Bugünkü bölümde İran'daki petrol ve doğalgaz endüstirisi alanlarında olan yatırım fırsatlarını ele alacağız.

Tüm dünyanın İran'ın enerji kaynaklarına ihtiyacı vardır. Çünkü İran jeo-ekonomik boyutta dünyada doğalgaz kaynaklarına sahip olma açısından birinci konumda olup petrol rezervleri açısından da dördüncü konumdadır. Bu ise İran'ın dünyanın büyük doğalgaz ve petrol kullanıcıları ve tüketicilerinin en büyük ortaklarından birine dönüşme potansiyeline sahip olmasına yol açmıştır. 

Ayrıca İran jeo-stratejik boyutta da bölgesel ve küresel enerji güvenliği alanında eksen bir role sahiptir. Bu yüzden İran'ın doğalgaz ve petrol sanayii ve endüstrisinin dış yatırım ve yeni teknolojilerin kullanımındaki rolü açıkça ortadadır. Böylece İran'ın jeo-ekonomik ve jeo-stratejik kapasiteleri uluslararası arenaya daha büyük hizmetler verecektir. 

Brithish Petroleum(BP) şirketinin yayımladığı istatistiklere göre 2016 yılında İran sırası ile dünya petrol rezervlerinin yüzde 9.3 kadarına sahip olması itibarı ile OPEC ülkeleri arasında dördüncü, günlük petrol üretimi açısından ise ikinci sırada yer almaktadır. Ayrıca İran dünya doğalgaz rezervlerinin yüzde 18'ine kadarına sahip olarak 33.5 trilyon metre küp doğalgaz rezervi ile dünyada ilk sıraya yerleşmiştir. 

İran İslam Cumhuriyeti, petrol ve doğalgaz kayanklarının yanı sıra bu alandaki yan faaliyetler için de ciddi potansiyele sahiptir. Bu alanda Swap işlemeleri aracılığının yanı sıra transit hatlarından yararlanarak İran yüksek katkı değerli ürünlerin üretiminde büyük bir pay sahibi olabilir. İran'ın petrol ve doğalgaz alanındaki uzun geçmişi ve tecrübesi, Asya, Afrika ve Avrupa kıtalarının kesiştiği noktada yer alması gibi müstesna ve seçkin konumu ve avantajları İran'ı bu alanda daha da değerli bir konuma taşımaktadır. 

İran, İsfahan Üniversitesi Uluslararası İlişkiler hocası Dr. İnayetullah Yezdani İran'ın dünya enerji ekonomisindeki önemi ile ilgili şöyle diyor: "Enerji stratejisi elipsisi, merkezde İran toprakları ve tüm Fars Körfezi bölgesinden oluşan jeo-politik bölge, Güneydeki Arap şeyhlikleri, Batıda ve Kuzeybatıda Irak, Türkiye, Ermenistan, Azerbaycan Cumhuriyeti ve Gürcistan, Kuzeyde ise Rusya'nın güneyi ve Kazakistan'ın bazı kısımları, Kuzeydoğuda ise Özbekistan'ın bazı kısımlarından oluşmaktadır. 

Dünyanın tescillenmiş petrol rezervlerinin yüzde 70'ı aşkını ve de doğalgaz rezervlerinin yüzde 40'ı aşkını bu stratejik elips bölgesinde yer almaktadır. Bu elipsin büyük yarıçapı ise Hazar Denizini Fars Körfezine bağlayan eksenin hizasındadır. Bu bölgenin merkezi ise İran'da yer almaktadır. "

İran'ın petrol rezervlerinin yüzde 10'u ve doğalgaz rezervlerinin büyük bir bölümü komşu ülkeleri ile paylaşılan ortak sahalarda bulunmaktadır. Bu rezervlerin çıkarılması için yerli güncel teknolojilere ve dış yatırıma ihtiyaç duyulmaktadır. Böylece potansiyel kapasitelerden yararlanılması hedeflenmektedir. 

İran petrol bakanlığının genel siyasetlerinden biri de direniş ekonomisi siyasetleri çerçevesinde ortak enerji sahalarına özellikle de İran'ın batısında bulunan sahalara odaklanmasıdır. Öyle ki bu sahalarda ham petrol üretimi son yıllarda başlamıştır. Bu doğrultuda üretim kapasitesi 2017 yılının sonunda 300 bin varili aşmıştır. Ancak yapılan tahminlere göre petrol çıkarma ve üretme sürecinin daha da verimli hale getirilmesi için 50 milyar dolar dış yatırıma ihtiyaç vardır. 

Bu alandaki önemli nokta ise İran'ın sahip olduğu petrol rezervlerine oranla çok az seviyede petrol çıkarmasıdır. Bu ise bu alanda el değilmemiş fırsatların ve kapasitenin çok büyük olduğunu gösteriyor. Çünkü 2016 üretim rakamlarına göre Amerika 10 yıl, Rusya 26 yıl ve Suudi Arabistan da 59 yıl petrol üretimini sürdürecektir. Halbuki İran 2016 petrol çıkarma rakamlarına göre 130 yıl kadar petrol rezervlerini kullanabilir. Böylece sadece Libya ve Venezuela gibi ülkeler sırası ile 275 yıl ve 130 yıl petrol çıkarma ömürleri ile İran'dan daha fazla petrol üretecekler. Rakiplere göre daha iyi bir durumda olan İran'ın petrol endüstrisinde yatırım yapmak daha güvenli ve verimli olacağı bu rakamlar ile ispatlanmaktadır. 

İran milli petrol şirketinin istatistiklerine göre İran'ın 102 doğalgaz ve petrol sahasından 28'i ortak sahalar olup bunlardan 18'i petrol sahası, 4'ü doğalgaz sahası ve 6'sı da petrol ve doğalgaz sahalarıdır. 

Halihazırda İran'ın ürettiği petrolün büyük bir bölümü bağımsız petrol sahalarında yapılmaktadır. Ancak değindiğimiz gibi son yıllarda ortak doğalgaz ve petrol sahalarının bulunması ile İran özellikle de bu sahalarda dış yatırımcılık eksenli faaliyetlerini arttırmayı hedeflemektedir. 

İran ve komşu ülkeleri arasındaki 28 ortak petrol ve doğalgaz sahasından, İran milli petrol şirketi şimdiye dek 10'unda faaliyetlerini başlatmıştır. Ancak 18 ortak sahada hala İran tarafından bir adım atılmamıştır. İran petrol bakanlığının önceliği ise Güney Pars bölgesinin geliştirilmesi ve daha sonra Karun'un Batısındaki petrol sahalarında yatırım yapılmasına zemin hazırlamasıdır. 

Güney Pars Doğalgaz Sahası dünyanın en büyük doğalgaz sahalarından biri olarak İran ve Katar'ın ortak sınır bölgesinde Fars Körfezinde yer almaktadır. Bu medyanın büyüklüğü 9700 kilometre karedir ve 3700 kilometre kadarı İran'a aittir. Son tahminlere göre bu bölgenin sabit rezervi 14 trilyon metre küpü aşkın kadardır. Ayrıca bu bölgede 19 milyar varili aşkın doğalgaz kondensat rezervleri mevcuttur. 

Güney Pars Doğalgaz Sahasında doğalgaz üretimi 2002 yılından başlayıp günlük olarak 2 milyon metre küp üretim hacmi ile işe başladı. 2016 yılında ise günlük üretim 550 milyon metre küpe kadar yükseldi. 

Aslında İran, günlük olarak 1000 milyon metre küp kadar üretim yapma kapasitesine sahiptir. Ancak bu hedefe varmak için 30 milyar dolarlık bir yatırımın bu ortak sahasında yapılması şart. Bu ise dış yatırımın ülkeye gelmesi ile mümkün olacaktır. 

İslam  İnkılabının 1979'da zafere kavuşmasının ardından ülke çapında şehirler ve köylere doğalgaz ulaştırma çalışmaları sayesinde vatandaşların refah düzeyi artmış oldu. Buna paralel olarak doğalgaz sahalarının gelişmesi ve de doğalgaz üretiminin artması ile santrallere doğalgaz ulaştırma çalışmaları da özel olarak İran petrol bakanlığı tarafından yürütülmeye başladı.  

İran komşuları ile paylaştığı ortak doğalgaz sahalarına ilaveten ortak petrol sahalarına da sahiptir. İran'ın ortak petrol sahalarının önemli bir kısmı Karun nehrinin Batı'sında yer almaktadır. Karun nehrinin Batısında üç önemli petrol sahası mevcuttur. Bunlar Irak ile paylaşılan Yad Averan, Kuzey ve Güney Yaran, Kuzey ve Güney Azadegan ortak sahalarıdırlar. 

Bu ortak enerji sahalarından ise Azadegan sahası İran'ın en büyük ortak petrol sahası sayılmaktadır. Azadegan sahasından yapılan petrol üretimi 1997 yılından itibaren yaklaşık günlük olarak 25 bin varilden başlayıp 2011 yılında günlük olarak 50 bin varile ulaşmıştır. Yapılan tahminlere göre Azadegan ve bölgede bulunan diğer ortak petrol sahalarının çalıştırılması için 20 milyar dolar kadar yatırıma ihtiyaç duyulmaktadır. Bu konu ise dış yatırımcıların İran'daki en büyük fırsatlarından sayılır. 

İran'ın en önemli petrol ürünlerinden biri de benzin ve motorindir. Bu alanda ise İran uygun planlamalar yapmıştır. Öyle ki yeni rafinerilerin kurulması ve eskimiş rafinelerinin restorasyonu ve iyileştirilmesi ile İran'da benzin ve motorin üretimi 2017 yılında sırası ile günlük olarak 77 ve 92 milyon litreye kadar arttırılmıştır. 2017 yılının sonunda ise İran'daki ham petrol ve doğalgaz kondensat taşıma boru hatları 4 bin 274 kilometreye ve petrol ürünlerini taşıyan boru hatlarının toplamı 8 bin 751 kilometreye kadar arttırılmıştır.

Bu alandaki en önemli yatırımlardan biri de Fars Körfezi Yıldızı Doğalgaz Kondesatları Rafinerisinin kurulmasıdır. Aslında bu kompleksin inşası, İran'ın doğalgaz ve petrol sektörüne yönelik yaptırımların etkisiz olduğunu ispatlamıştır. Bu rafineri halihazırda 3  fazlı olup 3'üncü fazı İslam İnkılabı zaferinin kırkıncı yıldönümünde açıldı. Bu rafinerinin yakıtı ise 388 kilometrelik 90 santimetre yarıçaplı boru hatları vasıtası ile temin edilmektedir. Bu boru hatta 500 bin varil kapasiteli olup Buşehr, Fars ve Hürmüzgan eyaletlerinin sarp bölgelerinden geçmektedir. Günlük olarak 45 milyon litre Euro-5 Benzini, günlük olarak 12 milyon litre motorin ve beyaz petrol ve günlük olarak 3 milyon sıvı gaz üretimi Fars Körfezi Yıldızı Rafinerisinin üçüncü fazının önemli getirilerindendir. 4'üncü etabı da inşa süreci devam eden bu kompleks kolaylıkla komşu ülkelerin benzin ve motorin ihtiyaçlarını giderebilme kapasitesine sahiptir. 

Gerçekte İran'ın enerji siyaseti doğalgaz ulaştırma ve enerji aktarım sistemlerinin geliştirilmesi, üretim kapasitesinin arttırılması ve de İran'ın küresel piyasalardaki doğalgaz ve petrol ihracatı konumunun güçlendirilmesi çerçevesinde ele alınmalıdır. Bir diğer yandan ise İran'daki uzman ve tecrübeli işgücünün bulunması ve de İran'ın küresel ve bölgesel piyasalara erişimindeki özel transit ve coğrafi konumu, doğalgaz ve petrol alanınında bilhassa da benzin ve motorin sektörlerindeki dış yatırımcılığa çok uygun bir zemin hazırlanmasına neden olmuştur.