Nevruz bayramında milletlerin gelenekleri

Bugün yine Nevruz bayramı dolayısıyla hazırladığımız sohbetimizde İran’ın kültürel alanında yer alan bazı ülkelerin Nevruz bayramına özel bazı gelenek ve göreneklerini gözden geçireceğiz.

Sohbetimiz boyunca yine Nevruz bayramı ile ilgili bazı güzel besteleri de sizlerle paylaşmak ve Pakistan ve Hindistan’da Nevruz etkinlikleri hakkında iki röportajımızı da aktarmak istiyoruz.

Şimdi sohbetimizin başında İran’ın Bulucistan yöresinde güzel bir bahar bestesini dinleyelim.

Değerli dostlar, dinlediğiniz bu parça Bulucistan yöresinde oldukça yaygın olan “Sut” tarzı adı ile anılır. “Sut” tarzında şiirlerin konusu genellikle doğa, yar, diyar ve özlemle ilgilidir. Dinlediğimiz parça ise Nevruz havasına uygun bir parçadır

Tarihi Nevruz bayramı ile birlikte bu bayrama özel besteler ve bayramlaşmalar İran’ın yanı sıra İran kültürünün etkisi altında bulunan diğer birçok ülkede de duyulur ve her biri kendine göre güzel ve dinlemeye değerdir.

İran çok tarih tarihi ve mazisi olan bir ülkedir ve bu tarihi ve eski medeniyeti sayesinde kültürel etki alanını da oldukça geliştirmiştir.

Tarihi Nevruz bayramı da bu kültürel etki alanının temel unsurlarından biri sayılır ve günümüzde 12’den fazla ülkede kutlanır

Kuzey yarımkürede ilkbaharın ilk gününe denk gelen Nevruz bayramı birçok güzel gelenek ve görenekle beraberdir. Yaklaşık üç bin yıldır her yıl ilkbaharın başlaması ile birlikte dünyanın birçok yöresinde insanlar bir araya gelerek bu güzel mevsimin başlamasını ve Nevruz bayramını kutlar.

Nevruz bayramı dünya halkı arasında oldukça sevilen bir bayramdır. Buna göre BM 2010 yılında bir kararname onaylayarak bu günü uluslararası Nevruz günü olarak ilan etti. Nevruz bayramını kutlayan ülkelere ise Afganistan, Pakistan, Azerbaycan Cumhuriyeti, Türkiye, Hindistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Çin’de bazı etnik grupları örnek vermek mümkün.

Şimdi sohbetimizin başında ilkin Azerbaycan Cumhuriyeti’ne uğramak istiyoruz. Azerbaycan Cumhuriyeti’nde Nevruz bayramı apayrı bir havada ve gerçekten görmeye değer bir şekilde kutlanır. Azerbaycan Cumhuriyeti halkın haftalar öncesinden Nevruz bayramını karşılamaya hazırlanır ve yine çok eski bir şölen ve şenlik olan ve Çarşambasuri adı ile anılan bir geleneği yerine getirir. Çarşambasuri şenliği Azerbaycan Cumhuriyeti’nde yılın son dört haftasında her Salı gününü çarşambaya bağlayan gecede düzenlenir. Bu gelenek dünyanın dört temel unsuru olan su, rüzgar, toprak ve ateş unsurlarını anmak üzere adlandırılır.

Azerbaycan Cumhuriyeti’nin başkenti Bakü’de Nevruz bayramı şenlikleri bu kentin tarihi ve turistik bölgesi olan İçerişehir’de düzenlenir. Kentin bu bölgesi yabancı turistler ve yöre halkı için çok caziptir. Bu mekanda Nevruz etkinlikleri düzenlenir ve türlü yerel yemekler ve kebaplar yapılır. Yine burada kurulan standlarda el sanatları ürünleri, tatlılar ve reçeller gibi ürünler satılır.

Hindistan’da Nevruz bayramı kutlamaları biraz tuhaf gelebilir, ancak unutmamak gerekir ki bu geniş ülke eski zamanlarda İranlı hükümdarları hakimiyeti altında bulundu ve İran kültüründen ve Fars dili ve edebiyatından etkilendi; nitekim şimdi de Hindistan kültürü ve tarihinde İran kültürünün izlerine rastlamak mümkün.

Günümüzde Nevruz bayramı bu ülkeye göç eden İranlıların yanı sıra diğer bazı Hindistanlı etnik gruplarca da kutlanıyor. Bu bağlamda uzun yıllardan beri İran’da yaşayan Kamer Abbas beyin söylediklerini dinliyoruz.

Benim adım Kamer Abbas. Ben Hindistan’ın kuzeyinde Atrapradeş eyaletinden geldim. Eğer Hindistan’da Nevruz bayramında söz edecek olursak, bu bayramın Hindistan genelinde ve en çok üç yörede kutlandığı belirtilmelidir. İlk yöre Hindistan’ın Keşmir yöresidir ve Nevruz bayramı İran’da olduğu gibi kutlanır ve bayramın ilk günü resmi tatildir.

Keşmir yöresinde İran’da olduğu gibi karşılıklı bayram ziyaretinden başka yöre halkı Nevruz’un ilk gününden itibaren ağaç ekmeye başlar. Yörede herkes evinde ve bahçesinde ağaç diker; hatta eyalet yönetimi düzeyinde de bu etkinlik yerine getirilir. Burada Nevruz kutlamaları yedi gün sürer ve bayrama özel yemekler yapılır. Keşmir’de Nevruz kutlamaları İran’daki Nevruz kutlamalarına çok benzer ve yörenin kültürü de İran kültürüne çok benzemektedir ve belki de bu yüzden bu yöreye küçük İran da denir.

Kamer Abbas şöyle devam ediyor:

Hindistan’da bir başka yörede Nevruz bayramı asırlar önce Hindistan’a göç eden İranlılar tarafından kutlanır. Hindistan’da yaşayan bu insanlar aslında İranlı Zerdüştilerdir ve onlara Parsi deriz. Bu insanlar asırlar önce Hindistan’a göç etmiş ve kültürleri bir nebze olsun Hindistan’ın yerel kültüründen etkilenmiştir. Parsiler Nevruz bayramını kutlar ve onların bu bayramla ilgili rivayetleri ve felsefeleri İran gibidir ve kutlamaları kısmen Hindistan’dan etkilenmiştir. Parsiler de Nevruz bayramında hem İran yemeklerini yapar, hem yerel yemekleri. Örneğin Safranlı pilav ve Helim adında bir yemek ve diğer bazı Nevruz yemekleri yaşadıkları yöreye özeldir. Parsiler genellikle Gucarat eyaleti ve Mumbay kentinde yaşıyor.

Kamer Abbas üçüncü yöreyi de şöyle anlatıyor:

Parsilerden başka bir de Hindistanlı Şii Müslümanlar vardır. Bunlar da nerede yaşıyorlarsa orada Nevruz bayramını kutlar, gerçi bu kutlama geniş kapsamlı  değildir ve daha çok evlerde yapılır ve Nevruz bayramına özel sofra kurularak yılın rengine uygun yemekler yapılır. Bazı bölgelerde eski bir Nevruz geleneği olarak insanlar birbirinin üzerine su döker. Ama yine de dediğim gibi bu kesim Nevruz bayramını daha çok evlerinde kutlar ve genellikle Şii Müslümanlardan sayılır.

Şimdi Hindistan’dan Pakistan’a, kültür ve tarih bakımından İran’a uzak olmayan bu ülkeye geçiyoruz. Pakistanlı Abdurrahim Darani de ülkesinde Nevruz bayramı kutlamaları ve merasimleri hakkında şöyle diyor:

Bismillahirrahmanirrahim, benim adım Abdurrahim Darani, ben İran İslam Cumhuriyeti radyosu Peştu radyosu müdürüyüm. Ben aslen Pakistan’ın Hayber Pahtunha eyaletindenim. Pakistan’da bazı Nevruz etkinlikleri İran ile ortaktır; örneğin iki ülke yedi sayısı konusunda ortaktır. Pakistan’ın bazı yörelerinde yedi yemek veya yedi meyve gibi yiyecekler hazırlanır. Pakistan’ın farklı yörelerinde farklı etkinlikler düzenlenir. Örneğin eğer Pişaver yöresinden söz edecek olursak, orada yaşayan insanlar yedi çeşit tatlı yapar; bazı bölgelerde ise eve temizlik yapmak ve yeni elbise giymek adettir. Bu gelenekler İran ile hemen hemen ortak geleneklerdir. Bazı gelenekler ise farklıdır. Bazı bölgelerde Nevruz bayramı arifesinde ateş yakılarak üzerinden atlanır.

Abdurrahim Darani şöyle devam ediyor:

Ancak şimdi bir eyalet olan Gilgit – Baltistan ve Keşmir gibi birçok yörede İmam Ali’nin -s- Gadir-i Hum’da Allah Resulü -s- tarafından Emirülmüminin olarak ilan edildiği gün, Nevruz bayramına denk geldiğine inanılır ve buna göre de özel dualar yapılır ve yeni elbiseler giyilir ve bazı özel oyunlar oynanır. Bulucistan eyaleti gibi bazı eyaletlerde ise bayramın 13.günü İran’da olduğu gibi kutlanır. İnsanlar bu günde evlerinden çıkarak doğaya sığınır ve yemek yapar ve eski bir gelenek olan birbirinin üzerine su serper. Eskiden su aydınlık getirdiğine inanılırdı. Karaçi ve Lahur gibi büyük kentlerde Nevruz bayramı etkinlikleri pek düzenlenmez, ama dağlık yörelerde, Keşmir, Gilgit – Baltistan ve Bulucistan eyaletlerinde halk daha çok bu bayramı kutlar, ki bu da daha çok bu bölgelerden yaşayan insanların besicilik ve tarımla uğraştıkları içindir, zira çiftçiler için her şey ilkbaharla başlar ve Nevruz de tarımla ilgisi olan eski bir felsefedir ve bu yüzden bu etkinlik genellikle besici veya çiftçi olan bu bölgelerin insanları arasında devam etmiştir.