Bugünkü sohbetimizde tekstil ve giyim sanayiinin önemli alt sanayilerinden biri olan makine halılarını ele almak istiyoruz.

Tekstil sanayiinin en önemli alt sanayilerinden biri makine halıları sanayiidir. Bu ürün ise üretim zincirinin son halkalarından biridir ve bu yüzden katma değeri oldukça yüksek sayılır ve gelişmesi bir çok yan sanayiini aktif hale getirir.

Makine halı adından da belli olduğu gibi elle dokunan halılardan farklı olarak makinelerle dokunur. Bu ürün kullanılan ham maddelerin ucuzluğu ve elle dokunan halılara nazaran kısa sürede seri imalatı gerçekleşmesi gibi sebeplerden ötürü fiyatı elle dokunan halılara kıyasla çok düşüktür. Öte yandan kullanılan ileri teknoloji, farklı ham maddeler ve yine dokuma tekniklerinin gelişmiş olması, çeşitli makine halılarının üretilmesi ve müşterilerine sunulmasına vesile olmuştur.

Elle dokunan halılarla makine halıları arasındaki farklılıklardan biri, makine halılarında akrilik ve polyester ve poliprobilen gibi sentetik maddelerden yapılan ipliklerin kullanılmasıdır. Akrilik iplik, makine halı sektöründe en çok kullanılan sentetik ipliklerden biridir. Akrilik iplik diğer sentetik ipliklere nazaran daha uzun ömürlü ve daha yüksek kalitelidir. Bu yüzden akrilik iplikle dokunan makine halılar diğer makine halılara nazaran daha pahalıdır.

Polyester ya de sentetik ipek ipliği de makine halı üretiminde kullanılan bir başka sentetik iplik çeşididir ve kolay yıkanması ve parlak görünüşü ve pürüzlü olmaması yüzünden dünya piyasalarında en iyi makine halıları olarak bilinir. Polyester iplikle dokunan halılar oldukça parlaktır ve ipek halılara benzediği için müşterilerin ilgisini çekmektedir.

Bir halının değerinde etkili olan etkenlerden biri, o halı ister elle ister makine ile dokunmuş olsun, dokusunun gürlüğüdür. Tarak ve gürlük bir halının değerini belirleyen halı sanatında iki önemli terimdir. Tarak ve gürlük sırasıyla halıda her bir metre eninde ve her bir metre boyunda atılan düğüm veya ilme sayısıdır. Buna göre ilme sayısı arttıkça halı daha gür dokunmuş demektir ve elle dokunan halıya daha çok benzer ve buna göre de daha çok değer kazanır. Halının değerinin belirlenmesinde kullanılan motif ve desen de önemlidir. Günümüzde makine halı üretiminde geometrik şekillerden sanatçı ve çizgi film kahramanlarına kadar geniş bir motif ve desen kullanımı söz konusudur. Ancak buna karşın İran’ın asil desenleri ile dokunan makine halılar kendine özel müşterileri vardır. Nitekim günümüzde makine halılarında İran’ın binlerce yıl önce işlenen desenlerini ve motiflerini bulmak mümkün.

İran’da makine halılarının mazisi yaklaşık yarım asır öncesine dayanır. 1970’li yılların başlarında İran’ın ilk makine halı fabrikası Kaşan kentinde açıldı ve ilk kez sentetik ipliklerle halı üretildi. O yıllarda üretilen makine halıları kısa pürüzlü hafif halılardan ibaretti. Zamanlı diğer makine halı fabrikaları açılarak bu sektörde büyük ilerleme yaşandı.

İran’da makine halı sektörünün gelişme sürecinde Ravend halı fabrikası 1974 yılında ilk ürününü piyasaya sürdü. Bu ürün elle dokunan halılara büyük benzerlik arzediyordu ve bu yüzden tüketici tarafından büyük ilgi ile karşılandı. Bu gelişmenin üzerine İran’ın çeşitli kentlerinde onlarca halı fabrikası aynı teknolojiyi kullanarak üretime başladı.

Günümüzde İran’ın çeşitli kentlerinde kurulan onlarca yeni fabrika çeşitli muteber markaları oluşturarak makine halı üretmeye devam ediyor.

Makine halı dokumacılığı ipliklerin hazırlanması, dokuma ve tamamlama olmak üzere üç temel aşamadan oluşuyor. Makine halı dokumacılığının ilk aşamasında iplikler fabrikaya getiriliyor ve ardından çeşitli renklere boyandıktan sonra iplikleri kullanmaya hazır hale getiren bölümü gönderiliyor. Bu bölümde halının dokunmasında gerekli olan iplikler çeşitli kalınlıklarda üretiliyor.

Bu ipliklere makine halı sektöründe Heat-Set ipliği deniliyor. Bu iplikler halı dokumada kullanılmadan önce buharla ve belli sıcaklıkta pekiştiriliyor. Bu işlem ipliğin kalitesini ve sonuçta üretilen halının kalitesini arttırıyor. Heat-Set iplikle dokunan halının özelliklerinden biri, yıkanmada boyaların birbirine karışmaması ve ayrıca ısı ve güneş ışınlarına karşı daha dirençli olmasıdır. Bu iplikler ayrıca hava kirliliği ve toz dumana karşı da daha fazla dirençlidir ve pürüz vermez ve sonuçta halının ömrü daha uzun olur.

İplikler hazırlandıktan sonra makine halılarını üretmenin ikinci aşaması dokuma ünitesinde gerçekleşir. Bu ünitede halı kurulan makinelerle dokunur. Makine halının üçüncü ve son aşamasında üretilen halı bazı işlemlerle tüketiciye sunulacak hale getirilir. Halının yüzeyinin işlenmesi, gerekli dikişlerin yapılması, saçakların kontrol edilmesi, kalite kontrol yapılması, rol haline getirilmesi ve ambalaj gibi işlemlerden oluşan üçüncü aşamadan sonra üretilen ürünler hedef piyasalara gönderilir.

İran’da bazı fabrikalar bu üç aşamadan sadece dokuma aşamasıyla ilgilendiği, bazı fabrikalar ise her üç aşamayı kapsayarak ürünlerini ürettiği belirtilmelidir.

Makine halı sanayii İran ekonomisinde önemli sanayi dallarından biridir. makine halı sanayii, İran’da tekstil sanayiinin 5 alt sanayiinden biri sayılır ve sanayi, maden ve ticaret bakanlığının stratejik planlarında bu sektörün geliştirilmesi belirlenen hedeflerden biridir.

Hali hazırda İran’ın makine halı sektörünün yıllık üretim kapasitesi 120 milyon metrekare kadardır. Yine İran’ın tekstil sanayiinde çalışan insan gücünün %10 kadarı makine halı sektöründe çalışmaktadır. Bu sektörde her yıl 80 milyon metrekare halı üretilir ki bu da ülkenin tekstil sanayiinin değerinin %5 kadarını içerir.

İran’da makine halı üreten eyaletlere ve kentlere Meşhed, Tahran, Yezd, İsfahan ve Delican kentlerini örnek vermek mümkün. İsfahan eyaletinde Aran, Bidgol ve Kaşan ülkenin makine halı kutupları olarak bilinir ve dünyada bu ürünün önemli üretim merkezlerinden sayılır. İran’da üretilen makine halıları üreten fabrikaların %80 kadarı bu bölgede yer alır ve İran’ın makine halılarının %70 kadarını üretir.

Kaşan yöresinde makine halı üretiminde faaliyet yürüten 700 kadar iktisadi işletme faaliyet yürütmektedir. Nitekim bu kentte üretim ve iştigal alanlarının %80 kadarı makine halı ve yan sanayiine aittir. Kaşan yöresinde üretilen halıların kalitesi, desenlerinin güzelliği ve çeşitliliği, dünyanın bir çok ülkenin ilgisini bu yöreye çekmektedir. Hali hazırda bu yörede üretilen makine halılar dünyanın 40 ülkesine ihraç edilir. kaşan yöresinde üretilen makine halılar en çok Türkiye, Avustralya, Belçika, Almanya, İngiltere, Çin, Pakistan, Irak, Afganistan, orta Asya cumhuriyetleri ve Latin Amerika ülkelerine ihraç edilir.

Son yıllarda İran’ın makine halı sektörü ürünlerin kalitesi bakımından dünyada birinci sırada ve hacim bakımından da ikinci sırada yer almıştır. Gerçekte İranlı üreticilerin dokunan makine halılarda kullandıkları motifler ve desenler bu sektörün büyük ilerleme kaydetmesine vesile olmuş ve makine halı sektöründe kullanılan makinelerin yapımcılarını daha gür halı üreten makineleri tasarlamaya ve üretmeye yöneltmiştir. Nitekim yüksek teknoloji, uzmanlık ve sanat gibi etkenler İran makine halı sanayii için aydın bir ufuk belirlemektedir.