1402 жыл: Инфляцияны тоқтату, өндірісті арттыру (25)

Ислам революциясының жетекшісі 1402 жыл үшін «Инфляцияны тоқтату, өндірісті арттыру» деген тақырыпты таңдады. Алдыңғы бағдарламада Ирандағы өндірістің өсуіне кейбір сыртқы кедергілер зерттелді. Бұл бағдарламада Ирандағы өндірістің өсуіне басқа кейбір сыртқы кедергілер талқыланады.

Көршілердің экономикалық бірлігі үшін Батыс Азия аймағындағы әлсіздік

Осылайша, халықаралық жүйе деңгейінде және АСЕАН сияқты табысты экономикалық одақтар түрінде біз кейбір елдер арасында институционалды және тұрақты экономикалық қатынастардың қалыптасуына куә болып отырмыз. Батыс Азия аймағы деңгейінде, тіпті Иранның барлық шеткері аймақтарында мұндай одақтар мен тұрақты экономикалық байланыстар бұрын қалыптаспаған еді. Бұл мәселе, әсіресе, аймақ елдеріндегі даму мен индустрияландыру деңгейі бір-бірінен алыс емес болғандықтан, олардың экономикалық дамуына ынталандыру ретінде қарастыруға болады. Өйткені бұл одақтар түрінде тарифтік кедергілер жойылады немесе азайтылады және аймақтық ырықтандыру процесі қалыптасады, оның барысында барлық тараптар одан пайда таба алады.

Аймақтық деңгейде ЭЫҰ, Шанхай, т.б. сияқты одақтар мен ұйымдар болғанымен, бұл одақтардың мүше елдердің өндірісі мен отандық тауарларын қолдауда атқаратын қызметі көп болған жоқ. Өйткені олардың негізінде ұйымға мүше елдер арасында институционалдық және экстенсивті экономикалық байланыстар қалыптасқан жоқ.

13-ші үкіметтің сыртқы саясатында шығыстану мен экономикалық мәселелерде көршіге бағытталған көзқарасқа бағытталған күш-жігер сыртқы саладағы бұл проблемаларды белгілі бір дәрежеде жеңе алды. Алайда, екі себепке байланысты жаһандық экономикалық жүйенің бір-біріне тәуелділігі және Батыс Азия аймағының экономикалық ортасының бір-бірін толықтырудың орнына бәсекеге қабілеттілігі осы шығыстанушы және аймақтық-центристік саясаттың экономикалық мақсаттарын жүзеге асыруға кедергі келтірді. Шындығында, Батыс Азия аймағындағы елдердің экономикасы ұқсас, бұл да бұл елдер арасында экономикалық өзара тәуелділіктің қалыптаспауының және елдердің сауда көлемінің жоғары деңгейде болмауының маңызды факторы болып табылады.

Тұрақсыз және қауіпті қоршаған орта

Иран төңірегіндегі елдердегі ішкі алауыздықтар мен аймақтағы кейбір үкіметтердің құрылу процесіндегі табиғи және табиғи емес әлсіздіктер (отаршылдар жасаған), cондай-ақ аймақтан тыс державалардың үздіксіз араласуы тұрақты сипатқа ие болды.   Бұл Иранға шетелдік инвестиция тартуға кері әсер етумен қатар, Иран мен көршілес елдер арасында тұрақты және болжамды экономикалық қарым-қатынас орнатуға, соның ішінде экспорттық қуаттарды дамытуға, Иран мен көршілес елдер арасында өзара инвестиция үшін ынталандыру жасауға зиянды әсер етеді. Басқаша айтқанда, Иранның көршілес және шеткері елдері, әрине, экспортта бірінші кезекте тұруы керек және жалпы экономикалық қарым-қатынастар орнатып, қауіпсіздік пен олардың өмір сүруіне байланысты қиындықтар мен мәселелерге тартылған жағдайда. Бұл мәселе Иранның көрші елдермен салыстырғанда кейбір тауарларды өндірудегі салыстырмалы артықшылығына байланысты өте маңызды. Елдердің экономикалық өсуінің басты шарты – ішкі және қоршаған ортадағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету. Айналадағы қауіпсіздік пен тұрақсыздық Иран экономикасына да кері әсерін тигізді.

Көрші елдердің аймақтан тыс державаларға тәуелділігі

Бұл мәселе Иранның аймақтық және аймақтан тыс күштерінің кейбір көршілес елдердің ішкі істеріне жоғары ықпалы мен араласуымен бірге олардың Иранмен қарым-қатынас орнатуда және оның сапасында өз талаптары мен қажеттіліктеріне сүйене отырып әрекет етпеуіне себеп болды. Керісінше, олардың Иранмен қарым-қатынасының сапасы халықаралық орта мен аймақтан тыс державалардың Иранмен қарым-қатынасының сапасымен анықталуы керек. Мұндай жағдайларда Иран өз өндірісі мен тауарларын қолдау үшін көрші елдердің мүмкіндіктерін оңтайлы пайдалана алмайды. Бұл тұрғыда мысал ретінде Американың араласуымен кейінге қалдырылған Иранның Пәкістанға апаратын газ құбырын айтуға болады.

Немесе көршілестік пен діни және мәдени ортақтықтарға және осы елдегі сионистік режимнің жоғары ықпалы мен араласуына байланысты бұл елдің мәдени Иранның бір бөлігі болып саналуына қарамастан Әзірбайжан сияқты елдермен әртүрлі қарым-қатынастар орнатуда, бұл елдің бізбен экономикалық қарым-қатынасы төмен деңгейде. Шын мәнінде, қауіпсіздіктің аймақтан тыс күштерге тәуелділігі Иран мен аймақ елдері арасындағы күшті экономикалық қарым-қатынастардың алдын алатын және маңызды әрі тиімді кедергі ретінде әрекет ететін маңызды фактор болып табылады.

 .

Көрші елдердің экономикалық әлсіздігі

Айта кету керек, Иранның көршілес аймақтарының түрлі жағдайларында негізінен экономикалық тұрғыдан дамымаған елдер бар. Иранның көршілес елдерінің экономикалық әлсіздігі экономикалық өзара тәуелділіктің қалыптаспағанын және сонымен бірге бұл елдердің Иран капиталы мен тауарларын тарту үшін қажетті ресурстарға ие еместігін білдіреді. Бұл экономикалық әлсіздік аймақтан тыс державалардың осы елдердің ішкі істеріне араласуы, соның ішінде бұл елдердің Иран Ислам Республикасымен экономикалық өзара әрекеттестігіне тосқауыл қою үшін маңызды факторға айналады. Бұл ретте, өндірісті арттырудың басты алғышарттарының бірі – өнімді сыртқы нарықтарға, әсіресе көршілес нарықтарға экспорттау.

Басқаша айтқанда, өндірістің өсуі экспортты қажет етеді, ал көршілес елдердің нарықтары өнеркәсіптік тауарларды экспорттау үшін ең тиімді нарық болып табылады. Бірақ қоршаған көптеген елдердің, әсіресе Орталық Азия елдерінің экономикасының әлсіздігі және көлемі орын алып жатқан шетелдік интервенция осы елдермен сауда көлемінің төмен болуына және өндіріс секторының да бұл жағдайға әсер етуіне себеп болады.