Сармоядорӣ ва тарвиҷи масрафгароӣ
Порс Тудей – Сармоядорӣ бо такя бар тавлиди анбуҳ ва таблиғоти густарда, масрафгароиро ба унвони абзоре барои афзоиши суд тарвиҷ кардааст.
Ба гузориши Порс Тудей, воқеияте мусаллам аст, ки масрафгароӣ ва зуҳӯри ҷомеъаи масрафӣ аз мароҳили иқтисод либерал аст. Дар ин замина White Waltman Rosto, ки аз пешгомони назарияҳои тавсеа аст бо тарҳи «назарияи хез», тавсеаро, ки аз назари онҳо ҳамон либерализатсия шудан аст, дар гарави гузор аз мароҳили мушаххас медонад, ки шомили ҷомеъаи суннатӣ, марҳалаи интиқолӣ, марҳалаи хез, марҳала дар роҳи булӯғ ва дар ниҳоят марҳалаи масрафи анбуҳ аст.
Сармоядорӣ бо такя бар тавлиди анбӯҳу таблиғоти густарда, ба тарвиҷу ташвиқи масрафгароӣ ба масобаи шевае барои афзоиши суд пардохтааст. Ин раванд ҳарчанд ба рушди иқтисодӣ мунҷар шуда, аммо паёмадҳои ағлаб манфии иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва зистмуҳитии густардае низ ба ҳамроҳ доштааст. Масрафгароӣ танҳо як мафҳуми иқтисодӣ нест, балки истилоҳе аст, ки бори иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва ҳатто равоншинохтӣ дорад.
Сармоядорӣ ба унвони низоми иқтисодии ғолиб дар ҷаҳони модерн, бар пояи моликияти хусӯсӣ, рақобати озоду касби суд бино шудааст. Яке аз вижагиҳои аслии ин низом, талоши бевақфа барои афзоиши тавлиду фуруши колоҳо ва хадамот аст. Дар ин масир, масрафгароӣ ба унвони як абзори калидӣ барои тазмини суди бештар шакл гирифта ва тақвият шудааст. Масрафгароӣ ба маънои ташвиқи афрод ба хариду масрафи колоҳо дар мақодири рӯзафзӯн аст, ҳатто замоне, ки ниёзи воқеӣ ба онҳо вуҷӯд надорад. Ин падида бавижа пас аз Инқилоби саноатӣ ва бо густариши тавлиди анбӯҳ шиддат гирифт. Тавлидкунандагон бо арзаи беш аз ҳади колоҳо, ба ҷои посух ба ниёзҳои воқеӣ, ба эҷоди ниёзҳои маснӯӣ рӯй овараданд. Таблиғоти густарда, тарроҳиҳои ҷаззоб ва куҳнагии амдии маҳсӯлот, аз ҷумлаи абзорҳое буданд, ки сармоядорон барои таҳрики масрафкунандагон ба кор гирифтанд.
Яке аз намунаҳои боризи ин раванд, падидаи куҳнагии амдӣ аст. Ширкатҳо амдан колоҳое тавлид мекунанд, ки пас аз муддати кӯтоҳе короӣ ё ҷаззобияти худро аз даст бидиҳанд то масрафкунандагон маҷбур ба харид дубора шаванд. Ин сиёсат дар саноати мухталиф, аз ҷумла лавозими электронӣ, пӯшоку худрав ба вузӯҳ мушоҳида мешавад. Ба унвони мисол, телефонҳои ҳамроҳ бо вуҷӯди короии муносиб, ба суръат бо моделҳои ҷадид ҷойгузин мешаванду масрафкунандагон таҳти фишори таблиғоту моди рӯз, ба хариди нусхаҳои тоза тарғиб мегирданд.
Масрафгароӣ ҳамчунин бо таблиғоти пайвандӣ ногусастанӣ дорад. Таблиғот на танҳо колоҳоро муаррифӣ мекунад, балки сабки зиндагии хосеро тарвиҷ медиҳад, ки дар он масрафи бештар нишонаи муваффақият, рифоҳ ва ҷойгоҳи иҷтимоӣ талаққӣ мешавад. Торстен Веблен дар китоби назарияи табақаи Теносо, ин навъи масрафро «масрафи худнамоёна» номид, яъне хариди колоҳо на барои ниёзи воқеӣ, балки барои намоиши мавқеъияти иҷтимоӣ. Ин улгӯ дар ҷавомеъ сармоядорӣ, бавижа дар қарни бистум ва бисту якум ба шиддат густариш ёфт ва ба як идеологияи мусаллат бадал шудааст.
Аз манзари иҷтимоӣ, масрафгароӣ мӯҷиби ташдиди нобаробариҳо ва тақвияти мавонеъи табақотӣ шудааст. Дар буъди иҷтимоӣ ва равоншинохтӣ, таблиғоти сармоядорӣ ба гӯнае аст, ки масрафи бештарро нишонаи манзалати болотару табақаи иҷтимоии арҷатар медонанд. Табақоти мураффаҳ бо масрафи колоҳои лукс ҷойгоҳи худро тасбит мекунанд, дар ҳоле, ки табақоти поинтар барои тақлид аз ин улгӯҳо таҳти фишори иқтисодӣ қарор мегиранд. Ин раванд на танҳо шикофи табақотиро афзоиш медиҳад, балки ба эҷоди фарҳанги рақобати носолим дар ҷомеъа мунҷар мешавад.
Аз манзари зист муҳитӣ, масрафгароӣ паёмадҳои сангине дорад. Тавлиди анбӯҳи колоҳо ниёзманди баҳрабардории густарда аз манобеи табиӣ аст, ки ба тахриби муҳити зист, олӯдагии ҳаво ва обу тағйироти иқлимӣ мунҷар мешавад. Илова бар ин, колоҳои як бор масрафу маҳсӯлот бо умри кӯтоҳи ҳаҷми азиме аз зубола тавлид мекунанд, ки мудирияти онҳо ба чолиши бузурге барои ҷавомеъ табдил шудааст.
Мунтақидони сармоядорӣ ва масрафгароӣ бар ин боваранд, ки ин улгӯ на табиӣ ва на пойдор аст. Пажӯҳишҳо нишон медиҳад, масрафгароии модерн ҳосили дасткории иродаи масрафкунандагон аз тариқи таблиғот ва фишорҳои фарҳангӣ аст, на натиҷаи табии тавсеаи иқтисодӣ. Ба ҳамин далел, бархе андешмандон пешниҳод мекунанд, улгӯҳои ҷойгузине монанди содазистӣ ё масрафи масъӯлона тарвиҷ шавад. Дар ҷавомеъи исломӣ низ улгӯи масраф бар пояи эътидолу парҳез аз исроф матраҳ шудааст, ки метавонад бадиле дар баробари масрафгароии сармоядорӣ бошад.
Ҳар чанд сармоядорӣ бо тарвиҷи масрафгароӣ тавониста сӯдоварии худро тазмин кунад, аммо ин раванд ҳазинаҳои сангине бар ҷомеъа ва муҳити зист таҳмил кардааст. Масрафгароӣ на танҳо ба афзоиши тавлиду фуруш кумак карда, балки сабки зиндагии инсонҳоро тағйир дода ва арзишҳои иҷтимоиро таҳти таъсир қарор додааст. Бо ин ҳол, рушди ҷунбишҳои зиди масрафгароӣ ва талош барои ироаи улгӯҳои бадил нишон медиҳад, ки ҷавомеъ ба тадриҷ ба паёмадҳои манфии ин падида, огоҳ шуда ва дар пайи ёфтани роҳҳои пойдортар барои тавсеаи иқтисодӣ ва иҷтимоӣ ҳастанд.