Bugünkü sohbetimizde teknik ve mühendislik hizmetleri piyasasını ele almak istiyoruz.

İran’ın petrol dışı ihracat ürünlerinden biri, teknik ve mühendislik hizmetleri ihracatıdır. İran son iki onyılda uzmanlarının çabaları ve ihracat ürünlerinin sepetini çeşitlendirmek amacıyla teknik ve mühendislik hizmetlerinin ihracatına başlamıştır.

Teknik ve mühendislik hizmetleri, herhangi bir ürünü üretmek veya hizmeti sunmak üzere işletme, bilim, teknoloji ve insan gücü maharetlerini birbiriyle birleştirerek kullanmaktır.

Teknik ve mühendislik hizmetlerinin sunulması hem bir ülkenin iç sınırlarında olabilir, hem de sınırları aşarak uluslararası pazarlara açılabilir.

Gerçekte teknik ve mühendislik hizmetleri ihracatı, bilim, teknoloji ve uzman iş gücü ihracatıdır.

Bir başka ifade ile, teknik ve mühendislik ihracatı, güdümlü mühendislik, lojistik, icra, yapım, sanayi makinelerin ve teçhizatın onarım ve bakım faaliyetleri, montaj ve çalıştırma, teknik bilim transferi ile ilgili eğitim ve gözetim, yazılım faaliyetleri, kalkınma etütleri ve benzeri faaliyetlerin ihracatından ibarettir.

Gerçekte teknik ve mühendislik hizmetleri ihracatı, diğer ürünlerin ihracatından farklıdır ve sırf ürün ihracatı ile kısıtlı değildir. Petrol, doğalgaz, petro kimya ürünleri, madenlerden çıkarılan maddeler veya tarım ve sanayi ürünlerinin ihracatında ihraç edilen ürün üreticinin mülkiyetinden çıkar. Oysa teknik ve mühendislik hizmetlerinin ihracatında her ne kadar ihracat hacmi artarsa, ihracatta bulunan tarafın ihraç ettiği teknik ve mühendislik alanında deneyimleri ve gücü artar ve sonuçta daha fazla teknik ve mühendislik hizmetleri ihraç etmesi için zemin oluşur.

Günümüzde bir çok hizmeti ihraç etmek mümkün. Nitekim bilim ve teknoloji de geçmişe kıyasla ihracatı mümkün olan değerli bir ürüne dönüşmüştür. Hizmet terimi ise geniş bir yelpazeden oluşur. Dünya ticaret örgütünün tanımlamasına göre hizmetler 12 genel kategoriye ayrılır. Bu kategoriler eğitim, mali işler, sosyal, nakliyat, iletişim, dağıtım, çevre işleri, turizm ve eğlence, kültür ve spor, ticaret, teknik ve mühendislik hizmetleri vesaire hizmetlerden ibarettir.

Günümüzde küresel ekonominin imar ve altyapı açılarından geliştiğinden, teknik ve mühendislik hizmetleri başta olmak üzer çeşitli hizmetlerin ticareti dünyanın bir çok ülkesinde önemli oranda gelişme kaydetmiştir. Nitekim gözlemciler üçüncü milenyumda teknik ve mühendislik hizmetleri ihracatı küresel ticarette büyük payı olacağını belirtiyor, zira üçüncü milenyumun ilk yıllarında dünyada teknik ve mühendislik hizmetleri ihracatının değeri yüz milyarlarca dolarla ifade ediliyor.

İran’da teknik firmaların teknik ve mühendislik hizmetleri ihracatı alanındaki deneyimleri ve uluslararası arenada boy göstermelerinin mazisi 20 yıl öncesine dayanır. 1994 yılında İranlı bazı öncü ve yenilikçi teknik firmaları komşu ülke Pakistan’da bir yol inşaat projesini gerçekleştirdi. O tarihten sonra bu sektörde hizmetlerin ihracatı çeşitli ülkelere başladı. Düşük fiyat, hizmet sunumunda yüksek yetenek ve kapasite, istişare hizmetlerinde yüksek güç ve kapasite, hedef piyasalara yakın olmak ve ortak dil gibi bazı kültürel ortak değerler İranlı firmaların bu alanda başarılı olmalarına sebebiyet veren bazı etkenlerdir.

İranlı teknik ve mühendislik firmaları şimdiye kadar bir çok ülkede yaklaşık 700 projeye ortaklık etmiştir. İran ticareti kalkındırma kurumu tarafından yayımlanan raporlara göre İran’dan teknik ve mühendislik hizmet alan ülkelerin arasında Hindistan, Irak, Afganistan, Ermenistan, Türkiye, Suriye, Venezüella, Ekvador Gine, Sri Lanka, Kenya, Sudan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Tacikistan gibi ülkeler yer alıyor. İran’ın bu ülkelere ihraç ettiği teknik ve mühendislik hizmetleri en çok sanayi projeleri, elektrik santrali ve yol ve çeşitli binaların inşaatı gibi alanların projelerini kapsıyor.

İran’ın bazı ülkelere ihraç ettiği teknik ve mühendislik hizmetlerinden biri de baraj inşaatı alanındadır.

Baraj, çeşitli amaçlarla bir nehrin yolunu kesmek için yapılan engellere denir. Suyu biriktirmek için bir nehrin yolunu kapamak fikri insanlarda medeniyetin tarihi kadar eskidir. Tarım işlerinin gelişmeye başlamasından sonra insanlar, kuru mevsimlerde kullanmak üzere, akarsuları depo etmeyi düşündüler. İlk barajlar el altında bulunan malzemeye göre taştan, topraktan yapılıyordu. Zamanla baraj yapma tekniği ilerledi.

Baraj inşaatı dünyada inşaat alanında en önemli hizmetlerden biri sayılır. İran’da da baraj inşaatı sektörü ülkenin önemli sanayi sektörlerinden biridir. İran’da baraj inşaatının mazisi çok eskilere dayanır. İran coğrafi açıdan dünyanın kurak ve yarı kurak bir ikliminde yer alıyor ve ta uzak geçmişlerden günümüze dek yağış oranının düşük olması bu topraklarda yaşayan insanların önemli kaygılarından birini oluşturuyor. İran halkı suyun iktisadi gelişmede ve kentlerin ve köylerin imarlı hale gelmesinde hayati rol ifa ettiğinden, suyu biriktirmek ve depolamak için çeşitli yolları kullanmış ve bu ilahi nimetten daha fazla yararlanmaya çalışmıştır. Baraj inşaatı da İran halkının yaşadığı her bölgenin şartları ve gereksinimlerine göre üzerinde durduğu bir yöntemdir. İran halkı ta eski çağlardan beri baraj inşaatı ve bu önemli yapıyı kullanmaya önem vermiştir.

Kebar barajı, İran’da yaklaşık 700 yıl önce inşa edilen en eski barajlardan biridir. dünyanın en eski kemer barajlarından biri olan bu baraj Kum eyaletinde yer alıyor ve hala ayakta olduğu anlaşılıyor. Baraj inşaatı için en uygun noktayı seçmek ve ayrıca barajı yay şeklinde inşa etmek, İranlı mühendislerin yüksek yeteneğini ve maharetini ve bilgisini yansıtıyor. Nitekim bu barajın duvarı, boyu ve eni 1000 ve 500 metre olan gölette biriken suyun baskısına en iyi biçimde direnmiştir.

Son yıllarda İranlı firmalar en güncel bilim ve teknolojilerden ve uzman kadrolardan yararlanarak İran’da 300’ü aşkın büyük ölçekte modern barajları inşa etmiş ve böylece İran’ın baraj inşaatı sektöründe dünyanın ilk dört ülkesi arasına yerleştirmiştir.

İranlı baraj inşaat firmaları baraj inşaatı alanının çeşitli bölümlerinde kendine yeter hale gelmeyi başararak şimdi bu alanda teknik ve mühendislik hizmetlerini Küba, Sudan, Zimbabve, Kenya, Tacikistan, Afganistan, Ermenistan, Azerbaycan cum., Irak, Pakistan ve Türkmenistan gibi ülkelere ihraç ediyor.

Dusti ve Hudaaferin barajları, İranlı firmaların komşu ülke Türkmenistan ve Azerbaycan cumhuriyetinde inşa ettikleri iki büyük barajdır.

İran’ın başka ülkelere ihraç ettiği teknik ve mühendislik hizmetlerinden biri de elektrik enerjisi sektörü ile ilgilidir. İran’da su ve elektrik sektörü en güçlü sektörlerden sayılır ve bu sektörde teknik ve mühendislik hizmetleri Batı’nın dayattığı haksız yaptırımlardan önce dünyanın 40 ülkesine ihraç edilmekteydi.

Hali hazırda İran sadece dört komşu ülkesi olan Türkiye, Irak, Afganistan ve Pakistan’a elektrik enerjisi ihraç ediyor ve Azerbaycan cum. Ve Ermenistan ile de karşılıklı elektrik enerjisi alış verişinde bulunuyor.

İran’ın başka ülkelere ihraç ettiği teknik ve mühendislik hizmetleri arasında önemli bir yer olan sektörlerden biri de madencilik alanıdır. İran jeoloji ve madenler kurumu bu alanda teknik ve mühendislik hizmetleri ihracatında aktif kurumlardan biri sayılır. Bu çerçevede İran jeoloji ve madenler kurumu dünyanın 20 ülkesi ile jeoloji ve maden arama faaliyetleri üzerinde işbirliği anlaşması imzalamıştır. Bu çerçevede söz konusu kurum jeolojik katmanlarda çeşitli ölçeklerde arama çalışması, jeo kimyasal arama, uydu verileri ile arama, iktisadi jeoloji, jeo fizik, deniz jeolojisi gibi dallarda talep eden ülkeler için araştırma merkezleri açıyor. Afganistan, Sudan, Pakistan, Tacikistan ve Türkmenistan gibi ülkelerde jeolojik araştırma ve maden arama ön faaliyetleri, EKO üyesi olan ülkeler için enformasyon üssü kurma, orta Doğu bölgesinde madenlerin dağılım haritasını çıkarma ve bu ülkelerin jeolojik bilgilerini geliştirme alanındaki faaliyetler ve dünya jeoloji haritaları komisyonunun projelerinden %25 kadarının İran’a verilmesi, jeoloji ve madenler kurumunun uluslararası arenalarda diğer bazı faaliyetleridir.

İran jeoloji ve madenler kurumunun Almanya ile birlikte Afganistan’da maden kaynakları üzerinde ortak bir çalışması da İran’ın bu alanda teknik ve mühendislik hizmetleri ihracatından biri sayılır. Bundan başka İran yol ve inşaat, sanayi, petrol, doğalgaz ve petro kimya sektörlerinde de teknik ve mühendislik hizmetleri ihracatında önemli bir payı bulunmaktadır.

Buna göre İran bu alanda başarılı olabilmek için İranlı mühendislik firmalarını dünyanın en yeni ve en modern teknolojileri ile donatıyor ve böylece uluslararası piyasalarda rekabet gücünü arttırıyor.

Gerçekte İran bu alanda hem bilim ve teknoloji ve hem insan gücü bakımından sahip olduğu imkanlarla oldukça aktif bir ülkedir.