Bugünkü sohbetimizde havyarın ilaç ve besin faydaları ve İran İslam Cumhuriyeti'nin Hazar denizindeki Havyar balıklarının üretimi yolundaki çabalarını masaya yatırmak istiyoruz.

Küresel ticarette en çok kazançlı bir pazara sahip olan havyar, denizin besin maddelerinin en değerlisi ve besleyicisi olarak tanınır. Söylentilere göre perakende satış üzerinden havyar ticareti yıllık olarak bir milyar dolar gelirin sağlanmasına neden oluyor.Bu yüzden bu ticarette bulunan ülkeler için ne kadar kazanç sağlandığını tahmin etmek mümkün.Dünyanın en pahalı deniz besini olan havyar genellikle çeşitli biçimleri ile kahvaltılarda kullanılıyor. Her 100 gramda 25000 kilokalori besin değerine sahip olan havyar bu miktarın başka  maddelerde bulunmasını  imkansız kılmıştır.

Genelde  havyar ham olarak kullanılıyor ancak bazıları onu yumurta sarısı ile karıştırıp kimileri de kokulu sebze, limon, tereyağı ve ekmekle yiyor. Söz konusu bu zengin besin maddesi E, D, A, B12, B6, B2 ve C vitaminlerini içinde bulunduruyor.Ayrıca mineraller, proteinler, yağlı asitler, antioksidanlar ve omega-3 gibi maddelerin de kaynağı olarak bilinir.Havyar kullanmakla kolestrolün yükselmesini, Kardiyovasküler hastalıklara yakalanmayı, artrit, mide ve bağırsak hastalıkları ve çeşitli kanserlere yakalanmayı önleyebiliriz. Ayrıca cildin tazeliği ve kasların güçlenmesinde bayağı etkisi bulunan havyar, ondan elde edilen yağ ise sinir bozukluklarının tedavisinde kullanılır.

Havyar balıklarının eti diğer balıklarda olduğu gibi  fileto biftek veya konserve halinde marketlerde satılıp, etlerinin düşük yağlı ve kemikli olmaması nedeniyle sosis ve pirzola üretiminde bayağı kullanılıyor.

Havyar, Mersin balıklarının en önemli ürünü oluştursa da, küresel piyasalar  sadece bu tür balıkların eti ve havyarı ile sınırlanmıyor. Günümüz dünyasında bilim ve teknoloji sayesinde Havyar balıklarının sindirim sistemi,deri, kıkırdak ve omuriliği gibi diğer organlarından gıda, ilaç ve kozmetik sektörlerinde faydalanmak isteniyor. Örneğin Mersin balığının derisi çanta, cüzdan yapımında ve kemiği kimyasal yapıştırıcı yapımında kullanılıyor. Yüzme keseleri Mersin balıklarının diğer yan ürünleri olarak balık tutkalında ve diş hekimliği sektöründe kullanılıyor. Balığn iç organlar ve kanadından üretilen, taze deniz balıklarından ya da işlenmemiş balık atıklarından üretilen, çok yüksek protein içeriğine sahip amino asit ve vitamin kaynağı özellikleri ile tanınan balık unu da Mersin balığı çiftliklerinde yan ürün olarak bu alandaki gelirlerin bir kısmını sağlıyor.

Mersin balıklarının bir türü olan Tas balıkları günümüzde dekoratif balık pazarlarında güzel görünümü ve eskiliği nedeniyle çok önem arzediyor. Öyle ki BM'ye bağlı CITES tarafından her yıl yayımlanan havyar balıklarının ticaret kotalarında et ve havyar ihracatının yanı sıra ,balık yavrusunun ihracatına da yer verilmiştir.

Havyar balıklarının ticaretinden elde edilen yüksek gelir nedeniyle  Fransa, Amerika, Çin, İtalya, Japonya, Uruguay ve Meksika gibi ülkelerin de  bu tür balıkların üretimiyle ilgilenmelerine yol açmıştır. Ancak bu arada İran'da üretilen havyarın diğer ülkelerdeki havyarlara karşı bir üstünlüğü söz konusu olmuştur. İran'ın bir çok bölgelerinde su sıcaklığının uygun olması, Mersin balığı ailesinden hızlı büyüme özelliğine sahip olan Morina'nın İran sularında bulunması , bu sektörde çalışan uzmanların yüksek bilgi ve becerilere sahip olmaları ve bu balıkların üretiminin az masraflı olduğu gibi nedenler bu üstünlüğe neden olmuştur.

Günümüz dünyasında piyasalarda üretilen havyar balıklarının eti ve havyarının yüksek olduğunun yanısıra yine de doğal biçimde avlanan mersin balıkları küresel ticarette kendi konumunu korumuştur. Bir çok araştırmacı ve su canlıları uzmanları İran tarafında Hazar denizinin daha derin olması nedeniyle bu bölgede üretilen havyarın kalite bakımından söz konusu denizin kuzeyinde üretilen havyara göre daha yüksek olduğu dillendiriliyor. 

Sovyetler birliğinin dağılması ardından Mersin balıklarının lüzumsuz avlanmaları ve  Hazar denizinin kuzeyinde bulunan Rusya, Kazakistan, Azerbaycan ve Türkmenistan ülkelerinde bu balığın kaçak yollarla satılması, bu balıkların türünün hızlı bir şekilde azalmasına neden oldu.

Bunun yanısıra fabrika ve yerleşim bölgelerinin atık suları ile tarımsal pestisitlerin denize dökülmesi bu tür balıkların yaşamını ciddi tehlikelerle karşı karşıya getirmiştir. Öte yandan Mersin balıklarının doğal yumurtlama bölgelerinin imhası, Hazar denizinin ana nehirleri üzerinde baraj ve köprülerin inşası ve  petrol sahalarının geliştirilmesi denizde yaşamakta olan Mersin balıklarının hayatını zor bir duruma sokmuştur. Bu nedenle bu değerli  balıkların neslini korumak amacıyla uzmanların ortaya koyduğu en önemli çözüm yollarından biri yumurtlama, üreme ve olgunlaşma aşamalarını kapsayan tamamlayıcı dönem kapsamında onların yetiştirme planının gündeme gelmesidir. İran'ın kuzey kenti olan Reşt'te bulunan Uluslararası Dr. Dadman Mersin balıkları araştırma enstitüsü , bu balıkların hayatı ve doğal rezervleri üzerinde faaliyetlerini sürdürüyor.

Söz konusu enstitü hicri şemsi 1374 yılında  Hazar denizinde ilk uluslararası Mersin Balıkları araştırma merkezi olarak faaliyetlerini başlattı.

İran Mersin balıkları uluslararası araştırma enstitüsü her zaman bu daldaki çeşitli faaliyetleri ile örneğin ekoloji, rezerve yönetimi, üreme ve yetiştirme  dallarında  örnek olmaya çalışmıştır.

Bu enstitünün verdiği hizmetleri uluslararası araştırmalar bağlamında kısa sürede üne kavuştuğuna neden olmuş ve diğer merkezlerin yanında önemli  bir konum elde etmesini sağlamıştır. Lezzetli madde olan Havyar İran ülkesinin ismi ile ilişkilendirildiği için İran yetkilileri ve uzmanlar Hazar denizinde bu balığın hayatını kontrol altında tutmuş bulunuyorlar.