Егер Батыс Азиядағы қақтығыстың тамырын түсінгіңіз келсе, Сайкс-Пикоға жүгініңіз
Батыс Азиядағы қазіргі дағдарыстарды тереңірек түсіну үшін 1916 жылы 16 мамырда Франция мен Ұлыбритания арасында жасалған Сайкс-Пико келісімін мұқият қарастырған жөн. Бұл келісім Батыс Азияның болашағына айтарлықтай әсер етті және аймақтағы көптеген өзекті мәселелердің негізін қалады.
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде және Осман империясы ыдырағаннан кейін негізгі үш отар ел Франция, Ұлыбритания және Ресей Османлы жерлерін бөлу туралы шешім қабылдады. Бұл бөліну олардың отаршылдық мүдделеріне негізделген және аймақтың географиялық, мәдени және этникалық шындығына негізделмеген. Британдық Марк Сайкс және француздық Франсуа-Джордж Пико бұл бөлімшенің сәулетшілері болды және бұл келісім-шарттың атауы да олардың атауларынан алынған.
Бұл келісім Батыс Азияда жаңа және жасанды шекаралардың сызылуына әкелді, бұл аймақтардың халқының ерік-жігері мен тілектеріне назар аудармады. 1918 жылы қарашада Бірінші дүниежүзілік соғыс аяқталып, Осман империясы ыдырағаннан кейін біртұтас араб мемлекеттерінің тәуелсіздік алу үміті ақталған жоқ. Оның орнына Ұлыбритания мен Франция 1919 жылдың қаңтарында Қамқоршылық схемасы арқылы аймақтағы ықпалын күшейте алды. Бұл жоспар Батыс Азиядағы араб елдеріне тәуелсіздік беруге мүмкіндік бермей, оларды Англия мен Францияның бақылауына алды.
Бұл алауыздық аймақта саяси және әлеуметтік тұрақсыздық туғызып қана қойған жоқ, сонымен қатар діни қайшылықтарды күшейтті. Палестина, Иордания, Ирактың оңтүстігі, Сирия мен Ливанның бір бөлігі сияқты аймақтар Ұлыбритания мен Францияның тікелей бақылауына берілді. Бұл жасанды бөлінулер кейінгі онжылдықтардағы көптеген соғыстар мен қақтығыстарға негіз болды.
Батыс Азия мәселелері бойынша сарапшы Мохаммадреза Хаджиан Сайкс-Пико келісімінің басты мәселелерінің бірі отаршылдардың аймақтың шындығына әдейі мән бермеуі деп есептейді. Ол бұл келісімнің ең маңызды бөлігінің Палестинаны басып алу және осы жер халқының құқықтарын елемеу болғанын, бұл Англияның Палестинаға үстемдігінің негізін салғанын айтады.
Қазіргі уақытта аймақтағы көптеген елдер Сайкс-Пико келісімінің салдарларынан әлі де зардап шегуде. Мәселен, соңғы жылдары Түркия мен Ирак арасында Сайкс-Пиконың жасанды бөлінуінен туындайтын шекаралық келіспеушіліктердің пайда болғанына куә болдық.
Палестина ұлттық қорғаныс тобының бас хатшысы Мәһди Шакибаи де Сайкс-Пико келісімі Израильдің аймақта құрылуының алғашқы қадамы болды деп санайды. Оның айтуынша, Ұлыбританияның Израильді құрудағы мақсаты Батыс Азия мен Палестинаның мұнай қорын пайдалану болды. Бұл мақсат 1917 жылы 2 қарашада Бальфур декларациясы түрінде қолданысқа енді. 1920 жылдан 1948 жылға дейін Ұлыбритания еврейлердің Палестинаға көшуіне негіз беру арқылы Палестинадағы еврей халқын күрт арттырды. 1917 жылы еврейлер Палестина халқының небәрі 6 пайызын құраса, 1948 жылы Израиль өзінің барын жариялағанда, еврей халқының саны 600 000-ға жетіп, 800 000-ға жуық палестиналық қоныс аударды. 2016 жылы Палестина мәлімдемесінде Англияны барлық қайғылы оқиғаларға жауапты деп жариялап, Ұлыбритания үкіметінен өз әрекеттері үшін кешірім сұрауды талап етті. Бірақ Англияның сол кездегі премьер-министрі Тереза Мэй бұл өтінішке жауап беріп, Британ үкіметі Бальфур декларациясын мақтан тұтатынын айтты.
