بحران ساحل؛ تهدیدی منطقه‌ای یا خطری جهانی؟

پارس‌تودی- دبیرکل سازمان ملل با هشدار درباره رشد و گسترش گروه‌های تروریستی در آفریقا اعلام کرد: وضعیت امنیتی به‌ویژه در غرب آفریقا و منطقه ساحل روزبه‌روز بحرانی‌تر می‌شود. 

«آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل متحد با هشدار درباره رشد و گسترش گروه‌های تروریستی در آفریقا گفت: اگر حملات تروریستی در کشورهای ساحل ادامه یابد، عواقب آن می‌تواند برای افرادی که به این برنامه‌های حیاتی وابسته هستند، کشنده باشد. وی تأکید کرد: ما با خطر یک اثر زنجیره‌ای فاجعه‌بار در سراسر منطقه روبه‌رو هستیم. 

او با اشاره به اینکه تروریسم در ساحل تنها یک واقعیت دراماتیک منطقه‌ای نیست، گفت: ارتباطات گروه‌های تروریستی در آفریقا و فراتر از آن، این گروه‌ها را به یک تهدید جهانی رو به رشد تبدیل کرده است. 

منطقه ساحل، یک نوار پهناور جغرافیایی در آفریقاست که بین صحرای بزرگ آفریقا در شمال و مناطق گرمسیری آفریقا در جنوب قرار گرفته و مناطقی از شمال سنگال، جنوب موریتانی، مرکز مالی، بورکینافاسو، جنوب الجزایر و نیجر، مرکز چاد، جنوب سودان، شمال سودان جنوبی و اریتره را در بر می‌گیرد. 

اگرچه سال‌هاست آفریقا، به‌ویژه منطقه ساحل، درگیر حضور گروه‌های تروریستی است، اما تغییرات سال‌های اخیر در عرصه بین‌الملل و شرایط منطقه به حضور و تحرکات این گروه‌ها دامن زده است؛ چنان‌که اکنون هشدار گوترش نشان می‌دهد تروریسم در آفریقا دیگر صرفاً یک تهدید منطقه‌ای نیست، بلکه به سرعت در حال تبدیل شدن به خطری جهانی است. 

اما چرا گروه‌های تروریستی در آفریقا در حال رشد هستند؟ رشد این گروه‌ها را می‌توان در چند محور امنیتی، انسانی، اقتصادی و سیاسی بررسی کرد. 

از منظر امنیتی، موقعیت جغرافیایی ساحل و ضعف دولت‌های مرکزی کشورهای این منطقه بستری مناسب برای فعالیت گروه‌های تروریستی فراهم کرده است. گروه‌های وابسته به القاعده، داعش و بوکوحرام در این منطقه حضوری گسترده دارند. آن‌ها با حمله به کاروان‌های نظامی، گروگان‌گیری و کشتار غیرنظامیان و به‌تازگی ایجاد ناامنی در مسیرهای حیاتی تأمین سوخت و کالا و اختلال در سوخت‌رسانی ـ چنان‌که در مالی اتفاق افتاد ـ شرایط را برای ساکنان این منطقه ناامن کرده‌اند. از سوی دیگر، ارتباطات فراملی این گروه‌ها نشان می‌دهد که فعالیت آن‌ها تنها محدود به این بخش از آفریقا نیست، بلکه در شبکه‌ای وسیع‌تر جریان دارد. 

پیامدهای انسانی این بحران حتی فراتر از ابعاد امنیتی آن است. بنا بر گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل، حدود ۴ میلیون نفر در بورکینافاسو، مالی، نیجر و کشورهای همسایه آواره شده‌اند. بیش از ۱۴ هزار مدرسه و ۹۰۰ مرکز درمانی تعطیل شده و میلیون‌ها نفر از خدمات آموزشی و درمانی محروم مانده‌اند. این محرومیت‌ها نسل جوان را از آینده‌ای روشن دور می‌کند و چرخه‌ای از فقر، بی‌سوادی و ناامیدی را ـ به‌ویژه در کشورهای آفریقا ـ بازتولید می‌کند؛ چرخه‌ای که خود سبب جذب نیروهای تازه به گروه‌های تروریستی می‌شود، زیرا این گروه‌ها وعده کمک‌های مالی و رفاه را به اعضای خود می‌دهند. 

یکی دیگر از دلایل رشد گروه‌های تروریستی در آفریقا، رقابت‌های پنهان و پیدای قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی، از جمله حضور نظامی و اقتصادی کشورهای مختلف است. این کشورها با حمایت‌های پنهان از گروه‌های تروریستی و گاه کمک‌رسانی‌های مالی و نظامی به آن‌ها، به ناامنی در منطقه دامن زده‌اند تا خود بهانه‌ای برای حضور داشته باشند.

در واقع بسیاری از قدرت‌های رقیب در آفریقا به جای همکاری برای مقابله با تروریسم، درگیر رقابت‌های نفوذ و منافع اقتصادی‌اند؛ وضعیتی که نه تنها به ناکامی در مهار تروریسم منجر شده، بلکه زمینه را برای گسترش فعالیت گروه‌های مسلح فراهم کرده است. 

از سوی دیگر، تغییرات اقلیمی نیز نقشی جدی در گسترش تروریسم ایفا کرده است. کشورهای ساحل با فقر گسترده، نهادهای ضعیف و اثرات فاجعه‌بار تغییرات آب‌وهوایی دست‌به‌گریبان‌اند. خشکسالی، بیابان‌زایی و کاهش منابع طبیعی، رقابت بر سر منابع محدود را تشدید کرده و زمینه را برای افزایش درگیری‌های داخلی و تقابل فراهم ساخته است. 

مجموع این شرایط نشان می‌دهد که اکنون رشد تروریسم در آفریقا نه فقط برای کشورهای این قاره، بلکه برای همه جهان به خطری جدی تبدیل شده است. مقابله با این تهدید نیازمند ترکیبی از اقدامات امنیتی همراه با حمایت مالی و انسانی، تقویت نهادهای دولتی، مقابله با تغییرات اقلیمی و ایجاد فرصت‌های توسعه‌ای برای مردم منطقه است. 

در این وضعیت، اگر امروز جهان در برابر بحران ساحل بی‌تفاوت بماند، فردا باید در برابر موجی جهانی از ناامنی، مهاجرت‌های گسترده و خشونت‌های بی‌پایان پاسخگو باشد. تروریسم در آفریقا دیگر فقط یک هشدار نیست، بلکه تهدیدی بالقوه است که در صورت عدم همکاری و مشارکت کشورهای جهان، بسیاری از مناطق در معرض آسیب جدی قرار خواهند گرفت. در این راستا، به نظر می‌رسد با اراده‌ای مشترک، سرمایه‌گذاری جدی و همکاری واقعی میان کشورهای جهان می‌توان این چرخه مرگبار را شکست. آینده آفریقا، آینده جهان است و هر تأخیر در اقدام، بهای سنگینی برای بشریت خواهد داشت. 

ad