Bugünkü sohbetimizde son yıllarda sıkça konuşulan bilim temelli ekonomi adında yeni bir fenomeni ele almak istiyoruz.

Dünya ekonomisi son yıllarda bilim tabanlı ekonomi adında yeni bir fenomeni tecrübe ediyor. Bir çokları beşeri toplumların ta baştan bilim temelli olduklarını ve bekaları ve ayakta kalmaları ve yaşamlarını iyileştirmek için sürekli bilimden yararlandıklarını savunuyor.

Tarih boyunca insanların doğal kaynaklar, teçhizat ve bilgi gibi sahip oldukları imkanlar, çalışmalarının temel direklerini oluşturuyordu. Günümüzde ise bilim, çeşitli firmaların temel direğini oluşturuyor ve firmaların rekabeti en çok sahip oldukları bilimin çeşidi ve seviyesi etrafında dönüyor. Daha basit bir ifade ile günümüz firmaları bilimden servet üretiyor.

Bilim gerçekte bir dizi teorik ve pratik bilgi, maharet ve tecrübelerden oluşuyor ve ticarete aktarıldığında, uygulamalı oluyor. Bilimi ticarileştirmekten maksat, çeşitli düşünceleri, icatları ve yenilikleri yeni ve piyasada satılabilecek ürünlere dönüştüren faaliyetlerdir. Ticarileştirme çalışması yeni bir ürün için yapılabildiği gibi, belli bir coğrafyada belli bir ürünün sunulması için de yapılabilir.

Bilim tabanlı firmaların ve müesseselerin tanımına gelince, bu firmaların veya müesseselerin bilim ve servetin birbirine katkı sağlaması, bilim temelinde ekonominin geliştirilmesi, bilimsel ve iktisadi hedeflerin gerçekleştirilmesi ve üstün teknolojilerde araştırma geliştirmenin sonuçlarını ticarileştirilmesi gibi faaliyetlerde bulunmak üzere kurulan firmalar veya müesseselerdir ve yüksek katma değer yaratır.

Son yıllarda ise devletlerin bilim temelli ekonomik sistemi kurma eğilimleri de bilim tabanlı firmaların ürünlerine yüksek katma değer kazandırdıkları içindir. Günümüzde devletler için kendi halkının faaliyet zeminini teknolojik araştırmalarla bağlantılı küçük yenilikçi işlerle birleştirmeleri önemli bir imtiyaz sayılır.

Altyapılar ve insani sermayeler, bilim tabanlı ekonomide oldukça önemi rol ifa eden etkenlerdir. Uzmanlar, bilim temelli ekonominin, uygun eğitim ve öğretim sistemi, yetenekli insan gücünün varlığı, enformasyon ve iletişim teknolojileri altyapılarının iyileştirilmesi ve bu sistemlere kolay ulaşılması ve yenilikçilik gibi etkenlerin yanında üniversitelere ve özel sektöre önem vermeye bağlı olduğunu belirtiyor. Gerçekte altyapılar en basit internet servisinden ulaştırmaya, üniversiteler ve araştırma merkezlerinden uzman insan gücüne kadar hepsi bilim temelli firmaların oluşmasında etkili etkenlerdir.

Bilim tabanlı firmaların ortaya çıkışında etkili olan bir başka etken, yasaların ticari ve iktisadi faaliyetlerde bulunan firmaları bilim temelli olmaya doğru ilerlemelerini teşvik edecek şekilde değiştirmektir. Nitekim güvenli ve sağlıklı ve rekabet bileşenlerinden yararlanan bir ortam oluşturmak, bilim tabanlı firmaların ihtiyaç duyduğu uygun yasaların meziyetleridir. Bundan başka çeşitli desteklerin alınması da ancak ilerici ve modern yasalar çerçevesinde mümkündür.

Bilim tabanlı firmalar genellikle küresel düşünen firmalardır. Bu strateji söz konusu firmalara bakışlarını genişletme ve küresel deneyimlerden yararlanma fırsatını doğurur. Gerçekte küresel düşünmek, yeni fırsatları ve yeni kapasiteleri ortaya çıkarır ve bilim temelli firmalar bu fırsatlardan ve kapasitelerden yararlanmak için harekete geçer. Bu arada bir toplumun kültürü, bilim temelli firmaların kurulması yönünde en etkili etkenlerden biridir. Gerçekte bilim temelli firmaların gelişmesi sadece ülkelerin siyasi yöneticilerinin titiz iktisadi planlamaları ile sınırlı değildir ve bunun yanında toplumun kültürü de adeta güçlü bir motor gibi bu planları ilerletmekte yardımcı olur.

İran’da ilk bilim ve araştırma sitesinin fizibilite çalışması 1992 yılında ve İsfahan demir döküm firması tarafından ve İsfahan teknik üniversitesi araştırma bölümünün gözetiminde başladı. Daha sonraları 2007 yılında bilim temelli firmaların yasa tasarısı ve bu firmalara gerekli destek yasaları Cumhurbaşkanı bilim ve teknolojiden sorumlu yardımcılığı tarafından hazırlanarak İslami Şura Meclisi’nde yasalaştı.

Bugün İran’da yüzlerce bilim temelli firma ülkenin dört bir yanında açılan bilim ve teknoloji parkları teknoparklarda faaliyet yürütüyor. Bu firmaların faaliyet alanları biyoteknoloji, nano teknoloji, polimer, metalurji, kompozit maddeler, optik, fotonik, bilgisayar dizilimleri, elektrik güç, elektronik, komünikasyon, iletişim ve bilgi teknolojisi İBT, ileri teknoloji gerektiren ilaçların üretimi için gerekli olan ileri teknoloji ihazlar, tıbbi malzemeler, hava uzay, uçan nesneler, uçak, uydu, füze, petrol ve doğalgaz ve petrokimya sektöründe gerekli olan teçhizat gibi alanları kapsıyor.

İran’da bilim temelli firmaların önemli faaliyet alanlarından biri, ilaç sektörüdür. Bu konuda İran’ın geleceğe dönük ilaç üretiminin İran ekonomisinde yeri hakkında yapılan bir araştırmada şu ifadelere yer veriliyor: Bu piyasanın bir çok güçlü yönü vardır, öyle ki ilaç sektörünü İran’da umut veren bir sektör haline getiriyor. Yerli sanayi başta kök hücre ve biyo teknoloji araştırmaları olmak üzere bilimsel araştırmaları geliştirmiştir. Böylece bir çok yeni ilaç için talep hızla artacağı anlaşılıyor. Tahminlere göre İran’da ilaç üretimi 2035 yılına kadar ekonomide payını yedi kata çıkararak 2014 yılında 1 milyar dolardan 7 milyar dolara yükseltecektir. Bu rakam yılda %9’luk büyümeye denk gelirken İran’ın ilaç üretimini önemli oranda bölgedeki rakiplerinin üstüne çıkaracaktır.

Biyo teknoloji tıp, tarım ve gıda sektörlerinin gelişmesinde önemli etkenlerden biridir. İran bu alanda büyük oranda gelişme kaydetmiştir. Yetkililerin belirttiğine göre bu alanda 500 kadar bilim temelli firma faaliyet yürütüyor. Biyo teknoloji, uygulamak üzere en çok projeyi cezbedebilen bur alandır. Nitekim bu alanda ihracat ürünlerinin önemli bir bölümünü biyo teknoloji ilaçları kapsıyor. İran bölgede biyo teknoloji ilaçlarının ihracatında birinci sırada yer alıyor. Bu alanda bir çok yatırım yapılarak gerekli insan gücü yetiştirilmiş ve araştırma merkezleri açılmıştır. Açıklanan verilere göre son 15 yılda İran’da 20 yeni biyo teknoloji ilacı ve 40 kadar teşhis kiti piyasa sürülmüştür.

İran’da biyo teknoloji yardımı ile üretilen ilaçlara yatak yarası merhemi, diyabet yarası merhemi, yanık yarası merhemi, hemofili teşhis kiti, kromozom bozuklukları teşhis kiti,  STR teknolojisi ile cinsiyet belirleme gibi ürünleri örnek vermek mümkün.

İran’da ayrıca iki önemli genetik alaç da biyo teknoloji sayesinde bilim temelli firmalarca üretilmiş ve piyasaya sürülmüştür. Bu ilaçlardan Herspetin göğüs kanserine uygulanan kimyasal ilaçlardandır ve bazı özel hastalarda etkili bir ilaç sayılır. Faktör 8 ilacı de hemofili hastaları için üretilen bir ilaçtır.