Bugünkü sohbetimizde ilaç ve sanayi sektörlerinde kullanılan bitkilerin piyasasını ele almak istiyoruz.

İlaç özelliği bulunan bitkiler yeryüzünün doğal kaynaklarından biridir ve tarih boyunca insan sağlığı ve çeşitli hastalıkların tedavisinde önemli rol ifa etmiştir. İran ise bu tür bitkilerin en zengin kaynaklarından biridir. Bu yüzden bugünkü sohbetimizde ilaç ve sanayi sektörlerinde kullanılan bitkileri gözden geçirmek istiyoruz.

Evet, sohbetimizin başında da belirtildiği üzere ilaç özelliği bulunan bitkiler yeryüzünün doğal kaynaklarından biridir ve tarih boyunca insan sağlığı ve çeşitli hastalıkların tedavisinde önemli rol ifa etmiştir. İlkel insanlar bazı bitkilerin ilaç özelliğini tanıyarak bu bitkilerden bazı cismi ve ruhi acılarını ve ağrılarını hafifletmek üzere yararlanmaya başladı ve bu konuda topladığı deneyimlerini bir sonraki kuşağa aktararak bitkilerin ilaç özelliği ile ilgili bilgilerini geliştirdi. Gerçekte biyoloji bilimi ve bitkilerin özelliklerinin ortaya çıkarılması bir çok bilimde olduğu gibi çeşitli ülkelerde ve medeniyetlerde yaşayan insanların çaba ve biriktirdikleri deneyimlerin sonucudur.

Gerçi her bölgede coğrafi şartlarına göre bitki çeşitleri ve sayısı değişiktir, ama yine de tüm ülkelerin az çok bu ilahi muhibetten yararlandığı söylenebilir.

İlaç özelliği olan bitkiler, doğrudan veya dolaylı bir şekilde tümü veya bazı bölümleri bazı hastalıkların önlenmesi veya tedavisinde kullanılan bitkilere verilen addır. Bu tür bitkiler eğer hasattan sonra bir nevi sanayi ile ilgili olursa da onlara sanayi bitkileri denir, ki bu tür bitkilere yağ elde edilen bitkileri, şeker elde edilen bitkileri ve benzeri bitkileri örnek vermek mümkün.

İlaç özelliği olan bitkiler hem taze ve hem kurutulmuş hali ve hem de içinden çıkarılan etkili bir madde şeklinde tüketilebilir. Bu tür bitkilerin kurutulmuş şeklinin ancak yüzde bir kadar ağırlığı hastalıkların tedavisinde etkilidir. Nitekim ilaç özellikli bitkiler de ancak şu yüzde birlik oranından yararlanmak için ekilir ve biçilir.

İlaç özellikli bitkilerde genellikle bitkiyi oluşturan hücrelerin arasında yer alan hoş kokulu bir madde yer alıyor ve ona o bitkinin yağı deniliyor. Bu madde oldukça uçucudur ve hava ile temasta hızla buharlaşır. Bu yüzden bu maddeyi bitkiden elde etmek zordur ve sıradan damıtmakla olmaz ve elde edilebilmesi için bazı çözücü maddelere ihtiyaç vardır.

İlaç özelliği bulunan bitkilerin geniş alanlarda kullanılabilir özellikleri vardır ki en önemli alanları da tıp, veterinerlik ve farmakoloji alanlarıdır. Günümüzde bir çok bitki ayrıca gıda sanayiinde koruyucu veya tatlandırıcı madde olarak kullanıldığı gibi makyaj malzemeleri ve aromaterapide de kullanılır.

Bundan başka bitkilerden tarım ürünlerini takviye etmek, afetlere karşı mücadelede kullanılan kimyasal maddeleri geliştirmek için yararlanılır. Gerçi son yarım asırda bu alanda kimyasal ve sentetik maddelerin tüketiminde büyük artış yaşandı, fakat kimyasal maddelerin insanların sağlığı üzerindeki ölümcül tesirleri gün ışığına çıkmaya başlayınca insanlar yeniden bitkilerin ilaç ve tedavi özelliklerine yönelmeye başladı.

Bu arada kimyasal ilaçlar zararlı olmakla beraber yüksek fiyatları yüzünden de bazı ailelerce karşılanamıyor ve bu yüzden bitki özlü ilaçlara rağbetin artmaya başladığı gözleniyor. Nitekim dünya sağlık örgütünün verilerine göre başta yoksul ve gelişmekte olan ülkeler olmak üzere dünyada halkın %80 kadarı tedavi ihtiyaçlarını bu tür bitkilerden karşılıyor.

Şimdiye kadar dünya genelinde ilaç özelliği bulunan 75 bin kadar bitki tespit edilmiş ve dünya ilaç sektöründe 5 bin kadar bitkisel ilaç üretilmiş ve piyasaya sürülmüştür.

Günümüzde ilaç özellikli ve sanayide kullanılan bitkilerin ticaret hacmi 1996 yılında 60 milyar dolardan 2010 yılında 100 milyar dolara ulaşmıştır. Yine dünya bankasının tahminlerine göre 2050 yılında dünyada bu ticaretin yıllık cirosu 5 trilyon dolara yükseleceği anlaşılıyor. Nitekim şimdiden dünyanın bir çok ülkesi bu büyük piyasadan uygun bir pay kapmaya çalışıyor.

Hali hazırda dünyada 50 ülke ilaç özelliği bulunan bitkilerin yetiştirilmesi alanında faaliyet yürütüyor ve İran bu ülkelerin arasında 15. sırada yer alıyor. İran’da ilaç özelliği bulunan bitkileri tüketmenin derin mazisi bulunuyor. Gerçekte bitkisel ilaçlarla tedavi İran’ın geleneksel tıp biliminin temellerinden biri olmuştur. Yine İran’da ilaç özelliği bulunan bitkilerden söz eden en eski kitaplardan biri, milattan 6500 yıl önce yazılan Zerdüştilerin kutsal kitabı Evesta’dır. Eski İran’da bitkilerin efendisi olarak bilinen Hum adlı bir bitkinin tüketilmesi insana ebedi ömür kazandırdığına inanılırdı. Daha sonraları ve İslam dini zuhur ettikten sonra da İran’ın Razi, İbni Sina, Biruni, Cürcani ve Hirevi gibi büyük bilgin ve hekimleri de bu bilimin gelişmesine büyük katkı sağladı.

Günümüzde İran coğrafi konumu sayesinde bitki çeşitleri ve özellikle ilaç özelliği taşıyan bitkilerin çeşitliliği bakımından dünya genelinde eşsiz bir konuma sahiptir. Gerçekte İran iklim çeşitliliği yüzünden dünyanın en zengin ilaç özelliği bulunan bitki çeşitleri bakımından en zengin ülkelerden biri sayılır. Dünyada tanınmış 13 iklimden 11’i İran’da hakim olan iklimlerdir. Bu özellik İran topraklarında bitki çeşitlerinin zenginleşmesine vesile olmuştur. Botanik bilginleri ve doğal kaynaklarla ilgili bilimlerin üzerinde araştırma yapan uzmanların belirttiğine göre İran’da bitki çeşitleri yaklaşık 8 bin kadardır ki bu da Avrupa kıtasının bitki çeşitlerinin hemen hemen iki katı sayılır.

İranlı uzmanların araştırmalarına göre ise bu ülkede iki bin kadar bitki çeşidinin ilaç özelliği, koku, baharat ve makyaj malzemelerinde kullanılabilecek özellikleri bulunmaktadır. Yine İran’da tespit edilen bitki çeşitlerinin arasında 1700 bitki türü sırf İran topraklarında yetişmekte ve İran’ın yerli bitkisi sayılmaktadır. Nitekim İran’ın Kürdistan, Lorestan, Hemedan, Çarmahal Bahtiyari, Kohkiluye Boyer Ahmet, Gilan ve diğer bazı eyaletleri ilaç özelliği taşıyan bitkilerin en çok yetiştiği bölgeleridir.

İran’ın Rezevi ve Güney Horasan eyaletlerinde ise tarım arazilerinin %90 kadarı dünyanın en pahalı bitkisi, yani Safran ekimine ayrılmıştır. Yine Fars, Kirman, İsfahan ve Doğu Azerbaycan eyaletlerinde tarım arazilerinin %85 kadarı Muhammedi Gül adı ile anılan ve gülsuyu üretiminde kullanılan bir çeşit gülün ekimine tahsis edilmiştir.

İran’da ihracat değeri olan bir çok baharat ve ilaç özelliği olan bitki çeşitlerinin hemen hemen %70 kadarı ise yine Rezevi ve Güney Horasan, Kirman, Hemedan ve Gilan eyaletlerinde ekiliyor. Bu bitki çeşitleri hasadın ardından özel ambalajlarla Almanya, İngiltere, Fransa, İsviçre, İsveç, Macaristan, Hindistan, Çin, Bahreyn, BAE, Katar, Kuveyt, Lübnan, ABD, Kanada ve Türkiye başta olmak üzere dünyanın bir çok ülkesine ihraç ediliyor.

Günümüzde İran’da 150 kadar bilim temelli firma ve yine ilaç özelliği bulunan bitkilerle ilgilenen 400 kadar firma, bitkisel ilaç üretmekle uğraşıyor ve İran’ın geleneksel tıp hizmetlerinin ihtiyacı olan doğal ürünleri üretiyor. Bu firmaların sarfettiği çabaların sayesinde İran’da insan ve hayvanların doğal gereksinimlerini karşılamak üzere 600 çeşit ürün üretiliyor. Bu ürünler bir bitkinin özü olduğu gibi bir kaç bitkinin özünün karışımından da olabiliyor ve ülserden mafsal ağrıları ve Alzheimerden çocukların diş eti rahatsızlığı ve yanık tedavisinden böbrek taşı ve yatak yarasından diyabete kadar çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılıyor.

İran bitki hazinesi sayesinde dünya genelinde biyolojik kaynaklı ilaçların araştırılması alanında en önemli merkezlerinden biri sayılıyor. Nitekim İran’da yüzlerce uzman ve araştırmacı İran’da bulunan botanik bahçelerinde ve araştırma merkezlerinde bu alanda faaliyet ve araştırma yürütüyor. Bu araştırmaların amacı İran’ın çeşitli bölgelerinde bulunan bu tür bitkileri tespit ederek değerlendirmektir.

Yine ilaç özellikli bitkilerin üzerinde araştırma yapan uzmanlar İran’ın genetik hazinelerini öğrenmek ve hepsini kayda geçirmek ve bu tür bitkilerin gen bankasını geliştirmek ve yok olma riski altında bulunan bitki türlerini de koruma altına almak ve sonuçta iç arenada bu tür bitkilere olan ihtiyacı karşılamanın yanında yurt dışına ihracatına da katkı sağlamak istiyor.