Bugünkü sohbetimizde İran’ın bakır piyasasını ele almak istiyoruz.

İran toprakları dünyanın bakır kuşağı üzerinde yer almaktadır. Araştırmalar, İran toprakları dünya bakır kaynaklarının %3 kadarını barındırdığını gösteriyor.

Arkeologlar, bakır insanların keşfettiği ilk metallerden biri olduğunu ifade ediyor. İnsan binlerce yıl önce çok ilkel malzemeleri ile bakırdan bazı sanayi aletlerini, sikke ve kılıç gibi askeri aletleri ve yine süs eşyalarını yapmayı öğrendi. Gerçekte bakırın ve özelliklerinin keşfedilmesi beşeri tarihte yeni bir dönemi başlattı.

İnsanların bakırı ne zaman ve tam olarak nerede buldukları ve kullanmaya başladıkları kesin olarak bilinmiyor. Mısır’da tarihi piramitlerden birinde bakırdan yapılan boruların keşfedilmesi, eski Mısırlıların milattan binlerce yıl önce bu metalı tanıdıklarını gösteriyor.

Yine ilk beşeri medeniyetlerin şekillendiği Mezopotamya’da yapılan arkeolojik kazılar da bakırın milattan on bin yıl önce de kullanıldığını gösteriyor. Günümüzde Irak adı ile bilinen Mezopotamya’nın bu bölgesinde milattan 8 bin yıl öncesine ait bakırdan bir takı bulundu, ki bu da dünyada bulunan en eski bakırdan eserdir.

Avrupalılar da milattan 4 bin yıl önce bakırla tanıştı. Bu doğrultuda Avrupa’da bulunan ve buzdan adam adı verilen doğal bir mumyaya değinmek mümkün. Bu mumya 1991 yılında İtalya ve Avusturya sınırında ve Alp dağlarının buzları arasında bulundu. 5300 yıl öncesine ait olan donmuş cesedin yanında ise %99 saf bakırdan yapılan bir balta bulundu.

Latin Amerika’da Maya, Aztek ve İnka medeniyetlerinde de insanlar altın ve gümüşten başka, bakırdan da yararlanıyordu.

İran dünyanın bakır kuşağı üzerinde yer alıyor, bu yüzden İran’da bakır ve bakır ürünlerinin kullanımı derin bir maziye dayanıyor. İran’da bakırın eritildiği ocakların yanı başında bulunan bakırdan eşyalar ve bakır bileşenleri eski İranlıların bakır madenini ve bu metali elde etmeyi bildiklerini gösteriyor. Mazisi milattan önce 5 bin yıla dayanan Kazvin’in Zağatepe bölgesinde bulunan bakır ocakları ve madeni, bu bölgede bakır üzerinde çalışıldığının işaretidir.

Yine İran’ın Kaşan yöresinde bulunan Silk tepesinde mazisi milattan 6 bin yıl öncesine dayanan bakırdan eşyalar bulunmuştur. Bu bölgede bulunan bakır eşyaların üzerinde yapılan incelemeler, yöre halkının bakır madenini çıkarmak ve eritmekten başka yaptıkları bakır eşyaları işleme sanatını da bildiklerini ortaya koyuyor. Günümüzde eski İran’dan geriye kalan ve arkeolojik çalışmalarda ortaya çıkarılan bakır kaplar ve diğer eşyalar dünyanın bir çok ünlü müzesinde sergileniyor.

Eski dönemlerde bakır ustaları bakır parçalarını bakır levhalara çevirmek için özel bir ocaktan ve kaptan yararlanırdı. Bu kaplar bakır parçaları ile doldurulduktan sonra ocağa veriliyor ve erime işlemenin ardından da ocaktan çıkarılıyor ve külçe şeklinde kalıp işlemine geçiliyordu. Bakır ustasının işi ise külçe haline getirilen bakırı çekişle vurup yaprak haline getirmekti. Bu işlem çekişle ve bir veya iki kişi tarafından yapılırdı ve en son bakır ustasının çeşitli kaplar şeklinde ürünleri elde edilirdi.

Günümüzde insanların bilim ve teknolojide gelişmeler ve bakır ve özellikleri hakkında bilgilerinin artması sayesinde bakır ve bakır ürünlerinin üretim sürecinde de köklü değişiklikler yaşandı. Bugün bakırdan kap kacak yapım aşaması talebin artması ve maliyetin düşürülmesi amacıyla genellikle otomatik makinelerle yapılıyor. Gerçi bir bakır ürününün güzelliğinde hala son sözü bakır ustasının söylediğini söylemek mümkün. Bugün İran’ın Kirman, Yezd, İsfahan ve Kaşan gibi tarihi kentlerinin eski çarşılarında dolayan insanlar bakır yaprakları üzerine çekişi ile vuran bakır ustalarının çıkardığı güzel sesi ve yarattığı güzel desenleri görmekten büyük keyif alıyor.

Araştırmalar İran’da dünya bakır kaynaklarının %3 kadarı bulunduğunu gösteriyor. İran’ın bakır kaynakları ve madenleri ülkenin kuzeybatısından güneydoğusuna kadar geniş bir alana yayılmıştır.

Tarihi Kirman eyaleti İran’ın en önemli maden merkezlerinden biridir, öyle ki bu eyalete İran’ın maden cenneti ünvanı verilmiştir. Kirman eyaleti İran’ın güneydoğusunda yer alıyor ve en geniş yüzölçümüne sahip olduğu ifade ediliyor. Bu bölgenin jeolojik yapısı, çeşitli madenleri barındıracak şekilde gelişmiştir. Eyalette bakır, demir, kurşun, kalay, kromit, altın, fosfat, kireç, kuartz, mermer, granit, traverten, taş kömür ve diğer bir çok maden bulunuyor. Ancak Kirman en çok bakır madenleri yüzünden dünyada ün yapmıştır.

Kirman’ın Serçeşme bakır madeni ünyanın en büyük yer yüzündeki madenlerinden biri ve Ortadoğu bölgesinin de en büyük yer yüzündeki madenidir. Bu maden Zagros sıradağlarının merkezi bölgesinde yer alıyor. Serçeşme madeninde bakırdan başka altın ve molibden madenleri gibi değerli madenler bulunuyor.

Araştırmalar Serçeşme bakır madeni İran’ın bakır üretiminin yarısını tek başına karşılayan en eski madeni olduğunu gösteriyor.

Öte yandan Serçeşme bakır kompleksi de dünyanın en büyük sanayi ve maden kompleksidir. Bu kompleks bakır madeni ve bakır üretimi işleminin tüm aşamalarını kapsamaktadır. Bu maden Meymend yöresinin ünlü jeo sitesine yakınlığı ve bakır çıkarma ve işleme aşamalarını seyretme imkanı bakımından da jeoturizm açısından önemli bir turistik merkez sayılıyor.

İran’ın diğer bakır madenlerinden biri Doğu Azerbaycan eyaletinde Songün madenidir. Yer yüzünde olan bu maden değerli bakır madeni sayesinde İran’ın önemli sermayelerinden biri sayılır. Maden uzmanları Songün bakır madeni dünyanın en büyük bakır madenlerinden biri olduğunu ve İran’da keşfedilen bakır madenlerinin %40 kadar kaynaklarını içinde barındırdığını belirtiyor.

Bakır özellikleri itibarı ile dünyada en çok tüketilen metallerden biri sayılıyor. Bu metal yüksek esnekliği ve kolayca şekillenmesi ve kimyasal açıdan sabit ve dirençli yapıya sahip olması ve paslanmaya ve biyolojik kirlenmelere karşı dayanıklı olması yüzünden büyük ilgi görüyor.

Bakır çok iyi iletken olması yüzünden elektrik kablolarında kullanılıyor. Günümüzde bakırdan elektrik sanayii, elektrik kabloları, komünikasyon sanayii, inşaat ve boru yapımı, makine ve sanayi aletleri, beyaz eşya, taşımacılık ve askeri sanayii gibi alanlarda kullanılıyor.

Bakır ve bileşenlerinin çeşitli sanayi sektörlerinde geniş çapta kullanımı yüzünden bu değerli metalin tüketim miktarı her ülkenin sanayi  ve iktisadi faaliyetleri ile doğrudan bağlantılıdır ve her ülkenin iktisadi büyüme endeksi bakımından önemli bir endeks sayılır.

Bakırın iktisadi değeri ve insan yaşamının seviyesini geliştirmekte önemi itibarı ile İran’ın bakır sektörü çalışanları bu alanda bilimsel ve teknolojik açılardan ve bakırı işleme tekniklerini geliştirme bakımından büyük çaba harcamaktadır. Bundan başka İran’ın çeşitli bölgelerinde yeni bakır madenlerini araştırma çalışması da yürütüldüğü bilinmektedir.

İran’da kablo fabrikaları, askeri sanayii, inşaat sektörü ve el sanatları sektörü bakırın önemli tüketicilerinden sayılır.

İran ürettiği bakırın bir bölümünü içeride kullanmaktan başka bir bölümünü da Hindistan, Çin, Tayvan, Umman, BAE ve Türkiye gibi ülkelere ihraç etmektedir.