از فاطمه دختر پیامبر اسلام چه می‌دانید؟
-
نقاشی حسن روح‌الامین با موضوع وداع حضرت علی با حضرت فاطمه
پارس‌تودی- طبق روایتی در کتاب صحیح بخاری، فاطمه سلام الله علیها دختر حضرت محمد و خدیجه، سرور زنان بهشتی معرفی شده است: «سیّدَةُ نِساءِ أَهْلِ الجَنَّةِ فاطِمَة».
فاطِمه مشهور به فاطمه زهرا (۵ بعثت -۱۱ق)، دختر پیامبر اسلام و خدیجه کبری و همسر امام علی است. او یکی از پنج‌تن آل‌عبا (اصحاب کساء) است که طبق آیه 33 سوره احزاب در قرآن مشهور به آیه تطهیر آنها را معصوم می‌دانند. امام حسن و امام حسین، زینب و ام‌کلثوم از فرزندان او هستند. زهرا، بَتول، صدیقه شهیده، سیدة نساء العالمین (برترین زن در دو عالم) از القاب وی و اُمّ اَبیها (مادر پدرش) کنیه مشهور او است. فاطمه، تنها زن همراه پیامبر در روز مباهله با مسیحیان نجران بوده است.
دربارهٔ دوران کودکی و نوجوانی فاطمه گزارش‌های کمی وجود دارد. از این دوران فقط گزارش‌هایی دربارهٔ همراهی او با پیامبر در مقابل خشونت‌های مشرکان، حضور او در شِعب ابی‌طالب و هجرت به مدینه همراه امام علی نقل شده است.
فاطمه در سال دوم هجرت با امام علی ازدواج کرد. انجام فعالیت‌های اجتماعی و همراهی با پیامبر اسلام در برخی از جنگ‌ها از جمله فتح مکه از جمله کارهای او بعد از هجرت بود.
فاطمه به علی(ع) وصیت کرد مخالفانش در نماز گزاردن بر پیکرش و مراسم تدفین او شرکت نکنند و از علی(ع) خواست شبانه وی را دفن کند.
سخنرانی
از فاطمه در متون اهل سنت و اهل تشیع اقدامات و سخنرانی‌های سیاسی و دینی مشهوری نیز بویژه بعد از رحلت پیامبر گزارش شده است و یکی از مشهورترین آنها خطبه فدکیه است. ابن‌طیفور (۲۰۴-۲۸۰ق) از عالمان اهل‌سنت یکی از نقل کنندگان این خطبه است.
رحلت
وی 6 ماه پس از رحلت پیامبر و در طی وقایعی که منجر به مصدومیت و بستری شدن ایشان در منزل شد در ۳ جمادی‌الثانی سال ۱۱ هجری قمری در مدینه از دنیا رفت. پیکر ایشان به سفارش خود او، شبانه و مخفیانه تشییع و دفن شد و قبرش هیچ‌گاه مشخص نشد. به گفته مورخان، علی به کمک اسماء بنت عُمیس، همسرش را غسل داد و خود بر پیکرش نماز خواند. به غیر از امام علی چند نفر دیگر نیز در نماز شرکت کردند که در مورد تعداد و نام افراد اختلاف وجود دارد. منابع تاریخی امام حسن، امام حسین، عباس بن عبدالمطلب، مقداد، سلمان، ابوذر، عمار، عقیل، زبیر، عبدالله بن مسعود و فضل بن عباس را افرادی دانسته‌اند که در این نماز شرکت داشتند.
فاطمیه و روز زن و مادر
محبین اهل بیت در ایام رحلت ایشان به عنوان ایام فاطمیه عزاداری می‌کنند. در ایران سالروز ولادت حضرت فاطمه (۲۰ جمادی‌الثانی)، روز زن و مادر نامگذاری شده و نام فاطمه و زهرا جزو بیشترین نام‌ها برای دختران است.
فعالیتها
حضرت فاطمه فعالیت‌های متعددی داشته است. هجرت به مدینه، مداوای پیامبر(ص) در جریان جنگ احد، حضور در کنار پیکر حمزه سیدالشهدا همراه با صفیه خواهر حمزه وعمه پیامبر(ص) در اُحُد، رساندن آذوقه برای پیامبر در جنگ خندق، و همراهی‌اش در فتح مکه از جمله فعالیت‌های وی قبل از رحلت پیامبر(ص) است؛ اما بیشتر فعالیت‌های سیاسی فاطمه (س) مربوط به دوران کوتاه زندگی‌اش پس از رحلت پیامبر است.
فضائل
در منابع روایی، تفسیری و تاریخیِ شیعه و اهل سنت فضائل متعددی برای حضرت زهرا(س) گزارش شده است. برخی از این فضیلت‌ها منشأ قرآنی دارند، مانند آیه تطهیر و آیه مباهله. در این گونه فضائل شأن نزول آیات دربارهٔ اهل‌بیت پیامبر است و فاطمه نیز یکی از اهل‌بیت است. شماری از فضیلت‌ها نیز در روایات نقل شده‌اند نظیر حدیث بَضعه و مُحَدَّثه بودن.
طولانی بودن نمازها، شب‌زنده‌داری، دعا برای دیگران از جمله همسایه‌ها، روزه‌داری، زیارت قبور شهدا از جمله ویژگی‌های رفتاری فاطمه(س) است که در سخنان اهل‌بیت، برخی صحابه و تابعین بر آن تأکید شده است. بر همین اساس در کتاب‌های دعا و مناجات برخی از نمازها، ادعیه و تسبیحات به حضرت فاطمه منسوب است.
جایگاه فاطمه نزد خدا و پیامبر
علمای اهل‌سنت و شیعه، براساس آیه ۲۳ سوره شوری مشهور به آیه مودت، محبت و دوست داشتن فاطمه را سفارش خدا به مسلمانان دانسته‌اند. در آیه مودت پاداش رسالت پیامبر(ص) دوستی و محبت با خویشاوندان معرفی شده است که مفسران از آن به اهل‌بیت(ع) تعبیر کرده‌اند. بر اساس روایات، خویشاوندان یا (به تعبیر مفسران) اهل‌بیت در این آیه، فاطمه، علی و حسنین هستند. علاوه بر آیه مودت، روایاتی از پیامبر(ص) نقل شده است که بر اساس آن خداوند به خشم فاطمه خشمگین و به خشنودی او خشنود می‌شود.
علاقه پیامبر به فاطمه و علاقه فاطمه به پیامبر
پیامبر علاقه زیادی به حضرت فاطمه داشت و به او بیشتر از دیگران محبت و احترام می‌کرد. در حدیثی مشهور به حدیث بضعه پیامبر، فاطمه را پاره تن خود معرفی می‌کند و می‌گوید هر کس او را بیازارد، مرا آزرده است. این روایت را محدثان نخستین نظیر شیخ مفید از میان علمای شیعه و احمد بن حنبل از میان علمای اهل‌سنت، به گونه‌های مختلف گزارش کرده‌اند. طبق روایات، رسول اسلام زمانی که به مسافرت می‌رفت، آخرین نفری که با او خداحافظی می‌کرد فاطمه(س) بود و وقتی از سفر برمی‌گشت، ابتدا به دیدن فاطمه می‌رفت.
برترین زنان
در روایات متعددی که شیعیان و اهل‌سنت نقل کرده‌اند آمده است فاطمه برترینِ زنان بهشت، برترینِ زنان دو عالم و برترینِ زنان امت است.
تنها زن برگزیده در ماجرای مباهله
از میان زنان مسلمان تنها فاطمه(س) برای حضور در مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران انتخاب شد. این ماجرا در آیه مباهله ذکر شده است. فاطمه، امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) همراهان پیامبر در این واقعه بودند.
استمرار نسل پیامبر از طریق فاطمه
تداوم نسل پیامبر و آل محمد از فرزندان فاطمه به عنوان یکی از فضائل او ذکر شده است. برخی از مفسران استمرار نسل پیامبر از فاطمه را مصداق کوثر یعنی خیر فراوان در سوره کوثر دانسته‌اند.
سخاوت
سخاوت فاطمه(س) به عنوان یکی از ویژگی‌های رفتاری او گزارش شده است. او در زندگی مشترک خود با علی(ع) زمانی که در وضعیت مطلوب اقتصادی قرار داشت ساده‌زیست بود و همیشه انفاق می‌کرد. اهدای لباس نو در شب عروسی خود به فرد محتاج، بخشیدن گردنبند به فقیر و دادن همه غذای خود به مسکین، یتیم و اسیر از جمله این موارد است. بر اساس گزارش‌های روایی و تفسیری پس از آنکه فاطمه(س)، علی(ع) و حسنین(ع) سه روز پی‌در پی هنگام افطار همه غذای خود را به نیازمند دادند آیه اطعام در شأن آنان نازل شد.
علم و دانش
براساس روایات تاریخی فاطمه(س) سوالات فقهی و اعتقادی زنان مراجعه کننده را پاسخ می‌داده است. روایات، بخش مهمی از میراث فاطمه(س) هستند. این روایات مشتمل بر موضوعات اعتقادی، فقهی، اخلاقی و اجتماعی‌اند. برخی از روایات وی در کتاب‌های حدیثی شیعه و اهل‌سنت ذکر شده است و شماری از روایات در کتاب‌هایی مستقل با عناوینی نظیر «مسنَد فاطمه» و «اخبار فاطمه» تدوین شده‌اند. برخی از این مسندها در طول زمان مفقود شده‌اند و تنها در کتاب‌های رجالی، تراجِم و کتاب‌شناسی‌ها از راویان و نویسندگان این کتاب‌ها سخن به میان آمده است.
تسبیحات فاطمه
تسبیحات فاطمه زهرا(س)، ذکری است که فاطمه از پیامبر(ص) آموخت. در منابع شیعه و اهل سنت دربارهٔ آموختن تسبیحات به فاطمه گزارش‌های متعددی ذکر شده است. این تسبیحات توسط فرق مختلف مذاهب اسلامی پس از نمازها گفته می‌شود.
برخی منابع
ابن‌اثیر جزری، علی‌بن محمد، اسدالغابة فی معرفة الصحابة.
ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن علی، تهذیب التهذیب.
ابن‌سعد، محمدبن سعد، الطبقات الکبری.
ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله قرطبی، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب.
ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق.
ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، تاریخ ابن‌کثیر.
احمدبن حنبل، مسند احمدبن حنبل.
بلاذری، احمدبن یحیی، انساب الاشراف.
حاکم نیشابوری، محمدبن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین.
طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری.
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار.
مسلم نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم.
یعقوبی، احمدبن اسحاق، تاریخ یعقوبی.
عبارات کلیدی: فاطمه کیست، دختر پیامبر کیست، روایات درباره دختر پیامبر، حضرت زهرا
X/MMA
