Европа Иттифоқи ташқи сиёсатлар масъули АҚШ гегемонияси охирга етганини тан олди

2017 йил 20 январ ойида Американинг янги президенти сифатида Дональд Трампнинг қудрат бошига келиши Американинг бирёқлама сиёсатлари учун янги давр бошланди. Трамп "Дастлаб Америка" шиори билан Америка мақсадлари ва манфаатларини биринчи ўринда қуйиши билан бирга дунё гегемонияси сифатида, Вашингтоннинг зўравонлик ва ўзбошимчалик сиёсатлари Американи тан олиш ва қудратининг кучайишига сабаб бўлган,- деб иддао қилди. Аммо бу иддао эндиликда жиддий шак-шубҳаларга юзмаюз бўлган.

Европа Иттифоқи ташқи сиёсатлар масъули Жозеп Боррел   душанба куни бу ҳақда дунёда Американинг гегемонияси охирга етаётганига ишора этиб, Хитойга қарши жиддий стратегия танлашга  чақирди.

Баррел экспертлар Осиё асри етгани ва Америка гегемонияси остидаги тизим охирга етганини ҳақида йиллар олдин огоҳлантирган эдилар. Энди коронавирус эпидемияси тарқалиши Америка қудратининг катта тезликда заифланиши сабабига айланди,-деб айтди. 

Ҳақиқатан ҳам бутун дунёда жиддий ўзгаришлар юзага келиши сабабига айланган коронавирус эпидемияси тарқалиши бу жараённинг шиддат олиши омили сифатида амал қилди ва энди Трамп бошчилигидаги Америка соғилиқни сақлаш, ижтимоий ва сибиқаси бўлмаган даражада сиёсий бўҳрон билан юзмаюз бўлган. Бу масалани эътиборга олган ҳолда, Европа Иттифоқи ташқи сиёсатлар масъули коронавирус эпидемиясини Ғарбдан шарққа қараб қудрат мувозанатининг ўзгариши учун энг муҳим нуқта деб билади ва Европа Иттифоқига нисбатан юзага келган босимлар бу иттифоқнинг қайси томонда бўлиш масаласини ўртага қуйган,-деб тан олди. 

Европа Иттифоқи ташқи сиёсатлар етакчи расмийси сифатида, Боррелнинг таъкидлаган муҳим масаласи бу уша халқаро арсада Американинг мухолифлари ва рақиблари бер неча маротабалар таъкидлаган мавзўси ҳисобланадиким, эндиликда халқаро алоқалар адабиётида кенг фойдаланилмоқда. 

Бу масала уша Американинг заифланиши масаласидирким, хорижий ва ички турли жиҳатларга эгадир. Ташқи сиёсатлар арсасида Дональд Трамп кўп қиррали муносабатларнинг барча воситалари ва нормаларни аниқ бир тарзда йўқ қилди ва глобал манфаатлар ва тасирни камайтирадиган Америка манфаатлари ва талабларининг ҳақиқийлиги ва марказлаштирилишига бир томонлама муносабатда бўлишни талаб қилади. АҚШ бошқача қилиб айтганда, унинг юмшоқ кучи, шунингдек Трампнинг ушбу нотўғри ёндошувни давом эттириши боис Вашингтоннинг яккаланиб қолиши сабабига айланмоқда. 

Американинг жанжалли президенти Дональд Трамп дунёнинг муҳим келишувидан чиқиши билан кўптомонлама муносабатларни поймол қилди ва фақат дунёда биртомонлама сиёсат тарафдори бўлди. Трамп давлати аввалида Париж об-ҳаво келишувидан ва кейин эса Баржом ядровий келишувидан чиқди . Трамп давлати қурол-яроқларни назорат қилиш шартномасидан  чиқишни ўзининг ишчи дастурига киритди ва ҳозиргача ўрта ва қисқа масофада учадиган ракеталар бўйича шартнома ҳамда очиқ осмонлар битимидан чиқди ва  янги старт шартномасини узайтирмасликка ҳаракат қилмоқда. Трамп Американи ЮНЕСКО ва БМТ -нинг инсон ҳуқуқлар кенгашидан чиқарди. Айни пайтда Трамп Хитой ва Америка ўртасида савдо уруши ҳамда Америка ва Европа ўртасидаги қарамақаршиликнинг юзага келиши сабабига айланган. Шунингдек, Американинг Нато ташкилотидаги рол ва мавқеини ҳам савол остига қуйган. Трампнинг бундай ёндошуви айни пайтда Америка ва Еропа ҳамда Атлантика океанининг икки томонидаги кундан кунга кенгайиб бораётган ихтилофларнинг сабабига айланган. 

Франция ташқи ишлар вазири Жан Ив Ладрианнинг айтишича, Трамп "Аввал Америка" шиори билан Оқ Уйга кирди, аммо энди кўрпасига қараб оёқ узатмасдан "фақат ёлғиз Америка" шиорини ўртага ташламоқда; яъни Америка ҳамалар билан қудрат урушига кириб, иккитомонлама ҳар қандай музокараларда фақат афзалликни қўлга киритишга ҳаракат қилмоқда.  

Бундай шароитда, Американинг иккита асосий рақиби, бири ҳарбий ва сиёсий арсада Россия ва  иккинчи эса иқтисодий ва савдо-сотиқ арсасида Хитой халқаро арсада Трамп даврида Американинг олиб борган фаолияти ва сиёсатини кескин танқид остига олмоқда. Ўзини дунёнинг гегемонияси деб билган Америка ана шу мавҳум тушунча билан дунё масалаларига аралашуви, Россиянинг Американи танқид қилишига сабаб бўлган.  

Хитойга кўра, Трампнинг бирёқлама ёндошуви дунёда савдо-сотиқ урушининг шаклланиши ва иқтисодий ривожланишнинг заифланиши ҳамда турли мамлакатларда иқтисодий тартибсизликларнинг кенг кўламда кенгайиши сабабига айланган.