Bangladeş, ABD-Çin rekabetinde bağımsız ve dengeli bir aktör olabilir mi?

Parstoday – Bangladeş, Bengal Körfezi’ndeki coğrafi konumu nedeniyle Güney ve Güneydoğu Asya’nın bağlantı halkası olarak görülüyor.

Bu konum, Bangladeş’i ABD, Hindistan, Japonya ve Avustralya gibi güçlerin Hint-Pasifik stratejilerinde odak noktası haline getirmiştir.

Son yıllarda çeşitli ülkeler, Asya’nın yeniden dengelenmesi stratejisi, Bir Kuşak Bir Yol Girişimi, “Özgür ve Açık Hint-Pasifik” planı, Dörtlü Güvenlik Diyaloğu (QUAD), üçlü anlaşmalar ve diğer ekonomik ve güvenlik mekanizmaları gibi girişimleri bölgedeki yeni meydan okumalarla başa çıkmak için uygulamaya koymuştur.

Bu çerçevede Bangladeş, Nisan 2023’te barış ve ortak kalkınmaya vurgu yapan Hint-Pasifik vizyonunu yayımladı. Bu vizyon dört ilkeye dayanıyor:

- Herkesle dostluk, kimseyle düşmanlık etmemek,

- Ülkelerin egemenliğine ve eşitliğine saygı duymak,

- Siyasi bağımsızlık,

- Başkalarının iç işlerine karışmamak.

Bu ilkeler, Bangladeş’in bağlantısız tutumunu koruduğunu ve bölgesel istikrar ile işbirliğini hedeflediğini gösteriyor. Batı’nın Çin karşıtı yaklaşımının aksine Bangladeş, kapsayıcı bir bakış açısını vurguluyor ve çevre ülkelerin barış ve kalkınması için özgür, açık ve kapsayıcı bir Hint-Pasifik talep ediyor.

İklim ve güvenlik sorunları da Bangladeş’in önemli endişeleri arasında. İklim değişikliği, okyanusların asitleşmesi, yasa dışı avlanma, deniz haydutluğu ve insan kaçakçılığı ciddi tehditlerdir. Dünya Bankası, Bangladeş’in tropikal fırtınalardan her yıl yaklaşık 1 milyar dolar zarar gördüğünü ve 2050’ye kadar tarımsal GSYİH’sinin üçte birini kaybedebileceğini, ayrıca 13 milyon kişinin iç iklim göçmeni olabileceğini tahmin ediyor.

ABD, Bangladeş’i Güney ve Güneydoğu Asya arasında bir köprü olarak görüyor; İngiltere onu Hint-Pasifik’te stratejik ortak olarak tanımlıyor; Japonya ise bu ülkenin coğrafi avantajlarından yararlanmasının gerekliliğini vurguluyor. Bu tanımlamalar, Bangladeş’in Hint-Pasifik denklemindeki artan önemini ortaya koyuyor.

Bu bağlamda Bangladeş, ABD’nin Hint-Pasifik stratejisinde kilit bir rol oynuyor. Bengal Körfezi’ndeki konumu, büyük nüfusu, büyüyen ekonomisi ve jeopolitik yeri sayesinde Güney ve Güneydoğu Asya’nın bağlantı halkası olarak kabul ediliyor ve Washington için güvenlik, ekonomi ve siyaset alanlarında özel bir öneme sahip.

ABD’nin Vietnam’dan ithalata yalnızca %20 gümrük vergisi uygulaması, milyar dolarlık ticaret hacmiyle aynı döneme denk gelmesi nedeniyle dikkat çekici bulunuyor. Analistlere göre bu karar, ekonomik gerçeklerden ziyade siyasi motivasyonlarla alınmış görünüyor.

Resmî verilere göre Bangladeş her yıl yaklaşık 8 milyar dolar değerinde  ABD’ye ürün ihraç ediyor; bunun 6 milyar dolardan fazlasını hazır giyim oluşturuyor. Bu nedenle giyim sektörü, artan gümrük vergilerinden en çok zarar görecek alan. Karşılaştırıldığında, Vietnam bu sektörde Bangladeş’in en büyük rakibi sayılıyor.

Bangladeş geçici hükümetinin ekonomi danışmanı Salehuddin Ahmed, Bangladeş’in ticaret açığının Vietnam’a kıyasla çok daha düşük olmasına rağmen ABD’nin Vietnam’a ayrıcalık tanıdığını, buna karşılık Bangladeş’e yüksek gümrük vergisi uyguladığını belirterek, “Bangladeş’e böylesine ağır bir gümrük vergisi dayatmanın hiçbir gerekçesi yoktur” dedi.

Geçici hükümetin enerji danışmanı Fozol Kabir Khan ise, tarife dışı engeller üzerine tartışmaların bulunduğunu ve ABD’nin ulusal güvenlik meselelerini öncelik haline getirdiğini, bu konuda bir çerçeve hazırlığında olduğunu açıkladı.

Analistlere, ekonomistlere ve Dakka’daki ticaret aktörlerine göre Bangladeş’in Çin’e bağımlılığı ve ABD’nin bölgede Çin’in artan rolüne yönelik jeopolitik hassasiyetleri, Washington’un Bangladeş mallarına yönelik gümrük vergilerini artırma kararının başlıca nedenleri arasında yer alıyor.

Buna karşılık Bangladeş, jeopolitik açıdan “Herkesle dostluk, kimseyle düşmanlık” politikasını benimseyerek büyük güçler arasında denge kurmaya çalışıyor. Bu yaklaşım, onu Hint-Pasifik denkleminde bağımsız ve bağlantısız bir aktör haline getiriyor. Bölgedeki bazı ülkelerin açıkça ABD-Çin rekabetinde taraf tutmasına karşın Bangladeş, kapsayıcı işbirliği ve ortak kalkınmaya vurgu yapıyor. Bu özellik, Washington’un Bangladeş’i Güney ve Güneydoğu Asya arasında bir köprü olarak görmesine yol açıyor.

Ayrıca Bangladeş’in iklim sorunları, bu ülkenin ABD stratejisindeki önemini iki katına çıkarıyor. Bangladeş, iklim değişikliğine karşı dünyanın en kırılgan noktalarından biri. ABD’nin Bangladeş ile iklim değişikliğiyle mücadele ve insani krizlerin yönetimi konusundaki işbirliği, Washington’un bölgesel rolünü güçlendirme politikasının bir parçası.

Genel olarak Bangladeş’in ABD’nin Hint-Pasifik stratejisindeki rolü birkaç başlıkta özetlenebilir:

- Bengal Körfezi’nde deniz yollarının güvenliğini sağlamak,

- Geniş ekonomik ve ticari işbirliği,

- Bölgesel ve küresel güvenliğe katkı,

- Büyük güçler arasındaki rekabette dengeli bir rol üstlenmek.

Bu unsurlar, Bangladeş’in yalnızca ABD için bölgesel bir ortak olmadığını, aynı zamanda gelecekte Hint-Pasifik siyasetinde başlıca aktörlerden biri haline gelebileceğini gösteriyor. /