İran, Türkiye ve Türkmenistan arasında kazan-kazan gaz takası anlaşması

İran Petrol Bakanı, Türkmenistan gazının İran toprakları üzerinden Türkiye'ye nakledilmesi sözleşmesinin uygulanmaya başlandığını duyurdu.

İran Petrol Bakanı Muhsin Paknejad, bu anlaşmanın önemine değinerek, projenin İran'ın bölgedeki enerji merkezi konumunu güçlendirmek için önemli bir adım olduğunu ve 14. hükümetin enerji diplomasisini geliştirme kararlılığını gösterdiğini söyledi.
Daha önce Türkiye Enerji Bakanı Alparslan Bayraktar, Türkmenistan gazının İran toprakları üzerinden Türkiye'ye ihracatının başladığını duyurmuş ve geleceği hakkında şunları söylemişti: "Bu gaz ilk yılda 1 milyon 500 bin evin ihtiyacını karşılayacak ve yıl sonunda ithalat rakamını artırmaya çalışacağız. Bu şekilde 5 yıllık bir uzatma hedefliyoruz ve ardından orta ve uzun vadede hem iç tüketim için hem de Avrupa'ya ihraç etmek için Hazar Denizi üzerinden boru hatlarıyla gaz transferini takip edeceğiz."
Türkiye'nin Türkmenistan Büyükelçisi Ahmet Demirok, geçen Eylül ayında medyaya yaptığı açıklamada, Türkiye'nin iç ihtiyaçlarını karşılamak ve Avrupa pazarlarına ihracat yapmak için "önümüzdeki 20 yılda Türkmenistan'dan 300 milyar metreküp gaz ithal etmeyi planladığını" söyledi. Demirok’a göre, planın ilk adımı 2 milyar metreküp gazın teslimini içeriyor. Türkmenistan ve Türkiye, 11 Şubat 2025'te Türkmenistan gazının İran üzerinden Ankara'ya nakledilmesi konusunda bir anlaşmaya vardıklarını duyurdular. Türkmenistan'dan Türkiye'ye gaz nakil anlaşması, Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan boru hattı ve "Trans-Hazar" boru hattı gibi diğer projelerin güvenlik, hukuki ve çevresel zorluklarla karşı karşıya olduğu bir zamanda yapıldı. Şu anda, İran üzerinden ihracat, Türkmenistan gazını Türkiye'ye taşımak için en uygun seçenektir.
Türkmenistan, İran pazarına belirli bir miktarda gazı takas sözleşmesi kapsamında sağlayabilir ve İran da buna karşılık aynı miktarda gazı batıya, Türkiye'ye bağlantı üzerinden gönderecektir. Bu güzergahın kapasitesi yıllık yaklaşık 14 milyar metreküptür, İran'ın Türkiye'ye maksimum gaz ihracatı ise yaklaşık 9.6 milyar metreküptür. Bu nedenle, Ankara ve Tahran'ın gelecekte Türkmenistan gazı ihracatını potansiyel olarak artırma fırsatları yaratabilecek yeni bir açık deniz gaz boru hattı inşa etmeyi planladığı bildiriliyor.
İran'ın enerji alanındaki jeopolitik kapasiteleri, yaptırımların etkisini azaltmak ve ülkenin uluslararası ticaretinde alternatif rotalar oluşturmak için bir faktör olarak işlev görebilir.
Bu boru hattının transit ülkesi olarak İran, bu anlaşmadan çok sayıda ekonomik ve siyasi fayda sağlayabilir; transit hakları almak ve bölgesel nüfuzu artırmak, Tahran için bu anlaşmanın başlıca faydaları arasında yer alacaktır. İran ayrıca Türkmenistan gazını alıp Türkiye'ye tedarik ederek kendi iç ihtiyaçlarının bir kısmını da karşılayabilir.
Türkmenistan'ın yaklaşık 19.5 trilyon metreküp kayıtlı gaz rezervi vardır ve gaz rezervleri açısından dünyanın dördüncü ülkesidir; ülke son yıllarda gazı için yeni ihracat pazarları bulmaya çalışmış ve özellikle Rusya ile Avrupa arasında Ukrayna konusunda yaşanan gerilimden sonra, gaz transit geçişi yoluyla Avrupa gaz pazarının bir kısmını telafi etmeye çalışmıştır ki Türkiye ile yapılan yeni anlaşma da bu doğrultuda yorumlanabilir, çünkü Türkiye de bu yıllarda Azerbaycan Cumhuriyeti üzerinden Avrupa Birliği'ne daha fazla gaz ihraç etmeye çalışmaktadır.
Bu bağlamda, bu boru hattının İran üzerinden geçmesi, sadece Türkmenistan'a Avrupa pazarlarına erişim imkanı sağlamakla kalmayıp, Türkiye için de Rus gazına bağımlılığı azaltmak için önemli bir seçenek olacak. Ayrıca Türkiye, bu projeyi hayata geçirerek bölgesel bir enerji merkezi olarak rolünü güçlendirmeye çalışmaktadır. Buna ek olarak, doğal gaza olan küresel talebin artması ve Ukrayna savaşından sonra Avrupa'daki jeopolitik gelişmeler, bölge ülkelerini enerji stratejilerini yeniden gözden geçirmeye zorlamıştır. Gaz ihracatının çoğunu Çin'e yapan Türkmenistan, şimdi Avrupa pazarına girmenin yollarını arıyor./