عدالت: منشور زندگی مؤمنانه

عدالت در نگاه قرآن، یک دستور اخلاقی صرف نیست، بلکه وظیفه‌ای الهی و بنیادین برای ساختن جامعه‌ای سالم و الهی است.

قرآن، معیار دقیق و جامعی برای عدالت ارائه می‌دهد که می‌تواند در تمام جنبه‌های زندگی فردی و اجتماعی ما مورد استفاده قرار گیرد. عدالت، تنها یک مفهوم انتزاعی نیست، بلکه یک وظیفه عملی است که هر مسلمانی باید برای تحقق آن تلاش کند. قرآن در آیه 135 یوره نساء می فرماید:

“یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامِینَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ وَلَوْ عَلَى أَنْفُسِکُمْ أَوِ الْوَالِدَیْنِ وَالْأَقْرَبِینَ  إِنْ یَکُنْ غَنِیًّا أَوْ فَقِیرًا فَاللَّهُ أَوْلَىبِهِمَا فَلَا تَتَّبِعُوا الْهَوَىأَنْ تَعْدِلُوا  وَإِنْ تَلْوُوا أَوْ تُعْرِضُوا فَإِنَّ اللَّهَ کَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرًا؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! همواره قیام‌کنندگان به عدل باشید، گواهانی برای خدا، هر چند به زیان خودتان یا پدر و مادرتان یا نزدیکانتان باشد؛ اگر [یکی از طرفین دعوا] ثروتمند یا فقیر باشد، خدا به [رعایتِ حال] آن دو سزاوارتر است. پس از هوای نفس پیروی نکنید که از عدل روی گردان شوید. و اگر زبان بگردانید یا اِعراض کنید، قطعاً خدا به آنچه انجام می‌دهید، آگاه است.”

این آیه شریفه، منشور عدالت در اسلام است. خداوند در این آیه، مؤمنان را به قیام به عدل فرا می‌خواند. “قوامین بالقسط” یعنی کسانی که نه تنها خود عادل هستند، بلکه برای برقراری عدل در جامعه نیز تلاش می‌کنند و در این راه استوار و ثابت‌قدم هستند.

نکته مهم این است که این عدالت باید شهادت برای خدا باشد. یعنی هدف از اجرای عدالت، رضایت خداوند باشد، نه منافع شخصی یا گروهی. این عدالت باید بدون تبعیض اجرا شود. فرقی نمی‌کند که ذی‌حق، ثروتمند باشد یا فقیر، دوست باشد یا دشمن، خویشاوند باشد یا بیگانه. عدالت باید برای همه یکسان باشد.

آیه حتی فراتر می‌رود و می‌فرماید که عدالت باید حتی به ضرر خود، والدین یا نزدیکان نیز اجرا شود. این نشان می‌دهد که اسلام، تا چه حد بر اهمیت عدالت تأکید دارد.

یکی از موانع اصلی اجرای عدالت، هوای نفس است. تمایلات شخصی، تعصبات، و منافع زودگذر، می‌توانند باعث شوند که از مسیر عدالت منحرف شویم. به همین دلیل، خداوند هشدار می‌دهد که از هوای نفس پیروی نکنیم تا از عدل روی گردان نشویم.

در پایان، آیه یادآوری می‌کند که خداوند به تمام اعمال ما آگاه است. اگر در اجرای عدالت کوتاهی کنیم یا از آن روی گردان شویم، در برابر خداوند مسئول خواهیم بود.