شکوه "نیشومارو"؛ داستان یک اتحاد ضداستعماری ایرانی-ژاپنی

پارس تودی- انگلیس پس از ملی شدن صنعت نفت در ایران در بیانیه‌‌ای رسمی اعلام کرد هر کشوری که از ایران نفت بخرد، باید منتظر اقدام انگلستان علیه خود باشد. ژاپن اما زیر بار این نگاه سلطه گرانه غربی نرفت.

ایران و ژاپن به عنوان 2 کشور مهم در غرب و شرق آسیا همواره روابط دوستانه‌ای با یکدیگر داشته‌اند؛ رابطه‌ای که بیش از 1500 سال از آن می‌گذرد.

بر اساس یافته‌های پژوهشگران و باستان­ شناسان قدمت روابط ایران و ژاپن به زمان سلسله ساسانیان در ایران و جاده ابریشم باز می‌گردد. در یک نگاه کلی می‌توان گفت: ژاپن همواره در ردیف اولین‌های دوستی و ارتباطات با ایران قرار داشته است.

در این مطلب از پارس تودی نگاهی انداخته ایم به  یکی از نقاط عطف این رابطه که مربوط به دوران نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران و ماجرای نفتکش ژاپنی "نیشومارو" است.

 پس از جنگ جهانی دوم و زمانی که ژاپن سعی در بازسازی خود بعد از حملات آمریکا و متحدانش داشت، این کشور و صنعت نفت آن نیازمند به شریکی مطمئن بودند که بتوانند از آن نفت بخرند. دقیقاً در همین دوره زمانی صنعت نفت در ایران ملی شد و در پی آن، دولت های انگلیس و آمریکا در چارچوبی غیرقانونی سعی ‌کردند فروش نفت ایران را محدود و ایران را در تحریم نفتی قرار دهند.

انگلیس بویژه پس از ملی شدن صنعت نفت در ایران در بیانیه‌‌ای رسمی اعلام کرد هر کشوری که از ایران نفت بخرد، باید منتظر اقدام انگلستان علیه خود باشد. هدف آن بود که با جلوگیری از فروش نفت، اقتصاد ایران از کار بیفتد. این نخستین تحریم اقتصادی ایران در تاریخ معاصر محسوب می‌‌شود.

از آن سو، شرکت ژاپنی «ایده میتسو» نیز که قصد احیای صنعت نفت و صنعت پالایشگاهی این کشور را داشت و از شجاعت دولت و ملت ایران در برابر استعمارگران خبر داشت، تصمیم می‌‌گیرد این تحریم را بشکند و از ایران بی‌‌واسطه نفت بخرد.

مالک و مدیر شرکت ایده‌‌میتسو ابتدا برادر کوچک خود «کِی‌‌سوکه» را در پوشش خبرنگار به ایران می‌‌فرستد تا با دولت مصدق مذاکره کند. در ۲۳مارس۱۹۵۳ (۳ فروردین ۱۳۳۲) کشتی نفتکش شرکت ایده‌‌میتسو موسوم به «نیشومارو» با ۵۵ خدمه از بندر کوبه به راه می‌‌افتد. مقصد در ابتدا عربستان سعودی معرفی می‌‌شود؛ اما کشتی در حقیقت به سوی بندر آبادان ایران حرکت می‌‌کند.

کشتی در خلیج‌فارس با پرچم ژاپن از میان ناوهای انگلیسی عبور می‌‌کند و در ساعت یک بامداد دهم آوریل (۲۱ فروردین)، در تاریکی آب‌‌های آبادان، در بارانداز شماره ۱۹ بندر آبادان پهلو می‌‌گیرد. بلافاصله بارگیری نفت آغاز می‌‌شود که حدود دو روز به طول می‌‌انجامد. پس از اعطای هدایایی از دولت ایران به ناخدای کشتی «تاتسوئو نی‌‌ئی‌‌تا»، نیشومارو صبح روز پانزدهم آوریل (۲۶ فروردین) از آبادان به راه می‌‌افتد و در فضایی آکنده از نگرانی و اضطراب از آب‌‌های کم‌‌عمق خلیج‌فارس از کنار کشتی‌‌های انگلیسی عبور می‌‌کند. نیشومارو نهم آوریل (۱۹ اردیبهشت) در بندر کاواساکی ژاپن پهلو می‌‌گیرد و به این ترتیب تحریم ظالمانه و استعماری را با اقتدار در هم می‌‌شکند.

ایده‌‌میتسو بلافاصله در مصاحبه‌‌ای تاریخ اعزام بعدی نفتکش نیشومارو به ایران را اعلام می‌‌کند تا تحریم انگلستان را کاملا بی‌‌اثر نشان دهد.

دولت وقت ایران نیز با توجه به این که ژاپنی‌‌ها‌ دست به یک اقدام شجاعانه زده بودند، هزینه‌‌‌ی این نفت را یک هدیه از جانب ملت ایران به ملت ژاپن اعلام کرد.

در ادامه دولت انگلستان که ادعای مالکیت نفت خریداری‌شده را داشت، دو بار از شرکت ایده‌‌میتسو شکایت می‌‌کند. بار اول رای به سود ایده‌‌میتسو صادر می‌‌شود و بار دوم با مذاکره ژاپنی‌‌ها، انگلستان شکایت خود را پس می‌‌گیرد و از شرکت ایده‌‌میتسو عذرخواهی می‌‌کند.

این واقعه که به عنوان کشتی «نیشومارو» شناخته می‌شود، از نقاط عطف روابط دو کشور است که سال‌ها پس از آن همیشه و در مقاطع مختلف از آن یادآوری شده و به مناسبت‌‌ها‌ی مختلف به آن رجوع شده است.

از  این واقعه به عنوان سمبلی از دوستی و ارتباط عمیق و اتحاد ضداستعماری بین دو کشور یاد می‌شود.

واقعه کشتی «نیشومارو» آنقدر در روابط ایران و ژاپن تاثیرگذار بود که بر اساس آن حتی یک کتاب و یک فیلم سینمایی در ژاپن تهیه شده است. رمان "مردی که او را با لقب دزد دریایی می‌نامیدند" (A Man Called Pirate) اثر «نائوکی هیاکوتا» که در سال 2013 پرفروش‌ترین کتاب سال ژاپن شد و فیلم سینمایی سوخت‌رسان (Fueled The Man They Called Pirate 2016) که در اینباره است.

نکته جالب وقایع آن دوران، نامه «ایده‌ میتسو» رئیس شرکت ژاپنی خطاب به خدمه کشتی «نیشومارو» است که می‌نویسد: «ایرانی‌ها شجاع هستند و جلوی انگلیسی‌ها ایستاده‌اند هرچند که توسط 7 شرکت، محاصره نفتی شده و کشتی نیشومارو است که باید به ایران کمک کند.»

طرح ملی شدن صنعت نفت ایران 20 مارس 1951 با پیشنهاد اعضای کمیسیون نفت در مجلس ایران به تصویب رسید و نفت ایران به طور رسمی ملی شد.

پس از یک دوره سیاسی پرتنش با ملی شدن صنعت نفت ایران، دست انگلیس از صنعت نفت ایران قطع و این موضوع منجر به آغاز خروج تدریجی انگلیسی‌ها از منطقه شد.

ملی شدن صنعت نفت ایران همچنین نقطه عطفی در تاریخ تحولات سیاسی منطقه غرب آسیا بود. ملی شدن کانال سوئز در مصر نیز به رهبری "جمال عبدالناصر" از ملی شدن صنعت نفت ایران الگو گرفت.

عبارات کلیدی: ملی شدن صنعت نفت در ایران، جمال عبدالناصر، روابط ایران و ژاپن، نیشومارو.

mma/mrt