Kazakistan tarafından Trans Hazar’ın tekrar gündeme gelmesi
Aşkabat’ta 6. Hazar Denizi zirvesi ve Azerbaycan Cumhuriyeti Ve Kazakistan gibi ülkelerin çevre sorunlarına bütçe ayırma taahhütte bulunmaları ardından Trans Hazar projesi bir kez daha sözkonusu kıyı ülkelerin gündemine alındı.
Kazakistan boru hattından petrol sızıntısı sonucu çevrenin büyük hasar görmesi ardından Rusya’da bir mahkeme, Kazakistan Petrol Şirketi Rus Konsorsiyumun faaliyetini 30 gün askıya aldı. Böylece Kazakistan petrol sevkiyatının aksaması ile Nursultan yetkilileri bir alternatif plan bulmaya çalıştılar. Bu bağlamda Kazakistan cumhurbaşkanı Kazım Cömert Tokayev bu ülkenin petrol ihracatı için Trans-Hazar rotasına öncelik verildi. Kazakistan, Hazar Denizi Boru Hattı Konsorsiyumu aracılığıyla ülkenin petrol ihracatına getirilen kısıtlamaların etkilerine karşı koymak için başka yollar araştırdıklarını, duyurdu.
Yapılan araştırmalar Kazakistan, dünyada bilinen petrolün yüzde 3’üne sahip. Bu da Kazakistan’ın bir çok ülke gibi ham petrol satışından kaynaklı gelirlere bağlı kalmasına sebep oluyor. Geçtiğimiz yıllarda Kazakistan, en çok petrol ihracatını Hazar Boru Hattı Konsorsiyumu'na güvenerek yaptı. Söz konusu Rus konsorsiyumu, Kazakistan petrolünü Rusya topraklarından karadeniz’e ve oradan da hedef ülkelere taşıdı.
Kazakistan petrol sevkiyatında yaşanan bir aylık aksama, Nursultan’ın bir Amerikan-Avrupa planı olan Trans-Hazar projesini alternatif rota olarak gündeme getirmesine sebep oldu. Amerika ve Avrupa bu proje ile İran ve Rusya’yı inzivaya sürüklemeye çalıştılar.
Azerbaycan cumhuriyeti Kazakistan ve Türkmenistan projeye destek verirken İran ve Rusya her zaman karşı çıktı. Tahran ve Moskova’ya göre proje dünyanın en büyük kapalı gölün çevre sağlığına büyük zarar vermesi nedeni ile gerçekleşemez. Fakat Bakü ve Nursultan liderleri son Hazar zirve toplantısında çevre sağlığı için gerekli masrafları yapacaklarını taahhüt ettiler.
Kazakistan meseleleri uzmanı bayan Aliye Baranbayuva, kovid sonrası dönemde bu projenin ekonomiyi canlandırmada etkili olabileceğini belirterek, Trans-Hazar koridorun dünyada en büyük rotalardan birine dönüşme şansının olduğunu ifade ederek bu projenin Bir Kuşak Bir Yol projesine rakip olabileceği kanaatinde.
Hiç şüphesiz Trans-Hazar projesi yabancıların Hazar denizinde bulunmaları için uygun ortam hazırlayacaktır. Fakat Hazar Denizi'ne kıyısı olan beş ülkenin başkanları Aşkabat toplantısının kapanış bildirisinde, bu geniş sularda yabancıların bulunmamaları gerektiğini vurguladılar. Aslında, Trans-Hazar projesinin uygulanması, beş kıyıdaş ülke başkanlarının anlaşmalarıyla çelişiyor.
Bu bağlamda bazı yabancıların Hazar'daki eylemlerinden söz edebiliriz. Örneğin, Türkiye ve Siyonist rejimin Azerbaycan Cumhuriyeti'ndeki tüm çalışmalarının, sonuçta Hazar Denizi'ne ulaşma hedefi ile yapıldığı görülmektedir. Ayırca batı dünyası da İran ve Rusya’nın Trans-Hazar projesi ile kontrol edilebileceğini düşünüyorlar. Bu arada önemli oranda doğal gaz rezervlere sahip olmamasına rağmen, Azerbaycan cumhuriyeti, Rusya’nın yerine batıya doğal gaz ihracatı için gönüllü oluyor. Tam da bu yüzden Azerbaycan cumhuriyeti Türkmenistan doğal gazını alarak batının ihtiyacı olan doğal gazı uzun süre temin etmeye çalışıyor. Fakat Türkmenistan doğal gazının İran üzerinden Azerbaycan cumhuriyetine swap yapılması da yeterli görünmüyor.
Bu arada hiç kuşkusuz İran İslam Cumhuriyeti ve Rusya yetkililerinin vurguları ve Hazar Denizi diğer kıyıdaş ülkelere baskıları, onların yabancıların ayağını Hazar denize açma hedeflerini muhakkak engelleyebilir.
