قرآن در برخورد با ظالمان و حمایت از مظلومان چه دستوری می‌دهد؟

پارس‌تودی- خداوند برای مخلوقاتش حقوقی تعیین کرده است که تضییع آن‌ها غضب الهی را به دنبال دارد و از این رو در قرآن دستوراتی برای دفاع از مظلوم و مقابله با ظالمان و متجاوزان ارائه کرده است.

ظلم از منظر قرآن کریم یکی از بدترین انواع گناه است. اگر ظلم همراه با تعدی به دیگران باشد، این عمل از منظر خداوند گناهی بسیار بزرگ و در زمره بزرگترین گناهانی است که می‌تواند شخص و جامعه ظالم را گرفتار عقوبت‌های سخت دنیوی و اخروی و نهایتا آتش جهنم کند. خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَ مَن یتَعَدَّ حُدُودَ اللّهِ فَأُوْلَئِک هُمُ الظَّالِمُونَ؛ از حدود الهی تجاوز نکنید و هر کس از آن تجاوز کند، ستمگر است» (بقره / آیه 299). یکی از این حدود، عدم تجاوز به حقوق دیگران و لزوم حمایت از مظلوم است. در این مطلب پارس‌تودی، نگاهی کوتاه به این مسئله انداخته‌شده است:

مقابله با ظالم

در نگاه اسلام ظلم‌پذیری مذموم است و هرگز رفتار منفعلانه در برابر ظلم موردپذیرش نیست. یکی از روش‌های برخورد با ظلم و ظالم، انتقام گرفتن و به نوعی جبران کردن آن است؛ خصوصا در مواردی که ظالمان هم به ظلم خویش آگاهند و هم قصد استمرار آن را دارند. گاهی ظلم، موضوعی فردی نیست و نسبت به اجتماع است. در این حالت باید باقدرت و قوت بیشتری برخورد کرد. در وهله اول اجازه ظلم نداد و در ادامه در صورت ظلم دشمن، باید او را تنبیه کرد تا جرأت تکرار نداشته باشد. این برخورد و مطالبه الهی تا آن میزان مهم است که حتی برای آن اگر لازم باشد، باید جان خود را فدا کرد و بدین‌سان دامنه ظلم ظالمان را برای آیندگان محدودتر کرد. حماسه عظیم عاشورای امام حسین (ع)، نوه پیامبر اسلام تجلی و تحقق همین بینش قرآنی در مواجهه با ستمکاران است. این حماسه پیام‌‌های قرآنی روشنی برای مردمان ستمدیده و ستم‌ستیز دارد.

خداوند در آیه 227 سوره شوری می‌فرمایند: «إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَذَكَرُوا اللَّهَ كَثِيرًا وَانتَصَرُوا مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُوا وَسَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنقَلَبٍ يَنقَلِبُونَ؛ مگر آنان كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته كردند و خدا را فراوان ياد كردند و چون مورد ستم واقع شدند انتقام گرفتند. و ستمكاران به زودى خواهند دانست كه به چه مكانى بازمى‌گردند». یا «وَالَّذِينَ إِذَا أَصَابَهُمُ الْبَغْيُ هُمْ يَنتَصِرُونَ؛ و كسانى كه چون ستم بر ايشان رسد، يارى مى‌جويند [و به انتقام بر مى‌خيزند].» (آیه 39 / شوری). همچنین«وَإِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُوا بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُمْ بِهِ؛ اگر عقوبت مى‌كنيد، چنان عقوبت كنيد كه شما را عقوبت كرده‌اند» (آیه 126 / نحل).

وجوب حمایت از مظلومان

قرآن به مسلمانان فرمان می‌دهد که در صورت درخواست مظلوم به یاری او بشتابند. گاه ممکن است، شخصی از ترس ظالم، به یاری مظلوم نرود. در حالی که نسبت به ظالم گرایشی ندارد. اما چنین تفکری در اسلام مردود است و بر هر مسلمان لازم است به ندای استمداد مظلوم پاسخ دهد. به سخن دیگر، مسلمان حقیقی نه‌تنها گرایش به ظلم و ظالم ندارد، بلکه به کمک مظلومان هم می‌شتابد. خداوند در آیات 38 و 39 سوره شوری، یکی از ویژگی‌های مسلمانان را ایستادگی در کنار هم علیه ظلم می‌داند. آیه 75 سوره نساء نیز به صراحت حمایت از مظلومان را تکلیفی الهی بر عهده مومنان بر می‌شمارد: «وَمَا لَكُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَٰذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ نَصِيرًا؛ چرا در راه خدا و به خاطر مردان و زنان و كودكان ناتوانى كه مى‌گويند: اى پروردگار ما، ما را از اين قريه ستمكاران بيرون آر و از جانب خود يار و مددكارى قرار ده، نمى‌جنگيد؟».

در آیات 13 تا 15 سوره ابراهیم و 39 و 60 سوره حج نیز خداوند، از دفاع و حمایت خود از جبهه مظلومان در برابر متجاوزان سخن می‌گوید تا نشان دهد که یاری مظلومان و جهاد علیه ستمگران، به معنای قرارگرفتن در صف مومنان است. خداوند در آیه 42 سوره شوری، انتقام گرفتن از ظالمان را حق مشروع و مسلم ستمدیدگان بر می‌شمارد و یادآور می‌شود که اگر مظلوم در مقام انتقام گرفتن، اقدامی کرد نباید سرزنش شود، چرا که حق مقابله به مثل برای او محفوظ است: «إِنَّمَا السَّبِيلُ عَلَى الَّذِينَ يَظْلِمُونَ النَّاسَ وَيَبْغُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ ۚ أُولَٰئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ».

قرآن بر پیروزی نهایی مظلومان در نبرد جهانی علیه ظلم و ظالمان تاکید می‌کند. حتی اگر در این مسیر و پیش از دست‌یابی به پیروزی نهایی، آزادگان و مظلومانی به شهادت برسند، در حقیقت پیروز نهایی هستند و پاداششان نزد خداوند محفوظ است. « وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ؛ هرگز گمان مبر آنان که در راه خدا کشته شدند، مرده‌اند. بلکه زنده‌اند و نزد پروردگارشان روزی داده می‌شوند» (آیه 169 / آل عمران).

عبارات کلیدی: مقابله با ظلم، توصیه قرآن برای مبارزه با ظالمان، حمایت از مستضعفان

MGH