АҚШ-тың Иранға қарсы санкцияларының ұзақ тарихы; Клинтоннан Байденге дейін
ParsToday - АҚШ-тың Иранға қарсы экономикалық санкциялары елдің экономикасын әлсірету және жаһандық оқшаулану мақсатында 1980 жылдары басталып, бүгінгі күнге дейін жалғасуда.
ParsToday ақпарат агенттігінің хабарлауынша, АҚШ-тың Иранға қарсы экономикалық санкциялары Ислам революциясынан кейінгі дұшпандық саясаттарға негізделген. 1987 жылы Рональд Рейган үкіметі Иранға қарсы «Тұйықтау доктринасы» бойынша қатаң санкциялар енгізді, соның ішінде ирандық тауарлардың АҚШ-қа кіруіне тыйым салу және алдыңғы қатарлы технологияларды тасымалдауға жол бермеу.
Бұл санкциялар Иранның Америка Құрама Штаттарына мұнай емес экспортын 1987 жылы 55,2 миллион доллардан 1988 жылы 800 мың долларға дейін қысқартты, бірақ американдық компаниялардың Иран мұнайын сатып алуы жалғасты, тіпті 1991 жылы 4 миллиард доллардан астамға жетті.
Клинтон дәуірінде санкциялар күшейді
1995 жылы 5 мамырда АҚШ-тың сол кездегі президенті Билл Клинтон Иранға қарсы кең ауқымды санкциялар енгізу туралы 12959 Жарлық шығарды. Ол «Иран лаңкестікті қолдайды, Таяу Шығыстағы бейбітшілікке қауіп төндіреді және жаппай қырып-жоятын қаруға ие болуға талпынады» деп мәлімдеп, Иранға кез келген сауда мәмілелеріне, жаңа инвестицияларға және тауарлар мен технология экспортына тыйым салды.
«Даммато жоспары» деп аталатын бұл санкциялар Коноко сияқты американдық компаниялармен жасалған 1 миллиард долларлық мұнай келісімшарттарын жойды және Американың Иран мұнайын сатып алуын нөлге дейін азайтты. 1994 жылы 865 миллион долларға жеткен Иранның АҚШ-тан импорты да күрт төмендеді. 1994 жылы АҚШ Мемлекеттік хатшысының орынбасары Роберт Плиттроу: «Иранның қаржы ресурстарына қол жеткізуін неғұрлым шектесек, Парсы шығанағының қауіпсіздігі соғұрлым күшті болады»,- деді.
Байден дәуірінде санкциялар жалғасты
АҚШ-тың бұрынғы президенті Джо Байден Клинтон кезінде салынған санкцияларды 2024 жылы тағы бір жылға ұзартты. Ақ үй: «Иранның саясаты АҚШ-тың ұлттық қауіпсіздігіне, сыртқы саясаты мен экономикасына төтенше қауіп төндіруді жалғастыруда» деп мәлімдеді. Бұл ұзарту 1995 жылы жарияланған төтенше жағдайды жалғастырды. Сарапшылардың пікірінше, бұл қадам санкцияларды Иранға қысым көрсету құралы ретінде пайдаланудағы республикашылдар мен демократтар арасындағы ұзақ уақыт бойы қалыптасқан консенсусты көрсетеді, дегенмен оларды енгізу қарқындылығы мен әдісі әр түрлі болды.
Санкциялардың сәтсіздігі және Иранның қарсыласуы
Санкциялардың кеңдігіне қарамастан, Иран аймақтық держава ретіндегі позициясын сақтап қалды. Халықаралық валюта қоры сияқты халықаралық институттардың есептері Иран экономикасының соңғы онжылдықтарда айтарлықтай өскенін және энергетика, технология және аймақтық дипломатия сияқты салаларда ілгерілеушілікке қол жеткізгенін көрсетеді. Санкциялар Иранды оқшаулай алмады, бұл елдің Қытай, Ресей және көршілес елдермен сауда байланысы кеңейді. Сарапшылардың пікірінше, ұлттық бірлік пен қарсыласу экономикалық саясаттары Иранды экономикалық қысымдарға төзімді етті.
Соңғы талдаулар, соның ішінде Foreign Affairs сияқты беделді басылымдарда жарияланған есептер АҚШ-тың біржақты санкцияларының тиімділігін жоғалтқанын көрсетеді. Иранның БРИКС және Шанхай ынтымақтастық ұйымы сияқты ұйымдармен ынтымақтастығын арттыруы Вашингтонның оқшаулану саясатының сәтсіздігінің белгісі. Иран өзінің ішкі мүмкіндіктері мен белсенді дипломатиясын дамыта отырып, әсіресе Таяу Шығыста негізгі ойыншыға айналды.
Санкцияларды жаһандық шолу қажеттілігі
АҚШ-тың Иранға қарсы санкциялары өз мақсаттарына қол жеткізіп қана қоймай, сарапшылардың пікірінше, жаһандық экономикалық тұрақсыздық пен аймақтық шиеленісті күшейтті. Халықаралық қауымдастық осы біржақты саясаттарды қарастыра отырып, конструктивті дипломатияға көшуі керек. Иран өзінің тәуелсіздігін сақтап, ғылыми және экономикалық салаларда ілгерілеу арқылы санкциялардың өсу мен дамуға ұмтылған елдерге кедергі бола алмайтынын көрсетті.
