Bugünkü sohbetimizde altın piyasasını ele almak istiyoruz.

İran’da altın kullanımı derin maziye uzanan bir konudur. Tarihi belgelerde işaret edildiği üzere İran’ın en eski altın madenleri Sistan madeni ve yine Damgan yöresinin Zer dağı madenidir. Günümüzde İran’da yaklaşık 70 bin kadar işletme altın ve mücevher sektöründe faaliyet yürütüyor. Bu sektör uzman insan gücünden yararlanma bakımından dünya genelinde bu sektörde rekabet edebilecek güçtedir.

Altın çok değerli bir metaldir ve ta eskilerden beri insanlar bu değerli metali süs eşyaları yapımında veya tıp ve dişçilik bilimlerinde kullanmıştır. İlkel insanların altınla ilgilenmeleri ve metale yönelik merakının artmasında etkili olan ilk etken, bu değerli metalin ırmakların kenarında gözleri kamaştıran parlayışıydı. Yine çok güzel cilalanması, şekil alması, az bulunması, oksitlenmeye karşı yüksek direnişi ve diğer bazı kimyasal özellikleri altının değerini tarih boyunca arttıran bazı özellikleriydi.

Doğu tarihinde belirtildiği üzere en eski altın madeni Mezopotamya bölgesinde ve Sümerlilerin yaşadığı yörede ve milattan 4 bin yıl önce keşfedildi. Yine milattan üç bir yıl önce eski Mısır topraklarında yer alan Abydos ve Nagada kentlerinde insanlar altın işleme sanatı ve alış verişini yapmakla meşguldü. O dönemde kuyumcular altından ancak Firavun, firavun hanedanı, kahinler ve üst düzey yetkililer için süs eşyaları yapabiliyordu.

Batılı tarihçi Vildorant da medeniyet tarihi adlı eserinde “Doğu diyarı, medeniyet beşiği” başlığı altında o döneme işaret ederek şöyle yazıyor: İran’da milattan önce 17. Yüzyılda yaşayan Mad kavmi bakır, demir, altın, gümüş, mermer taşı ve diğer değerli taşları yaşadıkları bölgelerin dağlarından elde ediyordu. O dönemde dünyanın büyük bir alanına hükmeden Hahameneşi imparatorları istedikleri altını, Hemedan altın madeni ve Romanya’da Roşa altın madeni gibi madenlerden karşılıyordu. O dönemde, yani milattan 516 yıl önce “Derik” adında altın sikke darp ediliyordu ve Hahamenişi imparatorluğu topraklarında altın sikke yaygındı.

Öte yandan İran’da yapılan arkeolojik kazılarda bu döneme ait çok sayıda altından eşya keşfedilmiştir. Bu eşyalar günümüzde Amerika ve İngiltere müzelerinde ve yine İran milli müzesinde sergileniyor. Bu eşyalara altın sürahi, dört atlı altın araba, kuş ve keçi heykeli ve yine arslan gibi yırtıcı hayvanların heykeli örnek verilebilir.

Safeviler dönemi İran diyarında el sanatları ve diğer bir çok sanatın doruk noktasına ulaştığı bir dönemdir. Bu dönemde İran tarihinde ilk kez ülke genelinde altınlar ve değerli mücevherler toplandı. Günümüzde İran milli mücevherler müzesinde sergilenen ve İran’ın milli para biriminin güvencesi olan altınlar ve değerli taşlar geçmişlerden miras kalan değerli bir miras sayılır.

Günümüzde İran’da bir çok büyük ve küçük altın madeni keşfedilmiştir. Bir altın madenini işletmek için uluslararası standartlara göre en az yüz ton altın madeni olması gerekir. Buna göre İran’da şimdiye kadar uluslararası standartlara yakın olan 10 altın madeni keşfedilmiştir.

İran’ın kuzeybatısında Batı Azerbaycan eyaletinin Tekab ilçesinde Zereh Şuran ve Ak Dere altın madenleri olmak üzere iki büyük altın madeni vardır. Her iki madende eski zamanlarda içinden altın madeni çıkarıldığını ortaya koyan izlere rastlanmıştır.

Tahti Süleyman tarihi kompleksinin 15 km uzaklığında yer alan Zereh Şuran altın madeni, Ortadoğu bölgesinin en büyük altın madenidir ve bu madenden çıkarılan altının saflık derecesinin yüksek olması itibarı ile İran’ın en büyük ve en değerli madenlerinden biri sayılır. Bu madenin yakınlarında Ak Dere büyük altın madeni vardır. Bu madenden her yıl 2 bin ton altın madeni çıkarılmaktadır.

İran’ın bir başka altın madeni, Mute altın madenidir. Tarihi İsfahan eyaletinde yer alan bu maden ta eski çağlardan beri sınırlı düzeyde altın elde etmek için kullanılmıştır. Bu bölgede yapılan arkeolojik çalışmalarda eski çağlara ait altın madenini eritme ocakları ve diğer bazı araç gereçleri bulunmuştur.

Mute altın madeninde 9 çeşit altın madeni tespit edilmiştir. Yine bu madende 2 milyon ton altın madeni bulunduğu ve yeni bilimsel ve teknolojik yöntemler uygulandığı takdirde yılda 400 ila 500 kg saf altın elde etmek mümkün olduğu ifade ediliyor.

Öte yandan İran’da mevcut altın madenlerinin işletilmesinin yanında son zamanlarda Kürdistan, Kirman, Rezevi Horasan, Güney Horasan, İsfahan, Yezd, Hemedan, Merkezi, Sistan ve Bulucistan ve Batı ve Doğu Azerbaycan eyaletlerinde de altın madeni arama çalışmaları yürütülmektedir.

Başka metallerle bileşiklerinde yeşil, kırmızı ve beyaz renklerde elde edilen altın, sanayide ve sanayi ürünlerinde de geniş çapta kullanılan bir metaldir. Altın ve altın bileşiklerinin bol bol kullanıldığı sanayi sektörlerine elektrik ve elektronik sanayii, yüksek teknoloji savunma sanayii ve hava uzay sanayii gibi sanayi sektörlerini örnek vermek mümkün.

Altın, radyo dalgaları gibi elektromanyetik dalgaları çok iyi yayan bir metaldir. Altını, ışık dalgalarının geçebileceği seviyeye kadar inceltmek mümkün. Bu özellik bazı uçaklarda pilot kabininin ön camında buzlanmayı önlemek için kullanılır. Şöyle ki, camın üzerine çekilen ince altın katmanından elektrik enerjisi ile ısı üretiler ve bu ısı, camın buzlanmasını engeller.

Altın ve altın bileşikleri modern tıpta da çok değerli unsurlardır. Altın zehirli olmayan tehlikesiz bir metaldir ve ayrıca çok iyi iletkenlik özelliği söz konusudur. 24 ayar saf altın ise yumuşak bir metaldir ve bu yüzden üzerinde çok kolay çalışılabilir. Altından dişçilikte de faydalanılır. Altının bir başka kullanım alanı, kuyumculuktan başka tezhip ve altın iple dokunan kumaş gibi el sanatlarıdır.

Altın gibi madenler her ülkenin iktisadi büyüme sürecinde temel rolü ifa eder. Bu metal para ile tarihi ilişkisi yüzünden ekonomik durgunluk durumlarında da güçlü bir mali dayanaktır. Öte yandan altın diğer mal varlıklarına nazaran daha az değer kaybına uğrayan bir mal varlığıdır. Nitekim insanlar mal varlığının riskini asgari seviyeye indirmek ve kağıt paranın istikrarsızlığından daha az etkilenmek için sürekli altın satın almayı ve saklamayı tercih etmiştir. Yine devletlerin de altını milli servetlerini biriktirmek için yararlandığından, ekonomik açıdan stratejik bir metal sayılır. Altın metali mücevher, külçe ve sikke gibi çeşitli şekillerde kullanılır ve dünyanın en önemli para standardını oluşturur.

Günümüzde İran’da yaklaşık 70 bin kadar işletme altın ve mücevher sektöründe faaliyet yürütüyor. Bu sektör uzman insan gücünden yararlanma bakımından dünya genelinde bu sektörde rekabet edebilecek güçtedir.

Öte yandan İran zengin altın madenleri ve üretim bedelini düşürmesi ve katma değerli ürünlerin üretilmesi sayesinde petrol dışı ihracat alanında da uygun bir fırsata sahiptir. Bazı bölge ülkelerinde altın ürünleri mekanize bir şekilde üretildiğinden, İran’da İranlı zanaatkarların kullandıkları asil ve eski modeller bu değerli metalin değerine değer katmakta ve hedef piyasaların zevklerine hitap etmektedir.

İran ekonomisinin önde gelen yetkilileri ise altın ihracatını serbest bırakmak ve bazı muafiyetleri uygulamak ve ihracatçıları yapılandırmak ve gerekli mali desteği sağlamak ve çeşitli fuarları düzenlemekle bu lüks ürünün ticaretini iyileştirmeye çalışıyor. Kuşkusuz bu önemli hedefe ulaşmak için bu sektörün altyapılarında uygun reformların yapılması ve gerekli hizmetlerin verilmesi İranlı yetkililerin altın ihracatında üzerinde durdukları bazı konulardır.