چرا دلارزدایی در جهان سرعت گرفته است؟

پارس‌تودی- سهم یوان در پرداخت‌ها و دریافت‌های تجاری چین به حدود ۵۳ درصد رسیده و از دلار با سهم ۴۷ درصد پیشی گرفته است. این تغییر تاریخی در شرایطی رخ می‌دهد که در سال ۲۰۱۰ سهم یوان در تجارت خارجی چین تقریباً صفر بوده است.

به‌ گزارش پارس‌تودی، تازه‌ترین داده‌ها نشان می‌دهد که یوان چین برای نخستین‌بار در سال ۲۰۲۳ توانسته از دلار در مبادلات فرامرزی این کشور پیشی بگیرد و سهمی ۵۳ درصدی را به‌خود اختصاص دهد. این در حالی است که سهم دلار به ۴۷ درصد کاهش یافته است. این تغییر، نه‌تنها یک دستاورد اقتصادی برای چین محسوب می‌شود، بلکه نشانه‌ای از آغاز فصل جدیدی در نظم مالی جهانی است؛ فصلی که در آن دلار دیگر تنها بازیگر میدان نیست و جهان به‌سمت «دلارزدایی» حرکت می‌کند. 

دلار آمریکا سال‌هاست که به‌عنوان ارز غالب در نظام مالی بین‌المللی شناخته می‌شود. این سلطه، به ایالات متحده امکان اعمال تحریم‌های مالی، کنترل جریان سرمایه و تأثیرگذاری بر سیاست‌های اقتصادی کشورها را داده است و به‌ویژه در دهه‌های اخیر سبب شده آمریکا بسیاری از اوقات با سوء‌استفاده از دلار از آن به‌عنوان ابزاری برای اعمال فشار سیاسی و اقتصادی بر کشورها استفاده کند. تحریم‌های گسترده علیه روسیه، محدودیت‌های مالی علیه ایران و تهدیدهای مشابه علیه چین، همگی نمونه‌هایی از استفادهٔ ابزاری آمریکا از دلار هستند. این رفتارها، بسیاری از کشورها را به این نتیجه رسانده که وابستگی به دلار، ریسک استراتژیک بزرگی برای اقتصادشان محسوب می‌شود. 

در واکنش به این نگرانی‌ها، کشورهایی چون چین، روسیه، هند، ایران و حتی برخی کشورهای اروپایی، تلاش‌هایی را برای کاهش وابستگی به دلار آغاز کرده‌اند. این تلاش‌ها، در قالب استفاده از ارزهای ملی در تجارت دوجانبه، ایجاد سامانه‌های پرداخت مستقل از سوئیفت و توسعهٔ خطوط مبادلهٔ ارزی با شرکای تجاری، در حال گسترش است. روسیه، به‌عنوان یکی از پیشگامان این مسیر، اعلام کرده است که گردش مالی تجاری‌اش با کشورهای آسیای مرکزی از ۴۵ میلیارد دلار فراتر رفته و بخش قابل‌توجهی از این مبادلات با ارزهای محلی انجام می‌شود. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، تأکید کرده که این روند به‌صورت سیستماتیک در حال گسترش است و هدف آن، افزایش استقلال مالی کشورهاست. 

چین نیز در این مسیر، گام‌های بلندی برداشته است. دولت این کشور با سیاست‌گذاری‌های هدفمند، تلاش کرده تا یوان را به‌عنوان جایگزینی برای دلار در تجارت جهانی مطرح کند. این اقدامات شامل کاهش کنترل‌های سرمایه، افزایش جذابیت بازارهای مالی داخلی برای سرمایه‌گذاران خارجی، صدور اوراق قرضهٔ یوانی توسط کشورهای مختلف، و توسعهٔ سامانهٔ پرداخت بین‌بانکی CIPS به‌عنوان جایگزینی برای سوئیفت بوده است. همچنین، پروژهٔ ارز دیجیتال mBridge برای استفاده از یوان در پرداخت‌های بین‌المللی، مورد توجه قرار گرفته است. 

طبق داده‌های بانک تسویه‌حساب‌های بین‌المللی (BIS)، حجم معاملات جهانی یوان در سال ۲۰۲۵ به رقم روزانهٔ ۸۱۷ میلیارد دلار رسیده و سهم آن از کل معاملات ارزی جهانی به ۸.۵ درصد افزایش یافته است. این رشد چشمگیر، یوان را به جایگاه پنجم ارزهای پرمعاملهٔ جهان رسانده و فاصلهٔ آن با پوند بریتانیا را کاهش داده است. در حالی که سهم پوند از معاملات ارزی جهانی به ۱۰.۲ درصد رسیده و نسبت به سه سال پیش کاهش یافته، یوان با سرعتی بالا در حال نزدیک شدن به جایگاه چهارم جهانی است. 

اما این تحول تنها به آمار و ارقام محدود نمی‌شود. در پی اعلام تعرفهٔ ۱۰۰ درصدی از سوی دونالد ترامپ بر تمام کالاهای وارداتی از چین، بازارهای مالی آمریکا و جهان با افت چشمگیری مواجه شدند. ارزش بازار سهام آمریکا حدود ۹۰۰ میلیارد دلار کاهش یافت و شرکت‌های بزرگ فناوری مانند تسلا، آمازون، اپل و انویدیا زیان‌های قابل‌توجهی را تجربه کردند. این واکنش‌ها نشان‌دهندهٔ شکنندگی اقتصاد جهانی در برابر تنش‌های تجاری و وابستگی شدید صنایع آمریکایی به مواد و فناوری‌های چینی است. 

تحلیلگران معتقدند که تشدید تنش‌های تجاری میان واشنگتن و پکن، در حالی که چین با موفقیت در حال گسترش نقش یوان در تجارت جهانی است، نشانه‌ای از تحول عمیق در نظم اقتصادی بین‌المللی محسوب می‌شود. اگرچه ترامپ در دوره‌های گذشته نیز تعرفه‌های مشابهی وضع کرده و سپس عقب‌نشینی کرده بود، اما وضعیت فعلی اقتصاد جهانی، وابستگی گستردهٔ صنایع آمریکایی به مواد و فناوری‌های چینی و روند روبه‌رشد «یوان‌نیزه‌شدن» تجارت جهانی، احتمال بازگشت آسان به شرایط سابق را کاهش داده است. 

در این میان، کشورهایی مانند هند، برزیل، آفریقای جنوبی و حتی برخی کشورهای اروپایی نیز به‌دنبال راه‌هایی برای کاهش وابستگی به دلار هستند. اتحادیهٔ کشورهای بریکس، برنامه‌هایی برای ایجاد ارز مشترک یا تقویت استفاده از ارزهای ملی در تجارت داخلی خود دارد. این اقدامات، همگی در راستای ساختن نظام مالی چندقطبی و پایان دادن به سلطهٔ مطلق دلار صورت می‌گیرد. 

در این زمینه، پیش‌بینی «گلدمن ساکس» حاکی از آن است که نظم اقتصاد جهانی در حال ورود به مرحله‌ای تازه است؛ مرحله‌ای که در آن آسیا محور اصلی رشد و توسعهٔ جهانی خواهد بود. 

اگرچه هنوز راهی طولانی تا جایگزینی کامل دلار در پیش است، اما مسیر تازه‌ای در اقتصاد جهان آغاز شده و قطار دلارزدایی با سرعتی غیرقابل‌توقف در حرکت است. در این مسیر، هر کشوری که بخواهد از سلطهٔ مالی آمریکا رهایی یابد، ناگزیر باید همراه شود. در واقع، آیندهٔ اقتصاد جهانی وابسته به ارزی است که نه با زور، بلکه با اعتماد ساخته شود.

AD