın gelip ulaşmadığı bir sırada  gençlerin asıl eğitici kurumu  sayılıyordu.  Tabii ki bu eğitim sırf dini bir eğitimdi ve  modern eğitim dallarına odaklanmıyordu. 

İran'da üniversitenin  ithalat temelli bir eğitim kurumu olarak kurulması ve eğitim sisteminin, hocaların ve öğrencilerin dini olmayan bir yönetimce yönetilmeye başlanmasının ardından kademeli olarak  toplumda  üniversite ve havzaların iki farklı ve hatta çelişkili eğitim kurumları olduğu düşüncesi ortaya çıktı.  Bu düşünceye göre  üniversitenin varlık sebebi, bilim, insan odaklılık ve akılcılıktı ancak ilmi havzaların varlık sebebi, ibadet ve iman odaklı idi.  Bu tür bir düşünce ve zihniyet  üniversitelerin kurulmasından yirmi yıl sonrasına kadar toplumda hakim düşünce durumunda idi. Ancak  1950 yılının ardından  dindar ve imanlı öğrencilerin  üniversitelere dahil olması ve havzada okuyanların da  üniversitede okutulan modern bilimlerle aşina olmasından sonra  yavaş yavaş  iki eğitim kurumu arasındaki buzlar da eridi ve komşuluk ve uyum emareleri görünmeye başladı. 

Bu gelişmeler sırasında İran'da despotluk ortamının kızışması ve  üniversite öğrencilerinin ilmiye havzaları talebeleri ile paralel adım atmasının ardından  yönetici kesim ve despot sistem eleştirilmeye başlandı ve sonuçta havza ile akademik ortam arasındaki  ilişkiler de genişledi ve derinleşti.  İmam Humeyni'nin ülkenin siyaset arenasına dahil olması ve üniversite ve öğrencilere yönelik olumlu yaklaşım sergilemesinin ardından  talebeler ve öğrenciler kesimi arasındaki işbirliği ve vahdet vurgusu da arttı ve  ilmiye havzaları ile toplumdaki olumsuz zihniyetler de silinmiş oldu.  

 Bir diğer yandan İmam Humeyni'nin havza alimi ve dini merci olarak  yeni fikirleri ve siyasi-devrimci düşünceleri, dönemin mevcut  despot rejimine karşı eleştirel bir bakışa sahip akademik ortamda  yeni bir ortam yarattı.  İmam Humeyni  ülkenin tek kurtuluş yolu ve despot siyasi hakimiyete karşı galebe çalma yolunun, halkın siyasi olarak seferber edilmesi ve üniversite ile havza arasında birlik oluşması olduğunu biliyordu. Zaten mücadelelerinin en başından itibaren de bu hususa vurgu yapıyordu. 

İmam Humeyni'nin bu düşüncesini gerçekleştirmekte öncü olan  isimlerden biri de zaten İmam Humeyni'nin talebelerinden olan Ayetullah Dr. Mufattih'ti.  Ayetullah Muhammed Mufattih  hem ilmiye havzaları hem de üniversitede eğitim görerek  havza ve üniversiteler arasındaki birliğin pratik sembolü haline geldi ve hayatı boyunca da bu iki eğitim arasındaki birliği teorize etmeye çalıştı.  

Ayetullah Mufattih'e göre  akademik ortam da  İslami ilimleri öğrenip zahitlik ve takva ruhunu kavrayarak  ülkenin geleceği için  bağlı ve sağlam nesiller yetiştirebileceğini  ve buna paralel olarak da havzadaki talebelerin  dünyanın günce bilim dağarcığından yararlanabilecekti.  Böylece dini havzaların da  üniversitelerdeki modern bilimlerden yararlanarak   geçmişe göre İslami maarifin  tebliği yolunda  daha iyi adımlar atabileceğini  düşünüyordu.  

Ayetullah Mufattih " Cami ve Üniversite Birliği " başlığı altında  İslam Mektebi dergisinde 1961'de yayımlanan yazısında  ilmi havza ve üniversite arasında birliğin zaruretine vurgu yaparak şöyle yazmıştır: " Akademik ortam ve din adamları kesimleri arasında  ihtilaf oluşursa ve entelektüel kesim ve dini kesimin yolları ayrılırsa, bu ilk aşamada alınan bir yenilgi ve geri çekilmektir. "

Aslında bu temel düşünce  İslam İnkılabının asıl  fikirlerinden biri ve zaten İslami devrimin zafer ve başarı parolası idi.  

Şah Rejimine karşı mücadele yıllarında İmam Humeyni her zaman bu fikrin gerçekleşmesini vurguladı ve konuşmalarında akademisyenlerle ilişkilerin güçlendirilmesi gerektiğini ve üniversiteye karşı olumsuz ve savunmacı bir tavır sergilememek gerektiğini her zaman vurguladı. İmam Humeyni her iki kesimin de aynı yolu izlemesi gerektiğine vurgu yaptı.  İlahiyat merkezleri ve ilmi havzalar ile  üniversitelerin birliğini devrimin önemli kazanımlarından biri olarak değerlendiren İmam Humeyni şunları söyledi: "En büyük zaferi üniversiteler ve ilmiye havzaları arasındaki uzlaşma olarak görüyorum. " İmam'ın bu açıklaması, sadece bu iki kurumun İslam Devrimi'nin zaferinde etkin rolünü gözer önüne sermekle kalmamış, aynı zamanda devrim ideallerinin devamını ve gelecekte toplumun büyümesini de garantiye almıştır. .

İslam İnkılabı zaferinden sonraki yıllarda, dini ilmiye havzaları ve üniversitelerin birliği meselesi ve bu birliğin niceliği ve niteliği ülkenin geleceğindeki rolü çerçevesinde iki tarafın entelektüel çevrelerinde ele alınan önemli konulardan biri haline geldi. Bazıları, ilmiye havzaları ile üniversitenin birliğinin iki kurumun birleştirilmesini gerektirdiğine ve bu birliğin gerçek ve uzun vadede sağlanamayacağına inanıyordu. Bu mekaniksel ve yapısal görüş toplumda pek yer bulmadı. İkinci görüş, İmam Humeyni'nin ilmiye havzaları ile üniversitenin birliğinden kastının mekaniksel ve yapısal birlik olmadığını ancak hedefler birliği ve sosyal uyum için bilim ve sosyal etkileşimi yönlendirmede ve ülkenin kalkınması ve ilerlemesi için zemin hazırlamada yakınsama anlamına geldiğini düşünüyordu.

İkinci görüşe göre mekaniksel ve yapısal bakış durumu iyileştirmeyip daha da sorunları arttıracaktı.   Buna göre, İran İslam Cumhuriyeti'nin hakimiyeti boyunca, üniversite ve ilmiye havzaları etkileşimde bulunurken ve işbirliği yaparken fiziksel ve yapısal olarak entegrasyona doğru ilerlemekten kaçındı. Bu arada, üniversitelerdeki din profesörleri ve dindar öğrencilerin, ve ilimye havzalarındaki zeki öğrencilerin rolü, bu iki kurum arasında empati yaratmak ve yakınlaşmasında çok etkili oldu.

İslami devrimin zaferinden sonraki  ilk yıllarda böyle bir neslin yeniden yetişmesinden ve ortaya çıkmasından endişe duyan teröristler  ise birçok öncü ve tanınan ismi şehit düşürdü. Bu çerçevede teröristler tarafından maalesef şehit edilen Ayetullah Şahid Mutahhari, Ayetullah Mufattih ve Ayetullah Dr. Beheşti gibi büyük şahsiyetler bu modelin değerli örnekleriydi. Bu büyük isimler düşüncelerinde ve davranışlarında eski ve yeni bilgilere sahiplerdi. Bu büyük adamların şehadeti ile bu yol durmadı.Bu isimlerin İslam Devrimi söyleminin sayesinde değerli mirasları devam etmiş ve ülkedeki ilmiye havzaları ve üniversitelerin birliğinin örnekleri olarak yeni düşünürler eğitilmiştir. 

Son yirmi yılda ilmiye havzaları ve üniversitenin birliğinin gerçek bir sembolü haline gelen en yeni isimlerden biri de merhum Dr. Davud Feyrehi idi. Dini ilimleri okumasının yanı sıra Tahran Üniversitesi'nden siyaset bilimi alanında doktora derecesi alan ve yaklaşık yirmi yıl önce Tahran Üniversitesi Hukuk ve Siyasal Bilimler Fakültesi'ne üye olan Dr. Davud Feyrehi  teolojik geleneği ve dini bilgiyi büyük bir hazine aynı zamanda güçlü bir epistemolojik sistem olarak kullanarak, modern ve akademik bilimlerin, özellikle İslam ve Şii siyasi düşünce geleneğinin olgunlaşmasında etkili adımlar atmayı başardı.

Dr. Davud Feyrehi din ve demokrasinin uyumunun entelektüel ve felsefi temellerini teorize edip birçok İslami toplumunun, hüküm süren siyasi despotluktan kurtulmasının yolunu açtı. Din kültürüne ait bulguların ve hazinelerin gerçekliğini ve asaletini korurken, bunları yeni teoriler şeklinde güncelledi ve özgür düşünen, eleştirel ve eleştirilebilir bir kişilik sunarak topluma üniversitenin erdemlerinin pratik bir modelini sunabildi.

Dr. Davud Feyrehi ilmiye havzaları  ve üniversitenin birliği konusunda yaygara koparmadan, bu hususu  siyasi ve gündelik meselelerle şartlandırmadan  kendisini ilmiye havzaları  ile üniversitenin birliğinin gerçek bir tezahürü haline getirerek,İmam Humeyni öğrencilerinin onun yolunu devam ettirdiğini ve Ayetullah Mufattih gibi şehitlerin kanının yerde kalmadığını göstermiş oldu.  Yaklaşık 2 ay önce Koronavirüs nedeniyle Dr. Feyrehi  gibi önemli bir isim vefat etti. Onun için Allah'tan rahmet diliyoruz .