Pars Today

Geçen bölümde Melik milli müzesi ve kütüphanesi ile tanıştık ve bu müzenin kurucusu Hac Hüseyin Melik ile tanıştık. Bu bölümde Tahran'daki halı müzesine baş vurup bu komplekste bulunan en güzel ve en tarihi halı örnekleri ile tanışacağız.

Halı, çözgü ve atkıları, düğümleri ile   kültür, sanat, inanç ve düşünceleri yansıtan bir insani ürün olarak  insanoğlunun en değerli  emek getirisidir.  İran'ın el dokuma halılarının tarihi ise çok eskilere dayanmaktadır.  Pazırık adı ile bilinen  dünyanın en kadim halılarından biri,  İranlı kavimlerin  zevki ve becerisinin göstergesi olmuştur. 

Pazırık halısı, Sovyet Altayların Pazırık bölgesinde keşfedilen ve araştırmaları Sovyet arkeolog Sergei Ivanovich Rudenko tarafından yapılan, Altayların M.Ö. 3. yüzyıla ait sakinlerinin bırakmış oldukları 40'a yakın erkekler zümresine ait kurganlarda, zengin sanat eserleri gün ışığına kavuşturulmuştur. Bu buluntuların büyük bir kısmı hâlen Leningrad Ermitaj müzesinde teşhir edilmektedir.   Prof. Rudenko'ya göre bu halı İranlı kavimlerden olan Kuzey Horasan bölgesinde Partlar veya Medler tarafından örülmüştür. 

Halı Uzmanları   halı, halı dokumacılığı ve türlü halı işlemlerinin doğuş yerinin  Asya olduğunu düşünüyorlar.    Onlara göre  İran, Türkistan ve Kafkasya halı dokumacılığını beşiği sayılmaktadır.  Halı dokumacılığı,  Milat öncesinden de  yüzyıllar boyunca  var olan bir sanattı.  Örneğin  Yunanların tanınmış Epik şairi Homeros   Milat öncesi yedinci yüzyılda   Mor rengi ile örtülmüş tahttan söz ediyor.  Ayrıca diğer şairler ve tarihçiler de  yazılarında  İranlıların  çok yumuşak ve ince detaylı dokunmuş halılara ilgi duyduğunu  bu tür halıları tercih ettiğini  belirtmişlerdir.   İran'a ilaveten, Türkiye, İspanya, Türkmenistan, Afganistan, Kafkasya, Pakistan, Hindistan, Mısır, Çin ve Romanya ve Balkan ülkelerinde bile   halı dokumacılığı revaçta olmuştur.   

 İran halısı bir kaç desen, nakış veya  dokuma şekli ile kısıtlı değildir.   İranlı desenler arasında, Şah Abbasi, Arabesk,  Efşan, Gül Çiçek Pate, ağaç, avlak, kare kare, Türkmen desenlerine değinmek mümkün.  Bu desenlerin farklı türleri de bulunmaktadır.  İran halısı  boyadaki çeşitliliği ile tanınmaktadır. 

Bu halılardaki boyalar  15 ila 25 kadar  farklı renklerde olabilir.  Her rengin ise kendine özel anlamı vardır. 

 Halı dokumacılığı sanayisi ve zanaatini daha iyi anlamak için ise  İran Halı Müzesine baş vurmak yerinde olacaktır. Bu müze  İran kültürünü İran'ın geleneksel ve derin köklere sahip halıcılık sanatı çerçevesinde tanıtılması doğrultusunda kurulmuştur.   Sohbetimizin devamında  İran halı müzesine uğrayıp  en güzel halı örnekleri ve tarihlerini  ele alacağız. 

İran halı müzesi  başkent Tahran'ın merkezinde Lale parkının ortasında bulunmaktadır.  Bu müze 1977 yılında  yapıldı ve mimarisi ile de gözleri kamaştırdı.   Müzenin dış cephesi  halı tezgahı şeklindedir.   İran Halı Müzesinin  yapıldığı alan ise  3 bin 400 metre karedir.  İki salondan oluşan müze el dokuma halılar ve kilim halılarını da içinde barındırmaktadır.   

İran milli halı müzesinin zemin katı  daimi sergilerin düzenlenmesi için tasarlanmıştır.  Müzenin  kurulmasından amacın ise  İran halısının tarihi geçmişini araştırmak, yaşadığı gelişmeleri değerlendirmek ve özellikle de el dokuma halılarının  alınmasına zemin hazırlamak olduğu söylenmelidir.  Kuruluştan bu yana her yıl  yeni halılar bu koleksiyona eklenmiştir. 

 İran halı müzesinde   farklı dönemlere ait en değerli halı ve kilimler bulunmaktadır.  Yaklşaık 150 kadar, halı ve kilim türü  bu müzede sergilenmektedir. Bu eserler ise  İran'ın en önemli halı dokumacılığı merkezlerinden sayılan   Kaşan, Kerman, İsfahan, Tebriz, Horasan ve Kordestan'a  aittir. 

Bu müzenin her halı parçasının arkasında  özgün bir hikaye söz konusudur.  Bu müzedeki en güzel halılardan biri de  Mirza Kuçek Han  Cengeli isimli bir halıdır.  Bu halının boyutları  130*220 santimetre olup  Kaşanlı halıcılar tarafından  dokunmuştur.   Bu halı üzerinde  İran'ın ruhani ve milli şahsiyetlerinden olan Mirza Kuçek Hanın, askeri olarak giyinişi  ve silahlanmış hali görülmektedir.  Mirza Han'ın görüntüsünün tam üstünde  " Molla Mahmut fabrikası  ismi yazılmıştır.  Muhtemelen  bu yazılardan yola çıkarak halının  Kaçarlar döneminin sonlarında dokunduğu söylenebilir. 

 Bu müzenin eşsiz halılarından biri de  Tebriz kentine aittir. Bu halı  Hicri Kameri  1220 yılında dokunmuştur.  Kare Kare Halısı ismiyle de bilinen bu güzel halı  25 kareden oluşmuştur. Her karede Firdevsi şehnamesinin farklı olayları ve hikayeleri anlatılmıştır.  Bu da kahvehane tipi resimler olarak görülmektedir.  Her karenin altında  Firdevsinin belli bir olay ile ilgili resimleri dokunmuştur.  Bu karelerin üstünde ise  halının dokunma yeri ve tarihi yazılmıştır. 

 Halıcılık sürekli olarak  İranlılar için  en asil sanatlardan sayılır. İran halıcılık sanatı  ise birçok desen ve nakıştan yararlanmıştır.  Farklı halı türleri arasında ise  görüntü ve portre temeline büyük önem verilmiştir.  Bu tür dokuma şekli geçmişten beri var olmuş özellikle de  Hicri Kameri  9'uncu yüzyıldan itibaren  geniş çaplı olarak bugüne kadar  varlığını sürdürmüştür.  

İran halı müzesinde  Baysungur şehnamesinden kareler de  görülmektedir.  Bu eserler arasında da İran'ın edebiyatı, mitleri, dini, kültürel ve zengin sanatına dair izlere rastlamak mümkün.   Bu müzede bulunan çok farklı eserlerin bir kısmı ise  Hemedan şehrinde bulunan  Üstat Musevisiret  halı dokumacılığı işletmesinde  dokunmuştur. Zevkli İranlı gençler bu zanaattaki  becerilerini bilgisayar yardımı ile gözler önüne sermişlerdir.  Her halının dokuyucusunun adı  üst köşelerde ve belli kareler içerisinde yazılmıştır.  26 adet olan bu halıların dokunması 5 yıl kadar sürmüştür. 

İran halı müzesi sadece tarihi ve estetik açıdan güzel halıları sergilemekle kalmamıştır. Bu müzenin  farklı bölümleri de vardır. Özellikle de halı dokumacılığı ile ilgili kültür ve sanat etkinliklerinin  düzenlendiği ortamlar ve salonlar da bulunmaktadır.   Buralarda kimi zaman geçici sergiler de gerçekleştirilmektedir. 

İran halı müzesinin en önemli bölümlerinden biri de  kütüphane bölümüdür.  Burada 7 bin kadar kitap tutulmaktadır.  Bu kitaplar, Farsça, Arapça, Fransızca, İngilizce ve Almanca'dır.  Araştırmacılar ve kitap severler bu kitapları kullanabilirler.   Ayrıca   İran halısı ve genel olarak Doğu halıları ile ilgili en iyi araştırmaların sonuçları ve dergilerin yazıları da burada bulunabilir.  Genel olarak dini, sanatsal ve edebiyat ile ilgili kitaplar da bu kütüphanede bulunmaktadır.  Müzenin gösterim salonunda ise  halı ve halıcılık alanındaki  filmler ve klipler aynı zamanda resimler ve fotoğraflar da sergilenmektedir.