چگونه نیجریه توانست معادلات کودتا را در غرب آفریقا بهم بریزد؟

پارس‌تودی - مداخله سریع نیجریه به درخواست دولت بنین، کودتای در حال وقوع را متوقف کرد و مانع گسترش بی‌ثباتی در غرب آفریقا شد.

به گزارش پارس‌تودی کودتای نافرجام ۷ دسامبر ۲۰۲۵ در بنین، نه‌تنها آزمونی برای دولت پاتریس تالون بود، بلکه به‌سرعت به صحنه‌ای برای نقش‌آفرینی نیجریه تبدیل شد؛ نقشی که الجزیره آن را از نخستین ساعات بحران، تعیین‌کننده دانست. الجزیره به نقل از دفتر ریاست‌جمهوری نیجریه گزارش داد که دولت تالون دو بار از ابوجا درخواست کمک فوری کرد: ابتدا برای «پشتیبانی هوایی فوری» و سپس برای اعزام نیروی زمینی. این درخواست‌ها زمانی ارسال شد که گروهی از نظامیان به رهبری «سرهنگ پاسکال تیگری» کنترل تلویزیون ملی را در دست گرفته بودند و مدعی برکناری رئیس‌جمهور و تعلیق همه نهادهای دموکراتیک شدند.

دلایل ورود نیجریه به بحران کودتا در بنین

دلیل نخست و رسمی مداخله نیجریه دعوت مستقیم دولت بنین بود. روزنامه وب‌سایت «پریمیوم تایمز» نیجریه نیز تأیید کرد که دولت بنین در دو یادداشت رسمی از نیجریه خواست که به‌سرعت وارد عمل شود و «برای حفاظت از نظم قانون اساسی و امنیت جمعیت» فضای هوایی کشور را در اختیار بگیرد.  نیجریه نیز بنا بر دستور رئیس جمهور، بولا تینوبو، جنگنده‌های خود را وارد آسمان بنین کرد و همان‌طور که الجزیره گزارش داد، «کنترل فضای هوایی» را به‌دست گرفت و با این کار امکان مانور و هماهنگی کودتاچیان را محدود کرد. این اقدام به‌ویژه در بازپس‌گیری تلویزیون ملی و یک پادگان کلیدی که کودتاچیان در آن تجدید آرایش کرده بودند، نقش قاطع داشت.

اما مداخله نیجریه صرفاً پاسخی به درخواست رسمی نبود؛ ابعاد ژئوپلیتیکی نیز از اهمیت برخوردار بودند. همان‌طور که روزنامه گاردین  یادآور شد، بنین برخلاف بسیاری از همسایگانش سابقه‌ای از ثبات نسبی داشت و آخرین کودتای موفق آن به ۱۹۷۲ بازمی‌گشت. اما منطقه غرب آفریقا در سال‌های اخیر شاهد سلسله‌ای از کودتاها در کشورهای مجاور بنین—از نیجر و بورکینافاسو گرفته تا مالی و گینه—بوده است. به همین دلیل، ثبات بنین برای نیجریه یک موضوع امنیتی و منطقه‌ای محسوب می‌شود. نیجریه نمی‌توانست اجازه دهد این «اثر دومینویی» به مرزهای غربی‌اش برسد؛ مرزهایی که خود با مشکلات امنیتی و تحرک گروه‌های مسلح مواجه‌اند. حتی در گزارش گاردین اشاره شده بود که کودتاچیان در پیام تلویزیونی خود به «وخامت اوضاع امنیتی در شمال بنین» استناد کرده بودند. فروریختن نظم سیاسی در بنین می‌توانست بلافاصله پیامدهای مرزی و امنیتی برای نیجریه ایجاد کند.

از سوی دیگر، نیجریه در مقام رئیس دوره‌ای اکواس «اکواس «جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا» و بزرگ‌ترین قدرت منطقه، مسئولیت سیاسی برای دفاع از نظم قانون اساسی کشورهای عضو را دارد. همین نکته در بیانیه‌های رسمی نیجریه و نیز در گزارش وب‌سایت «پریمیوم تایمز» نیجریه برجسته بود: عملیات نظامی کاملاً «مطابق پروتکل دموکراسی و حکمرانی خوب اکواس» انجام شده است. در واقع، تینوبو در سخنانش پس از بازگشت ثبات، به‌صراحت گفت که نیروهای نیجریه «به دعوت دولت بنین و در چارچوب قوانین منطقه‌ای» عمل کرده‌اند.

شیوه اجرای مداخله

شیوه اجرا نشان می‌دهد که نیجریه برای جلوگیری از تثبیت کودتا، استراتژی سرعت و اشراف هوایی را انتخاب کرد. پریمیوم تایمز و الجزیره هر دو گزارش دادند که نیجریه ابتدا آسمان بنین را به کنترل خود درآورد و با استقرار جنگنده‌ها مسیرهای ارتباطی و تجمعی کودتاچیان را مختل کرد. سپس، پس از دریافت درخواست دوم بنین، نیروهای زمینی نیجریه وارد کشور شدند اما بنا بر تأکید منابع مختلف، همگی «تحت فرماندهی دولت بنین» عمل می‌کردند و مأموریت‌شان محدود به حفاظت از نهادهای دولتی و پشتیبانی از نیروهای وفادار به تالون بود. همین نیروها در کنار ارتش بنین توانستند آخرین مقاومت‌های پراکنده کودتاچیان را در تلویزیون ملی و پادگان مورد اشاره از میان بردارند.

به موازات این مداخله، اکواس نیز طبق گزارش الجزیره و گاردین، تصمیم به اعزام سریع «نیروی واکنش» گرفت که شامل واحدهایی از نیجریه، غنا، ساحل عاج و سیرالئون بود. این هم‌زمانی موجب شد کودتاچیان در کمتر از چند ساعت دریابند که هیچ حمایت خارجی یا ظرفیت عملیاتی برای ادامه کار ندارند.

چرا این مداخله برای نیجریه اهمیت سیاسی داشت؟

از یک سو نیجریه می‌خواست پیام روشنی به ارتش‌های منطقه بدهد که دوران کودتاهای بلاهزینه گذشته است. از سوی دیگر، به اعتقاد تحلیلگران شرایط سیاسی داخل بنین از جمله بحث‌های مربوط به اصلاحات قانون اساسی، عدم تأیید نامزد اپوزیسیون و نزدیک بودن انتخابات ریاست‌جمهوری فضا را برای بی‌ثباتی مهیا کرده بود. نیجریه مداخله خود را راهی برای جلوگیری از ورود بنین به بحران طولانی‌مدت می‌دانست؛ بحرانی که قطعاً دامنه آن از مرزهای بنین فراتر می‌رفت.

در مجموع، آنچه نیجریه انجام داد، ترکیبی از «پاسخ فوری به دعوت رسمی یک دولت همسایه، ملاحظه امنیتی، نقش ژئوپلیتیکی و تعهد منطقه‌ای» بود. کودتاچیان تنها برای چند ساعت توانستند پیام خود را از تلویزیون ملی پخش کنند و بنابر روایت مشترک الجزیره، پریمیوم تایمز و گاردین، مداخله سریع نیجریه همان عاملی بود که مانع از تکرار تجربه کشورهای همسایه و فرو رفتن بنین در چرخه بی‌ثباتی شد.

NH2