İran’da üretilen taşların renk çeşitliliği, kalitesi ve desenleri bakımında İran’ı dünyada birinci sıraya yerleştirmiştir.

Jeoloji biliminde kayaç, bir veya bir kaç mineralden oluşan yer kabuğunu oluşuran unsura verilen addır. Mineraller ise katı, doğal ve genellikle homojen ve belli kimyasal yapısı olan maddelerdir. Şimdiye kadar doğada üç bin çeşit mineral tespit edilmiştir ki bunlardan 20 kadarı yer kabuğunda geniş ve bol miktarda bulunur ve onlara kayaçları oluşturan mineraller adı verilir. Kayaçlar oluşum şekline göre üç gruba ayrılır. Bunlar Magmatik  kayaçlar, Tortul kayaçlar ve Başkalaşım kayaçlarından ibarettir.

Kayaçlar insanoğlunun ihtiyaç duyduğu araç gereçleri ve sığınağını yapmakta kullandığı en ilkel malzemelerden biri sayılır. Günümüzde gerçi kayaçlar ağırlığı ve taşıma zorlukları ve yerden çıkarılması gibi sebeplerde ötürü yerine tuğla gibi malzemelere bırakmıştır, ama yine de köprüler, tüneller, çığ engelleri ve yan duvarların inşaatı gibi çeşitli alanlarda kullanılmaktadır.

Bundan başka binaların dış cephelerinin kaplanmasında da bu tür taşların özel bir yeri vardır, öyle ki dünya genelinde bu sektörde kullanılan taşların 15 milyar ton civarında kaynakları bulunduğu ve yılda 80 milyar dolarlık cirosu söz konusu olduğu ifade edilir.

İran’da bu tür taşların bulunduğu madenlerin işletilmesi derin mazilere dayanır. Eski İran’da ve medeniyetlerin şekillendiği ilk milenyumlarda taştan binaların dış cephesini süslemek için yararlanılırdı. Örneğin İran’ın kuzeyinde ortaya çıkarılan ve 7 bin yıl öncesine ait olan evlerin yapımında taş kullanıldığı ortaya çıkmıştır. Yine İran’da Tahti Cemşid, Pasargad, Şahpuri köprüsü ve Bendbon kalesi ve diğer bir çok tarihi eserde de görüldüğü üzere İran’da binaların yapımında taştan yararlanmanın yaygın olduğu anlaşılıyor.

Günümüzde ise İran binaların dış cephesinde ve süs amaçlı kullanılan 4 milyar ton taş stokları ile birlikte dünyanın bu sektörde ilk on ülkesi arasında yer alıyor. Dünya sıralamasına göre İran süs amaçlı kullanılan taş stokları bakımından dördüncü sırada yer alıyor. İran ayrıca bu tür taşların çeşitliliği bakımından da dünyanın en zengin ülkelerinden biri sayılıyor. Gerçi bazı Avrupa ve Asya ülkeleri bu piyasada aktif ülkelerden sayılır fakat hiç bir bu tür taşların çeşitleri bakımından İran’la boy ölçüşemiyor, öyle ki İran bu açıdan dünyada birinci sırada yer alıyor.

Buna göre İran madenlerinden en az yüz çeşit süs amaçlı kullanılan taş bulunuyor. bundan başka İran’da 1300 kadar taş madeni ve beş bin atölyesi ve 600 kadar yan sanayii işletmeleri ile dünyada ilk yedi ülke arasında yer alıyor.

İran’da bu tür taşların çıkarılıdğı madenler ise en çok İsfahan, Yezd, Kirman, Rezevi Horasan, Güney horasan, Fars, Kürdistan, Doğu Azerbaycan, Batı Azerbaycan ve Lorestan eyaletlerinde bulunuyor. bu madenlerden çıkarılan taşlar katile bakımından dünya standartlarında sayılır.

Aslında bu tür taşların kalitesi çeşitli etkenlere bağlıdır. Binaların dış cephesinin kaplanmasında kullanılan bu tür taşların fiziksel ve kimyasal çeşitli şartlara karşı dayanıklı olmaları ve güneş, rüzgar, buzlanma, sıcaklık değişikliği ve diğer erezyona yol açan etkenlere karşı dirençli olmaları gerekir. Kaliteli bir taş çatlakları olmayan ve rengi homojen olan ve her türlü doğal ve suni maddeden arınmış olan taştır.

İnşaatlarda kullanılan bu tür taşların üretim süreci madenlerini aramaktan çıkarmaya ve taşımaktan kesilmeye kadar çeşitli aşamalardan oluşuyor. Madenlerden çıkarılan büyük parçalar halindeki taşlar bu aşamalara göre çeşitli alanlarda kullanılıyor.

Aslında madenlerden çıkarılan taş parçalarının belli bir şekli yoksa büyük taşların arasındaki boşlukları doldurmak için kullanılır. Bir sonraki aşamada eğer çıkarılan taş atölyelerde işlerin ve düzgün bir şekle kavuşursa, bu kez tabanlerin döşenmesinde kullanılır. Atölyelerde biraz çalışma ile düzenli bir şekle kavuşan ve özellikle bir tarafı düz hale getirilen taşlar ise tünel, köprü, tabanların döşenmesi ve basamaklar gibi alanlarda kullanılır.

Binaların dış cephesinde kullanılan taşlar ise atölyelerde gerekli olan kalınlıklarda kesiler ve ardından cila işlemine ve ayna gibi parlama noktasına kadar işlenmeye tabi tutulur. Bu tür taşlara düşük fiyatlı traverten ve yüksek fiyatlı mermer taşlarını örnek vermek mümkün. Bu tür taşlar ayrıca vazo ve şamdan gibi eşyaların yapımında da kullanılır.

Bu arada taşların teknik özellikleri farklıdır ve bu yüzden her taşı inşaatlarda ancak yerinde kullanmak grekir. Örneğin granit çok sert ve sağlam ve dayanıklı ve cilalandırılabilen bir taştır. Kırık granit taşları genellikle beton yapımında, karayollarının altyapısında, demiryolu altyapısında ve büyük parçaların anıt binalarında, binaların iç ve dış cephelerinin kaplanması ve tabanda kullanılır. Binalarda kullanılan granit çeşitlerinde siyah graniti örnek vermek mümkün. İran’ın Yezd eyaletinde 28 çeşit granit madeni bulunuyor.

Traverten de binaların iç ve dış cephelerinde kullanılan taşlardan biridir. İran’da Tahran, İsfahan, Fars ve Doğu Azerbaycan eyaletleri bu madenin bol bulunduğu eyaletlerdir.

Kırmızı traverten ise binalarda kullanılan en nadide taşlardan biridir. İran’ın Doğu Azerbaycan eyaletinin Azerşehir ilçesi ise kırmızı traverten madenleri yüzünden dünyaca ünlüdür. Gerçekte kırmızı travertenin tek madeni bu ilçenin Sardarabad madenidir.

Başkalaşım kayaçların arasında en ünlüleri mermer taşıdır. Mermer taşı binaların iç ve dış cephesi ve duvarları ve tabanlarının kaplanmasında ve yine sanat eserlerinde kullanılır. Saf mermer taşı beyaz renktedir. Dünyada en iyi mermer taşı madenleri İran ve İtalya’da bulunur, ki renk çeşitleri bakımından İran mermeri daha üstündür. Mermer taşı kırmızı, pembe, mor, bal, sarı, gri, mavi ve karışık renkler gibi renklerden oluşur. İran’ın Kirman eyaletinde çıkarılan yeşil mermer ise dünyanın en ünlü ve en güzel mermer taşlarından biridir. bu taş güzel rengi ve iman, huzur ve sağlık ve hayat simgesi olduğundan genellikle kutsal mekanlarda kullanılır.

Yine İran’ın en iyi mermer madenleri Kirman eyaletinin Rüstem köyü ve Kürdistan eyaletinin Gorve ilçesinde bulunur.

İran’da üretilen bu tür taşlar yurt içindeki piyasaların yanı sıra bazı Avrupa ve aya ülkelerine ihraç edilir. İtalya ve Türkiye gibi bazı ülkeler ise İran’dan ithal ettikleri işlenmemiş taşları işleyerek kendi ülkelerinin adına dünya piyasalarına sürmektedir.

Son yıllarda bu sektörde yeni teknolojilerin kullanılması ve modern tekniklerden yararlanılması sayesinde İran’ın üretim gücü artmıştır. Nitekim Rusya’da 2016 yılında düzenlenen 17. Uluslararası taş fuarında İran en seçkin katılımcı ülkelerden biriydi.

İran’ın bu fuara katılması bu sektörde çalışanların ilk deneyimi olarak büyük ilgi gördü, öyle ki fuar Başkanı bayan Maria Tetriakova bu katılımı İranlı firmalar için yeni ihracat piyasalarına açılmaları yönünde önemli bir adım olduğunu belirterek, İranlı firmaların sergiledikleri yüksek kaliteli güzel taşların ziyaretçileri büyülediğini belirtti.