نگاهی به حیرت انگیزترین نامه‌ی سیاسی-اجتماعی تاریخ اسلام / نامه‌ی امام علی به مالک
-
نگاهی به حیرت انگیزترین نامه‌ی سیاسی-اجتماعی تاریخ اسلام / نامه‌ی امام علی به مالک
پارس تودی- آنگاه که حضرت علی (ع) وصی پیامبر و نخستین امام شیعیان جهان، «مالک اشتر» را به حکوت مصر گمارد، نامه ای به او نوشت که عهدنامه حکومتگری است. در این نامه ویژگی‌های حکومت اسلامی، حاکم اسلامی، حقوق شهروندان، رابطه دولت با شهروند و … بیان شده است.
مختصری از زندگی امام علی علیه‌السلام
علی بن ابی طالب (23 قبل از هجرت - 40 هجری قمری)، امام اول شیعیان، صحابی پیامبر اسلام، راوی احادیث حضرت محمد، همچنین پسرعمو و داماد پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، کاتب قرآن و وحی پیامبر است. ایشان همچنین چهارمین خلیفه از خلفای راشدین نزد اهل سنت است. به گفته مورخین شیعه و بسیاری از علمای اهل سنت، در کعبه زاده شد. او نخستین کسی بود که به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ایمان آورد.
از نظر شیعه، وی به فرمان خدا و تصریح پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) جانشین بلافصل رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است. آیاتی از قرآن کریم بر عصمت و پیراستگی وی از پلیدی‌ها دلالت دارد.
بنابر منابع شیعه و برخی منابع اهل سنت، حدود 300 آیه در قرآن کریم در فضیلت او نازل شده است. وی همسر حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) دختر پیامبر و پدر و جد 11 امام شیعه است.
درگذشت علی بن ابی طالب، در اثر ضربت شمشیری بود که در سحرگاه روز 19 رمضان سال 40 هجری قمری توسط یکی از خوارج از جریانهای افراطی در مسجد کوفه بر سر ایشان وارد شد و در 21 همان ماه به شهادت رسید.
کتاب نهج البلاغه
نَهجُ البَلاغه برگزیده‌ای از خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان کوتاه امام علی(ع) است که توسط سید رضی در اواخر قرن چهارم هجری قمری جمع آوری شد. این کتاب به دلیل محتوا و بلاغتش، به «اخ القرآن» (برادر قرآن) نام‌گذاری شده است.
یکی از مشهورترین نامه های امام علی علیه‌السلام، نامه ای است به فرماندار محبوبش در مصر یعنی مالک اشتر نخعی.
در این عهدنامه حضرت بیاناتى دارند که هر کلمه اى از آن گنجینه اى از علم و معرفت براى خواننده و مخصوصاً براى سیاستمداران عادل و کسانی است که مسئولیتى را در هر زمینه اى به عهده گرفته اند.
ما بخشهایی از این نامه حضرت علی را در سه بخش گردآوری کرده و اینجا آورده ایم:
بخش اول. برخی توصیه هاى اخلاقى امام علی علیه‌السلام به حاکمان:
1- زمامدار اسلامى باید نسبت به مردم رحمت و محبت و لطف بورزد و مثل درندگان خونخوار نباشد که خوردن مردم را غنیمت شمارد.
2 ـ برخوردار ساختن مردم از عفو و اغماض در مواردى که امکان دارد زیرا که مردم در معرض خطا و اشتباه قرار مى گیرند و حاکم باید عفو و گذشت داشته باشد.
3 ـ حاکم اسلامى باید از درون مردم کینه و عقده را باز کند و نسبت به مردم حسن ظن داشته باشد. زیرا که حسن ظن به مردم مشقت طولانى را بر طرف مى سازد.
4 ـ زمامدار اسلامى علاوه بر این که خود عیب جو نباشد باید افراد عیب جو را از خود دور کند، زیرا که مردم عیوبى دارند و حاکم باید عیوب آنها را بپوشاند.
5 ـ زمامدار نباید سخن چین را تصدیق کند هر چند که در مقام خیرخواهى جلوه دهد.
6 ـ زمامدار اسلامى در عمل به عهدى که خدا از او گرفته موفق نمیشود مگر با اهتمام و یارى خواستن از خدا و آماده کردن نفس براى احترام به حق.
7 ـ زمامدار نباید هرگز از عفوى که نسبت به کسى روا داشته پشیمان گردد و از کیفرى که به کسى داده است شادمان گردد.
8 ـ زمامدار باید تعدادى از بهترین اوقات شبانه روزى خود را براى ارتباط با خدا اختصاص دهد و براى رسیدن به مقام والاى اخلاص اقامه واجبات و دیگر تکالیف الهى را بدون کمترین نقصى انجام دهد.
9 ـ زمامدار نسبت به وعده هایى که مى دهد وفادار باشد و تخلف نکند.
10 ـ زمامدار باید بد بینى و تندى هیبت و هجوم دست و زبان خود را مهار کند و از قتل عمد پرهیز کند.
بخش دوم. برخی توصیه هاى اجتماعى امام علی علیه‌السلام به حاکمان:
1 ـ محبوبترین امور در نزد حاکم اسلامى باید رساترین آنها در حق و فراگیرترین آنها در عدل و جامعترین آنها براى رضایت مردم جامعه باشد.
2 ـ مقدم ترین مردم در نزد حاکم اسلامى باید کسى باشد که حق را حتى در تلخ ترین حالات آن، گویاتر از دیگران گوشزد کند.
3 ـ هر چه که براى زمامدار از گناهان و امور زشت فردی اشخاص جامعه که پشت پرده است و براى زمامدار آشکار نشده خود را نسبت به آن بى توجه نشان دهد.
4 ـ از وظایف اختصاصى زمامدار این است که نیازمندیهاى مردم را در همان روز که به اطلاع او مى رسد مرتفع سازد و کار هر روز را در همان روز انجام دهد زیرا که براى هر روز موقعیتى است.
5 ـ زمامدار نباید خود را از مردم دور نگهدارد زیرا که اختفاى زمامدار از مردم جامعه موجب نوعى کم اطلاعى از امور مى شود.
6 ـ زمامدار موظف است از مقدم داشتن و ترجیح خویشاوندان و وابستگان خود بر دیگر مردم جامعه جداً خوددارى نماید.
7 ـ زمامدار نباید براى احسانى که به مردم جامعه مى کند منت بگذارد و کارى را که به سود جامعه کرده است منظور نماید.
بخش سوم. برخی توصیه هاى سیاسى امام علی علیه‌السلام به حاکمان:
1 ـ زمامدار از مشورت با افراد بخیل و ترسو و طمع کار جداً خوددارى کند، زیرا که بخل و ترس و حرص غرائزى است که جامع همه آنها سوء ظن به خدا است.
2 ـ هرگز نباید انسانهاى نیکوکار و بدکار در نزد زمامدار یکسان باشند زیرا که این عمل موجب مى شود که مردم نیکوکار در کار نیک خود تحقیر و بدکار در کار بد خود تشویق شوند.
3 ـ هیچ زمامدار نباید سنّت هاى را بشکند که صاحبنظران با صلاحیت جامعه به آنها عمل نموده اند و آن سنتها موجب هماهنگى معقول مردم جامعه بوده است. و هرگز سنتى را که سنّت هاى خوب مردم را از بین مى برد مقرر سازد.
4 ـ زمامدار باید هر گونه اتهام به ظلم و اغراض را که از طرف مردم به او داده مى شود بر طرف سازد; اگر مردم جامعه درباره زمامدار گمان ظلم و تعدى نمودند عذر خود را از موضع یا رفتارى که موجب بد گمانى مردم شده آشکار کند و گمانهاى ناشایسته مردم را از خود منتفى کند.
5 ـ زمامدار نباید در امور، پیش از رسیدن موقعش شتابزده باشد.
6 ـ زمامدار نباید موقعى که ابهام و تاریکى در امرى وجود داشته باشد به جاى کشف حقیقت و پذیرش آن به لجاجت بپردازد.
7 ـ زمامدار نباید در امورى که مردم همه آن مساویند خود را بر دیگران مقدم بدارد. این یعنی زمامدار نباید خود را در حق حیات و حق کرامت، حق آزادى و غیره فوق دیگران تلقى کند و حقوق مردم را در امور به معاش و حیثیت و شرف انسانى پایمال کند.
8 ـ زمامدار هرگز نباید در امورى که مسؤولیتش به عهده او است و چشمان مردم آنها را مى بیند خود را به غفلت و نفهمى بزند.
عبارات کلیدی: علی بن ابی طالب ، وصی پیامبر و نخستین امام شیعیان جهان ، نامه‌ی امام علی به مالک اشتر ، عهدنامه حکومتگری ، کتاب نهج البلاغه