Марказий Осиёдаги интеграция
Ҳозирги кунда тахминан барча хорижий уйинчилар турли доираларда Марказий Осиё мамлакатлари билан ҳамкорлик қилишга қизиқишмоқдаким, минтақа мамлакатларининг истиқболи билан юзмаюз бўлган. Аммо кўриш керакки, бу минтақанинг ҳамжиҳатлиги хорижий мамлакатлар ёрдамида амалга ошириладими ёки йўқми?
Ўзбекистон ташқи ишлар вазири Абдулазиз Комилов бир неча кун олдин Правда билан қилган сўҳбатида, Марказий Осиёдаги бешта мамлакат 21 асрда ҳамкорлик ва қўшничилик мавзўсида давлатлараро ҳужжатни тайёрламоқда. Бу ҳужжат жорий йилнинг куз фаслида ўтказиладиган минтақа мамлакатларининг раҳбарлари йиғилишида имзоланиши мумкин,-деб айтди.
У Марказий Осиё мамлакатлари, Қозоғистон, Ўзбекистон, Қирғизистон, Туркманистон ва Тожикистон президентларининг маслаҳатлашув учинчи йиғилишлари август ойида Бишкекда ўтказилиши лозим эди, аммо коронавирус пандемиясми сабабли куз фаслига қолдирилди,-деб қўшимча қилди.
Абдулазиз Комилов натижада тарихий қисқа бир муддатда минтақанинг барча мамлакатлари билан Ўзбекистон алоқаларини яхшилашда катта ўзгаришлар вужудга келган. Қўшни мамлакатлар билан бизнинг мамлакатимиз ўртасидаги алоқаларда 2016 йилгача бўлган нисбий катта мушкулотларнинг аксарияти минтақа мамлакатларнинг раҳбарлари ўртасида бўлиб ўтган очиқ ва махфий сиёсий музокарларни качайтириш лутф инояти билан бартараф этилди. Президентлар ўртасидаги ишонч мустаҳкамланган. қўшни мамлакатлар билан Ўзбекистоннинг ишлаб чиқариш маҳсулотлари ва саноат моллари ҳамда иқтисодий ва савдо-сотиқ алоқалари ривожланмоқда.,-деб таъкидлади.
2019 йилнинг охирида Ўзбекистон минтақа мамлакатлари билан тижорат ҳажмини 5.2 миллиард долларга етказди. 2020 йининг биринчи ярмида коронавирус пандемиясининг тарқалишига қарамай Марказий Осиёнинг барча мамлакатлари ва Ўзбекистон ўртасидаги тижорат умумий ҳажми 2,17 миллиард долларни ташкил этди,-деди Ўзбекистон ташқи ишлар вазири Абдулазиз Комилов.
Ўзбекистон ташқи ишлар вазири бизнинг яқин қўшнилардан мақсадимиз фақат Қазоғистон, Қирғизистон, Тожикистон ва Туркманистон эмас, балки Афғонистондир,-деб эслатиб ўтди.
Абдулазиз Комилов Тошкент Кобул билан инсонпарварлик, маданий,иқтисодий,савдол-сотиқ ва сиёсий яқин алоқаларини кенгайтирмоқда. Биз Афғонистон хавфсизлигини ўз мамлакатимизнинг хавфсизлиги сифатида барча минтақанинг ривож-равнақ топиши ва тинчлиги учун кафолат эканини дарк этамиз,-деб таъкидлади.
Шарқ-Ғарбий стратегия таҳлилий марказ бош директори Дмитрий Орлов бу ҳақда шундай фикр билдиради: "буюк Марказий Осиёни ижод этиш бўйича Американинг идеяси ижро этилмоқда. Вашингтон бундан олдин Афғонистонни марказий Осиё минтақасига қарор берган эди. Шу билан бирга жорий йил бошида минтақа учун АҚШ-нинг минтақага нисбатан стратегиясида Афғонистон минтақа мамлакатларининг бир аъзоси ҳисобланади, бу эса Афғонистоннинг Марказий Осиё билан иштироки Тошкент масъулиятидадир,-деб айтди.
Минтақа сиёсий ишлари бўйича эксперти Андрей Козанцевнинг сўзларига кўра, Афғонистон Совет Иттифоқидан кейин Марказий Осиё минтақасига тўлиқ қўшилиши эҳтимолдан йироқдир. Совет иттифоқидан сўнг Марказий Осиё ва ва Афғонистон ўртасидаги фосила абадий боқий қолади. Афғонистонсиз минтақадаги кўплаб ҳамкорлик масалаларини мувофиқлаштириш ақлга сиқмайди. Шунинг учун биз ушбу масала билан боғлиқ нозик томонларни тушунишимиз керак.
Бу сиёсий эксперт биринчидан, Марказий Осиё мамлакатларининг саммити бу хусусий ташкилий йиғилиш эмаским, бошқа мамлакатлар ҳам ушбу йиғилишларда қатнашиши мумкин бўлса, бу йиғилиш маслаҳатлашувлар ва Афғонистоннинг ушбу форматда иштирок этиши унинг Сосет Иттифоқидан кейин Марказий Осиёга аъзолигини англатмайди
"Ушбу кунсултация шаклида бошқа уйинчилар ҳам иштирок этишлари мумкин. Дастлаб, Марказий Осиё модели 5+1 шаклида минтақанинг бешта мамлакати ва АҚШ-дан ташкил этилди. Америка ўрнига Европа Иттифоқи ва Япония ҳатто Россия ушбу форматни ўз манфаатлари йўлида ишлитиши мумкин,-деб қўшимча қилди бу эксперт.
Минтақа ишлари бўйича сиёсий эксперт шу сабабли ушбу контексда турли мамлакатлар билан музокаралар олиб боришда ҳеч қандай муаммо йўқ. Афғонистон билан учрашувлар ушбу форматда ўтказилади. Шу билан бирга сўнгги йилларда Афғонистондаги муаммолар янада кенг кучайган,-деб изоҳ берди.
"Марказий осиё мамлакатлари Афғонистоннинг муаммоларини ўзлари ҳал қилишлари керак. Бу эса асосйи уйинчилар-АҚШ ва Европа Иттифоқи учун муносиб ва фойдадир. Минтақа давлатлари Афғонистон билан алоқаларни ташкил этишда қанча кўп ҳисса қўшса, улар шунчалик кам муаммоларга дуч келадилар",-деб қўшимча қилди бу эксперт.
Минтақа масалалари бўйича сиёсий эксперт Наби Зиёдуллоев бу ҳақда Афғонистон мушкулотлари узоқ вақтдан бери минтқавий даражада ҳал қилинган. Сўнгги уч йил ичида Афғонистон Россия сингари Марказий Осиёга жалб қилинган, аммо АҚШ-нинг Буюк Марказий Осиё сингари яқинроқ интеграциялашувини амалга ошириш ҳақида гап-сўз йўқ,-деб айтди.
У Марказий Осиё мамлакатларининг беш томонлама ҳужжатнинг имзоланиши умумий бир жараёндир. Минтақа аҳолиси дўстлик ва яхши қўшничилик ўрнатишни истайди, аммо бу борада муаммолар ҳам мавжуд.Республикалар ўртасида яратилган чагаралар мамлакатлар халқаро майдонда кучли қутб сифатида минтақада бирлаша олмаслиги учун Совет Иттифоқи тизими томонидан шакллантирилди,-деб қўшимча қилди.
Бу эксперт масалан, Фарғона водийси уч мамлакат ўртасида бўлинган кичик минтақа бўлиб, у кўплаб муаммоларни келтириб чиқарди. Сўнгги йилларда Ўзбекистон минтақанинг умумий муаммоларини, шу жумладан сув, энергеия, ресурсларидан фойдаланиш, транспорт ва коммуникациялар масалаларни ҳал қилиш учун Марказий Осиё республикаларини бирлаштириш учун жуда кўп ҳаракатларни амалга оширди. Тошкент ҳаракатларининг дастлабки натижалари ҳозирги кунда Марказий Осиё республикалари ўртасида яқин иқтисодий алоқаларнинг ўрнатилиши бўлиб, бу ҳам яхши иқтисодий самара берган ва буни халқаро ташкилотлар ҳам тан олди,-деб эслатиб ўтди.
У яна давом эттирди: "яна бир муаммо-халқаро уйинчиларнинг Марказий Осиёга бўлган қизиқишларининг ортишидир. Хитой иқтисодий мавжудлигини сезиларли даражада оширмоқда. АҚШ Марказий Осиёга янги кенцепцияни тақдим этди. Европа Иттифоқи эса ортда қолмади. Марказий Осиё бўйича янги стратегияни қабул қилди".
Минтақавий эксперт сўзларига кўра, "бу воқеаларга қарамай минтақа давлатлари ҳанузгача Россия тасири остида қолган, чунки бу давлатлар Совет Иттифоқи даврида Россия билан умумий тарихга эга.
Зиёдуллоевнинг фикрига кўра, агар Россия Марказий Осиё мамлакатларида тил топа олса, халқаро майдонда иқтисодий ва сиёсий ҳамкорлик қилиш учун кўпроқ имкониятлар пайдо бўлади.
У қўшимча қилди: "Марказий Осиё мамлакатлари иттифоқини яратиш Россиянинг минтақадаги режалари,айниқса Евроосиё иқтисодий иттифоқнинг рақиби билан рақобатлашишни англатмайди. Аммо мен ишонаманки, Марказий Осиё Россия билан ҳамқадам бўла олади ва бўлиши керак.Ҳаммага маълумки, минтақадаги бешта мамлакат ҳам Россиянинг геосиёсий манфаатлари йўналиши бўйича ҳаракат қилмоқда, бундан 20-30 йил муқаддам Россиясиз минтақани бирлаштиришга уринишлар бўлган,аммо улар мувафаққиятсиз тугуган."
