Bugünkü sohbetimizde demir madeni piyasasını ele almak istiyoruz.

İran yeraltı kaynakları başta olmak üzere çeşitli doğal  kaynaklar ve iktisadi sermayeler bakımından gani ve zengin bir bölgede yer alıyor. İran’ın maden kaynakları arasında demir madeni ise dünyanın ilk on ülkesi arasında bulunuyor.

Gerçekte İran İslam Cumhuriyeti dünyanın en büyük keşfedilmiş doğalgaz kaynaklarında dünyada birinci ve yine keşfedilmiş petrol kaynakları bakımından dördüncü sırada yer almasına karşın ekonomisi, yüksek iktisadi çeşitlilik sayesinde petrol ve doğalgaz kaynaklarına şiddetli bir şekilde bağımlı değildir. Ticaret, teknik ve mühendislik hizmetleri ve muazzam maden kaynakları, İran ekonominin yüksek iktisadi potansiyellerinden sayılır.

İran’da şimdiye kadar keşfedilen madenlerde 68 çeşit maden bulunmuştur. Bu madenlerin değeri ise 700 milyar dolar olarak tahmin ediliyor. İran’daki madenlerin arasında demir madeni ise dünyanın ilk on ülkesi arasında yer alıyor.

Demir madeni, demir metalini için bir maden çeşididir. Demir yerkürenin en bol bulunan unsurlarından biridir ve demir oksidi yerkabuğunun hemen hemen %5 kadarını oluşturan bir maddedir. Demir unsuru doğada 300 kadar madeni taşta bulunmaktadır. Demir madenleri arasında en önemli olanların Hematit ve Magnetit madenleridir. Hematit %70 ve Magnetit %72 demir içeriyor.

İnsanların eskiden nasıl demiri keşfettikleri konusunda farklı rivayetler söz konusudur. Bazıları insanların eskiden demir madeninden elde ettikleri demiri farklı saflık dereceleri ile farklı eşyaların yapımında kullandığını belirtiyor. Bazıları da geçmiş çağlarda yaşayan insanların demir oranı çok yüksek olan gök taşlarından faydalandığını ifade ediyor. Aslında hangi milletin ilk kez bu önemli unsuru keşfettiği de net olarak bilinmiyor. Fakat dünyanın en eski büyük medeniyetlerinin kuruludğu Mezopotamya, orta Asya, Mısır ve Çin gibi önemli bölgelerde demir metalinin kullandığını ortaya koyan kanıtlar bulunduğu anlaşılıyor.

İran’ın Kaşan eyaletinde yer alan ünlü tarihi Silk tepesinde yapılan arkeolojik kazılarda doğal Hematit cinsinden çok sayıda demir gülleler keşfedildi. Bu güllelerin milattan önce 5. Milenyuma ait olduğu belirtiliyor.

Saf demir çok seyrek olarak yeryüzünde bulunan bir metaldir. Çünkü demir nemli ortamda oksijenle çok kolay kimyasal reaksiyona girerek demir oksidine dönüşüyor. Saf demir elde etmek için ise çıkarılan demir madeni üzerinde işlenmesi ve içindeki başka maddelerin arındırılması gerekir.

Arkeolojik çalışmalardan elde edilen bilgilere göre eritme yoluyle elde edilen işlenmiş demir milattan iki bin yıl önce kullanılmaya başlandı ve zamanla demir eşyalar türlü araç gereçlerin ve silahların ve hatta süs eşyalarının yapımında kullanıldı.

Aria kavimlerinin milattan bin yıl önce İran topraklarına ayak basmasının ardından demirden yararlanma süreci bu topraklarda yayılmaya başladı. Eski iran'lılar özellikle kılıç, mızrak ve okların ucunun yapımında demirden yararlanıyordu. Nitekim İran’ın kuzeybatısında yer alan Batı Azerbaycan eyaletinin Hasanlu bölgesinde milattan 9 asır öncesine ait savaş aletleri bulundu. Yine eski İran’da demir metalinin çok sık kullanıldığını gösteren bir başka örnek Hahameneşi döneminden geriye kalan Pasargad ve Tahti Cemşid kalıntılarında sütunların alt kısmı ve kapıların üst kısmında kullanılan demirden eşyalardır. Bu alanlarda işlenmiş büyük taşlar demirden yapılan kablolarla birbirine bağlanmıştı.

Arkeolojik bulgu ve belgelere göre İran’ın Çadormalu ve Golgoher ve Sangan demir madenleri dünyanın en büyük demir madenlerinden oldukları ve eski çağlarda da kullanıldıkları anlaşılıyor. Yüksek oranda demir madeni içeren Sangan demir madeni, dünyanın en büyük demir madenlerinden biridir. bu maden İran’ın kuzeydoğusunda Rezevi Horasan eyaletinde yer alıyor. Sangan madeninin bazı bölümlerinde bulunan çukurlar ve mağaralar, bu madenden çok eski zamanlarda da demir madeni çıkarıldığını ortaya koyuyor. Bu maden uzmanların tahminlerine göre 2 milyar ton demir madeni stoklarını içeriyor. Sangan madeninin en önemli özelliği ise demir madeninin saflık oranının yüksek olmasıdır.

Demir madeninin saflık oranının yüksek olması bu madenin değerlendirilmesinde önemli rol ifa ediyor. Demir madeninin saflığının yanı sıra içindeki nem ve su oranı, katkı maddeleri, maden ocağının boyutları gibi özellikler de önem arz ediyor. Bu yüzden maden bilimi çeşitli madenlerin tespitinde önemli bir yeri bulunuyor. nitekim bir madenin demir bakımından saflık oranı yüksek olabilir, fakat içinde arsenik içeren maddelerin bulunması ve çevre kirliliği üzerindeki olumsuz tesirleri yüzünden saf demir ve çelik üretiminde kullanılmayabilir.

Günümüzde demir madenleri üzerinde saflık oranını yükseltmek veya katkı maddelerinden arındırmak için mineral işleme adı ile bilinen bazı özel işlemler yapılır. Mineral işleme, bir maden çıkarıldıktan sonra üzerinde yapılan işlemlerin toplamına verilen addır. Mineral işlemenin amacı ise değerli unsurları değersiz veya faydasız maddelerden ayırmaktır.

İran’da maden sektöründe katma değer zincirini geliştirmek ve tamamlamak ve maden ürünlerinin ham satışını önlemek ve bu sektörün gelirini arttırmak amacıyla demir madeninden konsantre gibi işlenmiş ürünlerin elde edilmesi yönünde çalışmalar yürütülmektedir.

Demir madeni konsantresi demir oranı yüksek olan işlenmiş bir üründür ve pudra şeklinde üretildiği için yüksek ocaklarda kullanılamıyor ve bu yüzden bir kez daha işleme tabi tutularak bu ocaklarda kullanılan Pelletizing şeklinde dönüştürülüyor. Demir konsantresinden üretilen ve gülle şeklinde olan Pelletizing, ilkin ham olan demir madeni konsantresinin pişirilerek sertleştirilen ve böylece elde edilen bir üründür. Bu işlenmiş ürün ham demir ve sünger demir üretiminde kullanılan ham maddedir.

İran’ın Golgoher madeni Fars eyaletinde yer alan ülkenin en büyük demir madenidir. Mazisi 900 yıl öncesine dayanan Golgoher madeninin demir madeni kaynakları bir milyar tonun üzerinde tahmin ediliyor. Bu madende ise Pelletizing işlemi uygulanarak ülkenin çelik üretimi ve katkı değerli ürünlerinin üretiminin ihtiyacı olan ham madde üretiliyor. Bu madende ayrıca demir madeni konsantresi de üretilmektedir.

İran’ın merkezi çölünde yer alan Çadormalu demir madeni de ülkenin önemli demir madenlerinden biridir ve burada da demir madeni konsantresi üretilir.

Demir madeni, demir ve çelik üretiminin en önemli ham maddesidir. Dünyada demir madenlerinden çıkarılan demir madeninin %90 kadarı ise çelik üretiminde kullanılıyor. Demir kısmen yumuşak ve kırılgan bir metal olduğundan karbon, manganez ve silikon gibi maddelerle karıştırılarak çelik gibi güçlü bileşenler üretiliyor. Çelik demire nazaran daha sağlık ve çok daha dayanıklıdır. Günümüzde demir ve çelik gibi bileşenleri dünyanın makine teknolojisinin temelini oluşturuyor ve inşaat, köprü, otomotiv, gemi inşaat ve lokomotif sektörü gibi sektörlerde yüksek oranda kullanılıyor.

Gerçekte çelik sanayiinin ülkelerin büyümesi ve kalkınmasında ifa ettiği rolü ve bu ürünün çevre dostu olması ve ayrıca uluslararası kurumların önümüzdeki onyıllarda bu ürüne yönelik talebin yüksek oranda artacağını tahmin etmesi, bu sektörde yatırıma büyük önem verilmesine ve kamu ve özel sektörün bu alanda yatırımlarını arttırmalarına yol açmasına sebebiyet verdiği gözleniyor.

Hali hazırda İran’da İsfahan çelik kompleksi, Kaviyan çelik kompleksi, Bonab çelik kompleksi, Save demir çelik fabrikaları, Huzistan çelik firması, Sepahan çelik kompleksi gibi bir çok iktisadi teşekkül çelik ve demir ürünleri alanlarında faaliyet yürütüyor. İran çelik sanayii ülkenin iç piyasalarının ihtiyacını karşılamanın yanında Ortadoğu, Avrupa ve Afrika ülkelerine de ihracat yapıyor.