Чобаҳорнинг лой сочувчи тоғлари

Бепоён Эрон заминида минглаб гўзал ва ажойиб жойлар мавжуд: Самога бӯй чӯзган баланд тоғлар, ям-яшил ўрмонлар, ҳайратланарли чўл ва салобатли денгиз - буларнинг барчаси ҳайратланарли табиатнинг рамзидир. Шу сабабли, эронликлар баъзан саёҳат учун табиат манзараларини танлашда қийналишади. Зеро, уларнинг бири биридан гӯзал, дилтортар ва ажойиб...

Албатта, аксарият сайёҳлар ўрмон, чўл ва денгиз ҳақида маълумотга эгадирлар, чунки  бу жойларга камида бир ёки бир неча марта саёҳат қилишган; Аммо   унчалик таважжуҳ қаратилмаган   диққатга сазовор жойлардан бири бу оддий тоғлардан жуда фарқ қилувчи Чобаҳорнинг лой сочувчи  тоғларидир.  Бугунги дастурда биз ушбу ажойиб табиий диққатга сазовор минтақа ҳақида кўпроқ билиб оламиз.

Лой сочиш табиий ҳодисаси бу геологик фаолиятнинг бир туридир. Кўп миқдордаги лой ернинг қалбидан булоқ шаклида қайнаб, унинг юзасига чиққанда, лой сочиш   ҳодисаси содир бўлди, дейилади. Ушбу ҳодиса кўп йиллар давомида шаклланиб, тупроғида бирон бир ўсимлик ўсмайдиган лой теппаликларини яратади. Конус шаклида шаклланадиган ва ҳар бир томошабиннинг эътиборини тортадиган рангли кул тепаликлари.

Ушбу ҳодисанинг энг ёрқин мисолларидан бири - Эроннинг жануби-шарқидаги Систан ва Балучистон вилоятидаги Чобаҳорнинг лой сепувчи тоғларидир. Бу тоғлар Канорак портидан 95 км узоқликдаги  кенг Коҳир даштида жойлашган бўлиб, учта кичик тоғни ўз ичига олади. Уларнинг барчаси лой сепувчи тоғлар бӯлиб, улардан фақат биттаси фаол, қолганлари эса бир неча йиллардан буён ҳаракатсиздир. Минтақанинг текислиги туфайли бу тоғларни узоқдан кўриш мумкин.

Чобаҳорнинг лой сочувчи тоғлари геология фани нуқтаи назаридан жуда ноёб ва нодир табиий ҳодиса бўлиб, уни ўзига хос хусусиятлари билан бутун дунё ёдгорлиги сифатида Яқин Шарқдаги иккинчи геопарк дея тан олиш мумкин. Ушбу лой сочувчи тоғларнинг Озарбайжон Республикаси ва Марказий Америка  мамлакатларида ӯхшашини учратиш мумкин.

Ҳали ҳам фаол бўлган лой сочувчи тоғнинг булоғидан кулранг лой чиқиб, тоғ ёнбағридан пастга оқиб тушади. Бу вақти-вақти билан амалга ошади ва ҳар ўн-ўн беш дақиқада содир бўлади. Ҳар сафар шундай бўладиган бўлса, тепалик тупроғи силкинади ва баъзида лой тепаликнинг оғзидан чиқадиган пайт ўқ овозига ўхшаш овоз эшитилади. Лой бу тоғлардан булоқ шаклида қайнаб чиқаётгани учун, уларни баъзилар булоқ  деб ҳам аташади.

Чобаҳорнинг лой сочувчи тоғлари баландлиги тахминан 100 метрни ташкил этади.Тоғнинг энг баланд нуқтасида ёки тепасида диаметри бир метр ва чуқурлиги тахминан ярим метрлик тешик бор, у лой билан қопланган ва ҳар ўн дақиқада бир марта ундан газ билан бир оз лой отилиб чиқади.

Ушбу ҳодисанинг сабаби ҳақида турли хил фикрлар билдирилган. Мутахассисларнинг фикрига кўра, лой сочувчи тоғларнинг қандай шаклланиши кўп жиҳатдан ердан чиқадиган лойларнинг келиб чиқиши ва уларнинг турига боғлиқ. Албатта, бутун дунёда лой сочувчи булоқларнинг фақат икки тури  мавжуд. Биринчи тур - тектоник (тектоник) келиб чиқишга эга совуқ вулқонлар. Иккинчи тури - вулқон фаоллиги натижасида ҳосил бўлган иссиқ вулқонлар. Лойнинг ер қаъридан унинг юзасига отилишининг асосий сабаби тўғрисида ҳам турли хил фикрлар мавжуд. Ушбу хилма-хил қарашларга қарамай, деярли барча тадқиқотчилар ва олимлар лой сочувчи булоқларнинг ҳар қандай турини шакллантиришнинг асосий сабаби босим деб ҳисоблашади. Энди бу босим турли хил сабабларга эга бўлиши мумкин.  Аммо Чобаҳордаги лой сочувчи тоғларнинг пайдо бӯлиш сабаби, эҳтимол,  бу минтақанинг Ҳинд океанига яқинлиги ва шу билан бирга ер қобиғининг ушбу ҳудуддаги махсус шаклидир.  Океан қобиғи ушбу майдон остидаги ерга жуда тик қиялик чўкади, бу эса ер қобиғига катта босим ўтказади. Натижада пайдо бўлган босим лой билан сув оқимини келтириб чиқаради. Ушбу омил бу минтақада лой сочувчи манбалар ва мўл-кўл минерал сув булоқлари  пайдо бўлишининг сабабларидан биридир. Лойнинг совуқлиги ва у билан бирга буғнинг йўқлиги юқоридаги иддаонинг тўғрилигини тасдиқлайди. Чунки шунга ўхшаш ҳодисалар  вулқон фаоллиги туфайли содир бўлган жойларда иссиқ сувнинг буғ билан биргаликда чиқиши табиийдир.

Табиий гӯзаллик ва кўплаб сайёҳларни  жалб қилиш билан бир қаторда лой пуркагичлари яна жуда кӯп ишларни бажаришда асқотади. Масалан, унинг лойидан сопол идишлар, кулолчилик ва лой терапиясида фойдаланиш мумкин, унинг газидан фойдаланиш ҳам ӯринли. Ушбу тоғларнинг лойидан тери касалликлари, бел оғриғи, бӯғим оғриқларини даволашда фойдаланиш мумкинлигини билиш сизни қизиқтириши мумкин.  

Ушбу ажойиб табиий жозибага ташриф буюриш учун энг яхши вақт  баҳор ва куз фаслидир. Об-ҳаво муътадил бӯлиб, ёғингарчилик бўлмаса, лой сочувчи тоғларига кӯтарилишда ҳеч қандай муаммога дуч келмайсиз, акс ҳолда бу тоғларга чиқиш осон бўлмайди.

• Надушан сангоблари