Bu bölümde İran'ın madeni ve metal sanayilerindeki yatırımcılık fırsatlarını konu edineceğiz.

Sohbetimizin ilk bölümünde direniş ekonomisi ve  İran'daki dış yatırımcılar için mevcut kapasiteler ve potansiyel fırsatları konuştuk. Bu doğrultuda her yabancı şirket ticari işlerini geliştirip sözleşmeleri ve pazarlama faaliyetlerini yürütmek için şube açıp temsilciliğini kurarak böylece yasal bir üs oluşturabilir.Yabancı yatırımcılar İran'da birçok destekleyici politikadan yararlanmaktadırlar. Örneğin yabancı sermayenin millileştirilmesi veya mülkiyetinin değiştirilmesi halinde öngörülen tazminatlar, yabancı yatırımcılara eşit ve adil davranılması, sermaye ve yatırımcılık sorunlarının yaşanması halinde hakemlik için uluslararası Tahkim mahkemelerine baş vurabilmesi, yatırım projelerinde yabancı uzmanlardan yararlanma imkanı ve elde ettikleri karın ülke dışında tutulması imkanı İran'ın yabancı yatırımcılar için tanıdığı avantajlardan birkaçıdır.

İran'da yabancı yatırımcıların teşviki, kabulü ve desteklenmesi için Ekonomi ve Maliye bakanlığında özel yabancı yatırımcılar hizmeti merkezi kurulmuştur. Bu merkez, İran'ın İş ve Sosyal İşler Bakanlığı, Sanayi, Maden ve Ticaret Bakanlığı gibi bakanlıklarında temsilciler bulundurarak İran İslam Cumhuriyeti merkez bankası, Tapu ve Kadastro Müdürlüğü, Çevre Koruma Örgütü ve diğer kurumlar ve kuruluşlarda da temsilciliği vardır.

İran'ın yabancı yatırımcılar için en uygun alanlardan biri de metal ve maden sanayii ve kaynakları sektörüdür. İranlı ekonomi meseleleri uzmanı Ebulhasan Hayederi Halis bu hususta şöyle bir değerlendirmede bulunmaktadır: "Maden sektöründeki yatırımlar birkaç temel alanda yapılabilir. Bunların en önemlisi jeolojik çalışmalar, madenlerin keşfi ve ocakların donatılmasıdır. İran dünyanın en önemli dağ oluşumu hatlarından birine ev sahipliği yapması açısından maden zenginliği bakımından da dünyada önemli bir konuma sahiptir. Bu maden zenginliğinin yüzde 6'ısı bakır, yüzde 3.5'i kurşun ve çinko, yüzde 10.5 kadarı da kömür, yüzde 2'isi de demir cevheri maden rezervleridir."

İran'da enerji ekonomisi araştırmacılarından Dr. Ali Taheri Ferd şöyle bir değerlendirmede bulunmaktadır: "İran dünyanın madenler açısından en zengin 10 ülkesi arasındadır. İran ayrıca farklı süs taşlarının büyük rezervlerine sahip olan ülkelerden olup taş ocakları sayısı bakımından da dünyanın dördüncü konumunda yer almaktadır. Zaten İran borsasının toplam değerinin yüzde 23'lük oranı da maden sektörüne aittir. Gayrı Safi Yurtiçi Hasılasında katkı değerinin yüzde 5'lik oranı ayrıca 5700 maden ocağı, 20 bin 600 maden işletmesi gibi geniş çaplı faaliyet gösteren şirketlerin sayısı ve de yıllık olarak 285 milyon tonluk yıllık maden taşlarının çıkarılması, 106 bin istihdam imkanının yaratılması bu sektörün yabancı yatırımcılar için ne denli uygun bir seçim olduğunu göstermektedir. "

İran madenlerinin yüzde 74'ü kadarı süs taşları ve inşaat taşları ve malzemeleri alanında faaliyet göstermektedir. Bu madenlerin yüzde 6'sı ise metal ve yüzde 20'si de metal olmayan taş maden ocaklarıdır. İran'daki en önemli maden ocakları arasında, bakır, çinko, kurşun, kromit, demir, fosfat ve manganeze değinebiliriz. İran'da endüstriyel maden ocaklarının yanı sıra mermer, traverten ve firuze taşı gibi süs taşları ocakları da yatırım yapmak için büyük bir potansiyele sahiptir.

İran'ın maden sektörünün sahip olduğu alt yapı, komşularının maden yoksulluğundan dolayı yabancı yatırımcıları cezbetme konusunda büyük bir potansiyelin medyana gelmesine neden olmuştur. İran'da ucuz ulaşım sistemi ve demiryolu hatlarının var olması bu konuda uygun bir yatırımcılık imkanı yaratmıştır. Bu imkanların yanı sıra ucuz yakıt masrafları, düşük masraflı altyapı imkanlarından yararlanmak gibi avantajlar da İran'ın maden sektöründeki yabancı yatırımcılık için müsait bir zemin hazırlamıştır.

Bu yüzden İran'ın yasama ve yürütme organları arasında da kişilerin ve şirketlerin bu sektördeki faaliyetlerinin artması için özel girişimlerde bulunulmuştur. Bu girişimler arasında, gümrük tarifelerinin değiştirilmesi, maden sektöründeki vergilerin kaldırılması ve maden arama ve işletme alanında faaliyet göstermek isteyenlere bankacılık hizmetlerinin ve kredilerin verilmesine değinebiliriz. Bu hususların yanı sıra madencilik alanında eğitimli insan gücüne rahat erişim sağlanması da yabancı yatırımcıların bu konudaki kaygılarının giderilmesine neden olmuştur. Halihazırda İran'da maden, metalurji ve jeoloji alanlarında uzmanlaşmış 50 bin üniversite mezunu mevcuttur.

İran'da çelik ve alüminyum alanlarında büyük bir yatırım potansiyeli mevcuttur. Çelik endüstrisi başka ekonomi sektörü alanları ile sıkı ilişkileri yüzünden temel ve ana sanayilerden sayılır.  Nitekim bu sanayi alanı, petrol ve doğalgaz sektörlerinden sonra dünyanın ikinci en büyük sanayi dalıdır. İran ise büyük doğalgaz rezervleri ve de demir cevheri gibi zengin metal madenlerinden dolayı dünyada çelik endüstrisi alanında özel bir konuma sahiptir. Çeliğin üretiminin ana maddesi olan demirin İran'da bol rezervlerinden dolayı böyle bir imkan yaratılmıştır. İran ayrıca Batı Asya'da en büyük demir cevheri maden ocaklarına sahip olarak 38 milyon ton üretimi ile dünyada demir cevheri üreticileri arasında 10'uncu sırada yer almaktadır. Tabii İran'da 200'ü aşkın  demir cevheri madeni mevcuttur. Bu madenlerin toplam rezervi ise 5.1 milyon ton demir cevheri olarak tahmin edilmektedir.

İran 2018 yılında ise Batı Asya bölgesinde en büyük çelik üreticisi olarak dünya genelinde bu alanda 11'inci sıraya yerleşti. Dünya Çelik Derneği raporunda 2018 yılının ilk yarısında İran'ın çelik üretim alanında 25.8 kadar büyüdüğünü duyurdu. 2017 yılının ilk altı ayında 9 milyon 947 bin ton kadar çelik üreten İran, 2018 yılının ikinci yarısında 12 milyon 516 bin çelik üretti. İran'ın bu dönemdeki çelik üretimi, Fransa, İspanya, İngiltere, Kanada, Avustralya ve Avusturya gibi sanayileşmiş ülkelerden daha fazla idi. İran 2017 yılının ilk yarısında ise dünyada 13'üncü en büyük çelik üreticisi ülkesi konumuna geldi. Böylece Ukrayna ve Meksika gibi ülkelerin geride bırakılması ile İran 2018 yılının ilk yarısında dünyanın 11'inci konumuna yerleşti.

2025 İran Vizyonu belgesine göre İran bu süreç içerisinde yıllık olarak 55 milyon ton çelik üretimine ulaşacaktır. Bu vizyonun gerçekleşmesi halinde İran'ın dünyanın en büyük 10 çelik üreticisi ülkesi arasına girerek dünyanın bu alandaki yedinci konumuna yerleşeceği tahmin edilmektedir. Böyle olursa demir cevheri maden ocakları ve ülke sahillerinde çelik tesislerinin inşası için büyük bir yabancı yatırıma ihtiyaç duyulacaktır.

İran'ın metal  ve madenler alanındaki bir diğer önemli sanayii de alüminyum sanayiidir. Alüminyum, oksijen ve silisyumun ardından yerkabuğunda bolca bulunan üçüncü elementtir. Alüminyum demirin ardından en kullanışlı metal olup genel olarak geri dönüşebilen yüzde 45'i de enerji depolayabilen bir elementtir. Bu sebeplerden dolayı bu metal özellikle son 30 yılda tüm metaller arasında en çok kullanılmıştır. İran'ın alüminyum rezervleri ise yaklaşım 34 milyon ton kadardır. Bu rakam dünya alüminyum rezervlerinin sadece yüzde 0.1 kadarıdır.

İran'daki alüminyum üretimi rakamları ise bu önemli metal üretiminin arttığını gösteriyor. Böylece İran 2011 yılında dünya  alüminyum üreticileri arasında 22'inci konuma yerleşmiştir. Tabii 2012 yılında bir dünya 21'inciliğine yükseldi. 2014 yılında İran 957 bin ton üretim kapasiteli El Mehdi Alüminyum Fabrikası, İralCo ve HormozAl fabrikaları ile alüminyum üretimi bakımından dünyada 18'inci yere yerleşti.

İran İslam Cumhuriyeti Sanayi, Maden ve Ticaret Bakanı Rıza Rahmani, Mart 2018 Lamerd Alüminyum Fabrikasını ziyaretinde şöyle bir açıklamada bulunmuştu: "Lamerd Alüminyum Fabrikasının açılması ile İran'ın alüminyum üretimindeki 18'inci sırası 14'üncü sıraya kadar gelişecektir. "

Yapılan planlara göre 2021'de ise İran'ın alüminyum üretim kapasitesi 780 bin tona ulaşacaktır. Yine tahminlere göre 2025 vizyonunun gerçekleşmesi halinde İran o dönemde 1 milyon 200 bin ton alüminyum üretme kapasitesine sahip olacaktır. Doğal olarak bu kadar büyük bir rakam yabancı yatırımcıların ülkeye gelmesine büyük etkisi olacaktır.

Verdiğimiz bilgilerden de anlaşılacağı üzere İran, maden ve metaller özellikle de çelik ve alüminyum alanında büyük potansiyellere sahiptir. İran çelik üretiminde dünya 11'incisi ve alüminyum üretiminde de dünya  18'incisi olarak yerini pekiştirmiştir.

İki kullanışlı metalin büyük rezervlerine sahip olan İran, eğitimli ve uzman iş gücü, açık sulara erişimi ve 15 ülke ile komşu olması itibarı ile çelik ve alüminyum alanlarında büyük yatırımcı kabul etme potansiyeline sahiptir.