Ислам революциясы жетекшісі хиджра-шамси күнтізбесінің биылғы 1401 жылын «Өнідіріс: білімге негізделген және жұмыспен қамтушы» жыл деп атады. Ислам елдеріндегі білімге негізделген экономиканың орны тақырыпты жалғастырамыз.

Елдердің дамуындағы білімнің шешуші рөлі экономикалық дамудың жаңа мүмкіндіктерін берді. Басқа жағынан, араб елдеріндегі исламдық ояну араб елдерінің бұрынғы тенденцияларды пайдалана отырып, бұдан былай өз дамуын жалғастыра алмайтынын және бұл елдердегі даму парадигмаларының өзгеруі керектігін көрсетті. Сонымен қатар араб елдерінің алдында білімге негізделген экономикаға көшуге бағыт-бағдар беретін, басқаша айтқанда міндеттейтін көптеген қиындықтар бар. Осындай қиындықтардың бірі – жұмыссыздықтың таралуы. Таяу Шығыс пен Солтүстік Африка елдерінде жұмыссыздық деңгейі әлемдік орташа деңгейден екі есеге дейін жоғары, бұл Египет сияқты елдерде одан да жоғары.

Кейбір араб елдері білімнің экономикадағы рөлінің маңыздылығын түсініп, білімге негізделген экономикаға бет бұра бастады. Олар осы елдердегі технология мен техникалық білімді сіңіру әлеуетін айтарлықтай жақсартқан білім беруді жақсарту арқылы өздерінің адами ресурстарын жетілдіреді. Олар сондай-ақ ақпараттық-коммуникациялық технологиялар инфрақұрылымына инвестиция салуды шындап қолға алуда. Араб үкіметтері көптеген ғылыми және технологиялық парктер құрды. Жалпы, араб елдері өнімділік деңгейін, бәсекеге қабілеттілікті үздіксіз арттыру және білімге негізделген экономика құрылымын өзгерту үшін қолайлы платформа құру мақсатында білім беру, ғылыми зерттеулер, әзірлемелер және инновациялар салаларына инвестиция салуға дайын екендіктерін көрсетті. Бұл елдер білімге негізделген экономиканы қолдау арабтардың ғылыми және экономикалық жағдайын жақсартуға негіз береді және студенттер мен қоғам мүшелерінің өз елінің экономикалық өсуіне кепілдік беретін ғылымдарға ерекше көңіл бөлуіне себеп болады деген қорытындыға келді.

Араб әлемінде Сауд Арабиясы, БАӘ және Катар үш мемлекеті білімге негізделген экономикаға маңызды қадамдар жасады. Сауд Арабиясы білімге негізделген экономикаға қол жеткізу мақсатында 2030 жоспарын құрастырды және оның басты мақсаты – елдің білім беру жүйесін реформалау. Жаңа университеттерге, әсіресе ғылым мен технологияны ілгерілету үшін инвестициялау – бұл елдің тағы бір шарасы. Сауд Арабиясының маңызды істерінің бірі – Мәдина қаласын қамтитын «Білім қалалары» деп аталатын бағдарламаларды құру. Бұл тұжырымдама осы елдің әлемнің білімге негізделген экономикасындағы лайықты орнын құру және әлемнің түкпір-түкпірінен таланттарды тарту және дамыту мақсатында ұсынылды. Мұхаммед бен Салманның бастамаларының бірі саналатын Неом қаласы немесе технология қаласы да Сауд Арабиясының білімге негізделген экономикаға бет бұрғанының көрсеткіші. Неом қаласы туризм саласының табысынан бөлек, аймақтағы ақпараттық-коммуникациялық технология орталығы бола алады және мұнай мен қажылық рәсімін өткізуден бөлек, бұл елге көп табыс әкеле алады. 2030 жылға дейінгі жоспарға сәйкес, бұл технологиялық орталықтарды құруға қажетті капитал мұнайдан түсетін кірістерден немесе Aramco акцияларын сатудан алынады. Неом қаласын салудың негізгі бағыттарының бірі - туризмді кеңейту және өнеркәсіптік прогресс мақсаттарына сәйкес жаңа технологияларды пайдалану. Бұл қала оның инвесторларына 500 миллиард доллардан астам пайда әкеледі деп болжануда.

Катар - жиырма жыл бұрын білімге негізделген экономика үшін маңызды бағдарламаларды күн тәртібіне қойған араб елдерінің бірі. Катар үкіметі Доханы Таяу Шығыс пен Солтүстік Африка аймағындағы жетекші білім орталығына айналдыруға тырысты. Сондықтан Катардың Білім, ғылым және қоғамдастықты дамыту қоры Білім қаласын құрды. Катар қорының бастамаларының бірі - Доханың шетінде орналасқан және осы қаланың білім беру бағдарламаларын қамтитын Білім қаласын құру. Бұл білім қаласының ауданы шамамен 14 шаршы шақырымды құрайды, ол мектеп жасынан бастап университет деңгейіне дейін барлық оқу құралдарымен және ғылыми орталықтармен жабдықталған. Бұл қаланың кейбір білім беру бағдарламаларын әлемнің жетекші университеттері, соның ішінде Америка, Англия және Франция университеттері басқарады. Бұл қалада жетекші университеттердің едәуір бөлігі филиалдары бар және студенттерді дайындайды. Бұл қалада алдыңғы қатарлы университеттердің филиалдарын құрудың тағы бір мақсаты – білімге негізделген экономикаға бет бұру үшін адами капиталды дайындаумен қатар, басқа елдердің, әсіресе мәдениеті ұқсас көршілес елдердің элитасын тарту.

Біріккен Араб Әмірліктері, Дубай қаласы соңғы екі онжылдықта әрқашан білім мен инновация негізінде дамыды және көлік-логистикалық орталыққа айналу стратегиясы бұл елді туристер үшін тартымды аймаққа айналдырды. Бұған қоса, бұл ел технология, медиа және телекоммуникация саласындағы мүмкіндіктерін жетілдірді. Dubai Knowledge Village 2003 жылы Дубайдың қақ ортасында бір шаршы шақырым аумақта құрылған және бұл жобаның басты мақсаты Дубайды аймақтағы адам ресурстарын басқару саласында алға жылжыту болып табылады. Инфрақұрылымды қамтамасыз ету және адам ресурстарын қолдау арқылы бұл ауыл Дубайдың білімге негізделген экономикаға көшуіне негіз дайындауға тырысады. Бұл ауылда білім беру қызметімен қатар (балабақшадан университет деңгейіне дейін) шаруашылық қызмет те жүзеге асырылып, бірнеше атақты және ірі компаниялар осы ортада шаруашылық қызметпен айналысады.

Бұл ауылдың негізгі мақсаты – өнеркәсіп саласын білімге жақындату; Сондықтан өндірістер мен кәсіпорындарға қажетті салаларда кадр мамандары маман ретінде дайындалып, ауылдағы білім ошақтарында өндірістерге қажетті зерттеулер жүргізілуде. Білім беру орталықтарының ғылыми-зерттеу шығындарының бір бөлігі білімге негізделген компаниялар немесе ауылдағы белсенді өндірістер арқылы қаржыландырылады. Бұл ауылдың тағы бір мақсаты – туристерді білім, ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға тарту. Dubai Knowledge Village білімді өндіру және бөлісу үшін тұрақты инфрақұрылымды қамтамасыз етуге тырысады.

Жалпы, араб елдерінде кәсіпкерлік ортаны жақсарту, сауда мен шетелдік инвестицияны жеңілдету, жақсырақ және көбірек білім беру, негізгі білім сапасын арттыру, техникалық және кәсіптік білімді дамыту, жоғары білім деңгейінде ғылым мен технологияны ынталандыру, технологиялық инновацияларды ынталандыру сияқты саясаттар күн тәртібінде тұр. Бүгінгі таңда Катар мен БАӘ Батыс Азия аймағындағы білімге негізделген экономика бағытында жетекші елдердің қатарында.