Nevruz bayramı ve yemekleri

Bugünkü sohbetimizi Nevruz bayramında yapılan güzel yemekleri ve tatlıları gözden geçirmeye ayırdık.

Sohbetimizin devamında ayrıca İran’da yaşayan bir Afganistan vatandaşının bu ülkede Nevruz bayramına özel yiyeceklerin hakkındaki sözlerini dinleyeceğiz.

Şimdi sohbetimize başlamadan önce Rastak grubunun yeniden derlediği İran’ın güneyinden güzel bir parçaya kulak verelim.

Dinlediğiniz bu parça İran’ın Güney yöresinden seçtiğimiz bir parçaydı. İran’ın Güney yöresinin müziği bu bölgenin sıcak ikliminden etkilenerek oldukça coşkulu, güçlü ve hararetli bir müziktir. Bu tarz müzik en çok Hürmüzgan, Buşehr ve Huzistan eyaletlerinde yaygındır.

Nevruz bayramı İranlıların en uzun süren bayramıdır ve buna göre de bu bayrama özel yiyeceklerin listesi çok uzun ve çok çeşitlidir.

İran’ın bu eski bayramı asırlar boyu asaletini koruyan çeşitli özel yiyecekler, tatlılar ve çerezlerle beraberdir. Nevruz bayramı gelmeden önce İran halkının evlerinde bu bayramı karşılama faaliyetleri başlar. Evlere temizlik yapmak ve yeni elbiseler satın almaktan başka, Nevruz bayramını karşılamanın olmazsa olmazlarından biri de çeşitli yemekleri ve tatlıları hazırlamaktır. Bu yemekler ve tatlılar Nevruz bayramının özel sofrası Heftsin’i süsleyen yiyecekler ve tatlılardır.

Semenu veya Türkçe adı ile uğut, Heftsin sofrasının en gözde tatlılarından biridir ve ilkbahar ve Nevruz bayramı gelmeden günlerce öncesinden yapım tedarikleri başlar.

İranlı aileler yeni yıla haftalar kala buğday satın alarak Semenu yapımı için ilk adımı atarlar. Buğdayın çimlenmesi belki size kolay gibi gözükebilir, fakat bakımı oldukça zordur. Buğday ıslatılarak yeteri kadar çimlendiğinde ev halkı bunu özel bir gelenekle pişirmeye başlar. Semenu genellikle gece vakti pişirilir ve sabahın ilk saatlerinde hazır hale gelir.

Semeni İranlıların Heftsin sofrasının en önemli unsurlarından biridir ve bazıları onu güç simgesi olarak bilir, zira hayatın zorlu ve mücadele dolu günlerinde insan her zaman gücünü koruması gerekir.

Semenu ayrıca hayır ve bereket simgesidir. Semenu çimlenmiş buğdaydan yapıldığından bazıları bu tatlının Heftsin sofrasında yer alması yeni yılda aileye bol bol nimete ve berekete vesile olacağına inanıyor.

Yine ilginçtir ki Semeni Heftsin sofrasında bir unsur olmanın çok çok ötesine geçmiş ve Fars şiirinde ve müziğinde de kendine özel bir yer edilmiştir, ki bu da Semenu’nun Nevruz bayramında ve İran halkı arasında özel önemini gösteriyor.

Şimdi hep birlikte “Semenu ay Semenu” adlı parçayı dinleyelim.

“Semenu ay Semenu” adlı parçayı Muhammed Munteşeri’nin sesinden dinlediniz.

Şimdi Semenu’dan sonra sıra Nevruz bayramına özel çeşitli çerezlere ve tatlılara geliyor. Bu çerezler ve tatlılar Nevruz sofrasına ayrı bir renk ve tat kazandırırken Nevruz günlerinde en çok tuzlu çerezler tercih ediliyor. Bu çerez fıstık, badem, fındık, ... gibi kuru yemişlerden oluşuyor. Tatlı çerez ise ceviz, kuru üzüm, dut, kuru incir, kuru erik ve yine fındık, fıstık ve badem gibi kuru yemişlerden oluşuyor.

İran’da birçok ev hanımı çarşıdan satın aldıkları tatlıların yanında bir de evde bazı yerel tatlıları hazırlayarak Nevruz misafirlerini ağırlıyor. Bu tatlılar genellikle pirinç ve leblebi unundan ceviz, reçel, badem ve benzeri katkılarla yapılıyor.

İranlıların Nevruz bayramına bağlanan gecede mutlaka yemeleri gerektiğine inandığı yiyeceklerden biri içinde yeşillik olan bir yiyecektir. İranlılara göre pilava kattıkları yeşillik, yaşamın bereketini arttırır ve eğer Nevruz bayramına bağlanan gecede bu yemek tüketilirse yıl boyunca bereketli bir yaşam sürdürülecektir.

İran halkı ayrıca balığı da hayat, servet ve bolluk simgesi olarak bilirdi ve buna göre Nevruz bayramına bağlanan gecede balık yedikleri takdirde yıl boyunca sağlıklı kalacaklarına ve bolluk, bereket ve servet içinde yaşayacaklarına inanırdı.

Buna göre İran halkının bu gecede olmazsa olmaz yemeği sebzeli pilav ve balıktır. Bazı yörelerinde bu yemeğin yanında yöresel yeşil renkli yemekler de yapılır. İran’ın kuzeyinde yaşayan insanlar sebzeli pilavı hem balıkla hem etle yapıyor. Özetle sebzeli pilav Nevruz sofrasının sabit elemanlarından biridir.

Şimdi Nevruz bayramına özel başka yemeklerden söz etmeden önce Kürtçe bir parçaya kulak verelim.

Evet, bu güzel Kürtçe parçayı da dinledik. Müzik İran’ın Kürdistan yöresinde yaşayan insanların yaşamının önemli bir parçasıdır. Kürt halkı müziği yaşamlarının önemli bir parçası biliyor. Bu arada ilkbahar ve Kürtçe parçalar, yöreye özel yemeklerle birlikte Nevruz bayramını daha hoş hale getiriyor. Kürt halkının ilkbaharda sevdiği yemeklerden biri Kelane adlı yiyecektir. Kelane aslında yörenin dağlarında yeşeren yaban otlarla yapılan ve sofraları süsleyen bir nevi ekmektir. Bu ekmek çok güzeldir ve ilkbaharla birlikte yöre halkı tarafından sıkça yapılır.

Aslında İran’ın hangi yöresine bakarsanız bakın, Nevruz bayramında sofralarda bu bayrama özel yemeklere rastlayabilirsiniz. Türk, Kürt, Lor, Bahtiyari, Kuzeyli Güneyli, Azerbaycan, Kirmanşah, Çarmahal Bahtiyari, Gilan, Buşehr ve diğer birçok yörede İranlı kavimler çeşitli yemekleri ile Nevruz bayramını karşılıyor.

Bundan başka İran’da yaşayan Afgan göçmenler de bu bayramı kendi geleneksel yemekleri ile karşılıyor ve safralarını yaptıkları özel yemekleri ile süslüyor. Bu bağlamda bayan Fatımi’nin anlattıklarına kulak veriyoruz:

Ben Afganistan’ın Kandahar kentinden geldim ve uzun yıllardır İran’da yaşıyorum. Nevruz bayramı, yeni yıl ve Afganistan halkının gelenek ve göreneklerine gelince, bu bayramın Afganistan’da büyük coşku ile kutlanan bir bayram olduğunu belirtmeliyim. Nevruz yiyecekleri konusunda ise söylemem gereken şey, Afgan halkının yaptığı kurabiyelerdir. Afgan halkı ya Nevruz kurabiyelerini evde yapar ya da yapamıyorsa, çarşıdan satın alır. Afganistan’da Kelçe adından bir nevi tatlı da Nevruz bayramına özel olarak yapılır ve yine yedi meyve bu bayram için kurutularak kuru yemiş şeklinde tüketilir. Bu kuru yemiş çok ünlüdür ve ıslatılarak misafirlere sunulur.

Evet, İran’da yaşayan Afgan göçmen bayan Fatımi’nin anlattıklarını dinledik. Şimdi tekrar müziğe dönüyor ve Mazenderan yöresine ait bir parçayı hep birlikte dinliyoruz.

Bu parçayı Mazenderan yöresinin seçkin üstatlarından Muhammed Rıza İshaki yorumladı. Bu tarz müziğe İran’da Nevruzhani deniliyor. Nevruzhan’lar genellikle Nevruz bayramından 15 gün önce yerel kıyafetlerini giyerek köy köy ve ev ev dolaşıyor ve güzel müzikleri ile yeni yılı ve Nevruz bayramını müjdeliyor. Ev halkı da onlara para, tatlı, ceviz, yumurta, kuru üzüm ikram ediyor.

Söz Mazenderan müziğinden açılmışken, bir de bu yörenin yemeklerine şöyle bir göz atmak istiyoruz. Mazenderan’da Nevruz bayramı arifesinde yapılan çok güzel yemeklerden biri Yedi Turşu Çorbasıdır. Bu çorbada yedi çeşit turşu suyu konduktan sonra komşulara dağıtılır.

Mazenderan halkı da İranlı diğer kavimler gibi geçmişlerine özel saygı duyur ve yeni yıl için hazırladıkları çeşitli tatlıların yanında bir de ölüleri için özel cevizli helva yaparak geçmişlerinin ruhuna fatiha okur ve bu helvayı komşulara dağıtır.

Bu güzel gelenekler ve yemekler uzun yıllar korunarak günümüze dek gelmiş ve bize ulaşmıştır ve bu yüzden bunları korumak ve unutulmamasını sağlamak gerekir.