Bugünkü sohbetimizde süs amaçlı yetiştirilen bitki ve çiçek piyasasını ele almak istiyoruz.

İran süs amaçlı yetiştirilen bitki ve çiçeklere tahsis edilen 4 bin hektarlık alanla dünyada bu amaçla kullanılan tarım arazilerinin yaklaşık %1 kadarına sahiptir.

Dünyada büyük kazanç sağlayan ticaretlerden biri süs amaçlı bitki ve çiçek yetiştirmektir. Bu sektörün mali karşılığı son onyıllarda dünya genelinde büyük artış kaydetmiştir.

Uluslararası süs amaçlı bitki ve çiçek yetiştirme merkezinin verilerine göre 1950’li yıllarda bu sektörün dünya piyasalarında değeri yaklaşık 3 milyar dolar civarındayken, 2010 yılında bu rakam yaklaşık 100 milyar dolar seviyesine ulaştı. Hali hazırda ise bu rakamın dünya genelinde 150 milyar dolar civarında olduğu ifade ediliyor. Nitekim bu sektörün büyük mali menfaatleri yüzünden hali hazırda onlarca ülke dünyanın çeşitli bölgelerinde süs amaçlı bitki ve çiçek yetiştirmekle uğraşıyor.

Dünyada süs amaçlı çiçek yetiştirme ticaretinin mazisi miladi 18. Yüzyıla dayanıyor. O dönemde İngiltere gibi bazı Avrupa  ülkeleri dünyanın çeşitli bölgelerinden topladıkları bitkileri ve çiçekleri botanik bahçeleri ve geniş çiçek bahçeleri oluşturarak bu bitkileri korumaya başladı. Daha sonra insanların bu tür mekanları gezmeleri ve ilgi göstermelerinin ardından bu iş bir ticaret alanı olarak gündeme geldi ve bugüne kadar da büyük gelişme kaydetti.

İran’da ise süs amaçlı bitki ve çiçek yetiştirmenin mazisi tar eski çağlara dayanır. Eskiden İran milleti yeşil alanları oluşturmakta çeşitli bitkilerden ve çiçeklerden bol bol yararlanırdı. Yine ilginçtir ki sulak alanlarda yetişen nilüfer çiçeği eski İran kültüründe kutsal çiçek simgesiydi. Buna göre İran’ın Tahti Cemşid ve Şuş’ta Apadana sarayı kalıntılarında bu çiçeğin resimlerine taş üzerinde yapılan oyma işlerinde görmek mümkün.

Gerçekte İran’ın çeşitli tarihi evrelerde eski ve tarihi bahçelerinin ünü, bu bahçelerin tasarımından başka içinde kullanılan bitkilerden ve çiçeklerden kaynaklanır. Mimari sanatından başka, halı dokuma sanatından da İranlılar halı üzerinde çeşitli çiçeklerin ve bitkilerin motiflerini işlemekle ün yapan bir millettir. Yine bitkiler ve çiçekler eski İranlı şairlerin ilham kaynağı olduğu bilinmektedir. İranlı şairler Meryem, Yas, Nergis, Lale ve benzeri çiçeklerin adını kullanarak paklık, masumiyet, fedakarlık, şehadet, aşk ve dostluk gibi güzel sıfatların simgesi şeklinde kullanmıştır.

İran’da her yıl Nisan ve Mayıs ayları Şiraz gibi kentlere seyahat etmek üzere en uygun zaman olarak bilinir. Zira özellikle Şiraz kentinde narenciye ağaçlarının açtığı çiçeklerin kokusu insanı adeta sarhoş eder. Bu mevsimde İran’ın bir çok ovasında çeşitli ve rengarenk çiçekler açar ve seyircileri adeta güzel bir tablonun karşısındaymış gibi büyüler. Yine Mahallat ve Humeyn gibi kentlerde çiçek yetiştirilen seralar rengarenk çiçeklerle dolup taşarken, bir çok ovada da şakayik ve lale çiçekleri ve özellikle nadide devrik lale çiçekleri boy gösterir.

İran’ın Kaşan, Kamser ve Meymend kentleri ise Muhammedi çiçekten elde edilen gülsuyu etkinlikleri ile turistlerin akınına uğrar. Gerçekte İran’ın çeşitli ovalarında yeşeren yaban çiçeklerden başka süs amaçlı yetiştirilen bitki ve çiçek sektörü de ülke genelinde bu alanın gelişmesine vesile olmuştur.

İran’da çiçeklerin ticari bazda yetiştirilmesinin mazisi bir asırdan daha az bir süre öncesine dayanır. İran çeşitli iklimlere ve bitki çeşitleri bakımından geniş imkanlara sahip olan bir ülke olarak dünyanın bu bakımından zengin ülkelerinden biri sayılır. İran toprakları lale, devrik, lale ve sümbül gibi bir çok süs çiçeği ve bitkisinin yetiştiği bölgedir. Öte yandan İran’da süs amaçlı yetiştirilen bitki ve çiçeklerin yetiştirilmesi için uygun sera imkanlarına ve açık hava şartlarına sahiptir.

Süs amaçlı yetiştirilen bitki ve çiçekler dalından kesilen çiçekler, vazoda yetiştirilen çiçekler, mevsimlik ağaç ve ağaççıklar ve fideleme olmak üzere dört gruba ayrılır. Bu tür bitkiler hem açık havada ve hem seralarda yetiştirilebilir. İran’de mevcut seraların en eskileri yetmiş yıllık mazileri vardır. Eskiden sera işletmecileri bu tür bitkileri sırf eğlenmek ve vakit geçirmek için yapardı ve 1979 yılında bu tür bitkilerin ve çiçeklerin büyük bir bölümü yurt dışından karşılanırdı. İslam inkılabı zafere kavuştuktan ve yurt dışından çiçek ithalatı yasaklandıktan sonra bu sektör ülke içinde büyük gelişme kaydetti. Son yıllarda halkın bu tür bitkileri ve çiçekleri olumlu karşılamasının ardından sektörde büyük ilerleme kaydedildi ve süs amaçlı bitki ve çiçekler ticari boyutta üretilmeye başladı. Gülsuyu ve çeşitli bitkileri esanslarının üretimi ıtır sektörü, sağlık sektörü ve gıda maddeleri sektörü bu sektörden faydalanan bazı sektörlerdir.

İran süs amaçlı bitki ve çiçek yetiştirme sektöründe komşularına nazaran daha üstün rekabet meziyetlerine sahiptir. Ülke genelinde çok sayıda akan ırmak, farklı iklimler, uzun günler, bol güneş, sera işletmeciliğinin giderlerinin düşük olmasına yol açarken bu sektörde çalışanlara da büyük iktisadi avantajlar sağlıyor. Yine İran’da uzman ve aynı zamanda ucuz ve uygun insan gücü de yabancı yatırımcıları yerli yatırımcıların yanında bu sektörde yatırım yapmaya teşvik eden bir başka etkendir. Üstelik İran’ın Kuzey ve Güney komşuları da bu tür ürünleri tüketen ülkeler olduğundan İran’ın bu sektörünün gelişmesine sebep olan bir başka etken sayılır.

İran’da süs amaçlı bitki ve çiçek yetiştirmenin yüksek iktisadi değeri ve büyük kazanç sağlaması, yabancı yatırımcıları İran’ın merkezi ve Kuzey bölgelerinde yatırım yapmaya teşvik etmiştir. Örneğin Hollandalı bir firma İsfahan eyaletinde lale çiçekleri yetiştiriyor ve ürününü Hollanda lalesi adıyla ihraç ediyor.

İran’da süs amaçlı bitki ve çiçek yetiştirme sektöründe yatırımlar genellikle özel sektör tarafından yapılıyor. Ama yine de kamu sektörü de kentlerdeki parklarda yeşil alanlarda, hastane ve kamu binaları çevrelerinde, bulvarlarda ve meydanlarda ve özellikle botanik bahçelerinde bu tür bitkileri kullanmak üzere geniş yatırım yaptığı gözleniyor.

İran süs amaçlı bitki ve çiçek yetiştirme kapasitesinin sadece %10 kadarını kullandığı halde dünyada bu ürünleri üreten ilk on ülke arasında yedinci sırada yer alıyor. Bu arada İran’ın bu piyasasına yatırımcıların giriş yapması için gerekli şartların hazırlandığı ifade ediliyor. Uzmanlar İran’da uygun yatırım ve zemin hazırlamakla her yıl en az 300 ila 500 milyon dolar çiçek ihraç edilebileceğini belirtiyor.

İran’da süs amaçlı bitki ve çiçek yetiştirmeye ayrılan 5 bin hektarlık alandan her yıl yaklaşık 4 milyar adet dalından kesilmiş çiçek, vazoda çiçek ve apartmanlarda kullanılan süs çiçekleri elde ediliyor.

Tahran, merkezi, Mazandaran, Huzistan, İsfahan, Şiraz, Çarmahal ve Bahtiyari, Gülistan ve Gilan eyaletleri en çok bu sektörle uğraşan eyaletlerdir. İran’ın ihraç ettiği çiçeklerin arasında lale, nergis, margrit, jerebera ve Alestro meria gibi çiçekler yer alıyor.

Son yıllarda İran en çok Irak, Azerbaycan cum. Ukrayna, Moldavya, beyaz Rusya, Gürcistan, Ermenistan, Tacikistan,Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Kazakistan ve Rusya’ya çiçek ihraç ediyor bu ülkelerde Gürcistan, Rusya ve beyaz Rusya ise İran’ın ihraç ettiği çiçekler için transit konumda bulunuyor ve bu çiçekler buralarda yeniden ambalajlanarak bu ülkelerin adına başka ülkelere ihraç ediliyor.