Эрон бўйлаб саёҳат(48)
Ассалому алайкум азиз тингловчилар, биз Систон ва Балужистон вилоятига саёҳатимиз давоми сифатида ушбу тарихий ва гўзал шаҳар билан танишиш ва унинг ажойиб диққатга сазовор жойларини кўриш мақсадида вилоят маркази Зоҳидон шаҳрига келдик. Биз билан қолинг.
Зоҳидонга саёҳатимизни бошлашдан олдин, бу шаҳарнинг тарихи ва жойлашуви билан бир оз кўпроқ танишган маъқул. Зоҳидон — Систон ва Балужистон вилоятининг пойтахти бўлиб, бу вилоят шимолида жойлашган ва Эрондаги аҳоли сони бўйича ўн иккинчи шаҳардир. Зоҳидан аҳолисининг аксарияти форс тилида Систоний лаҳжасида, баъзилари эса балучи лаҳжаларида гаплашади.Зоҳидон шарқда Афғонистон вa Покистон билан чегарадош. Шаҳар Оштўрон, Анжирдон, Гико, Пирхон ва Малек Сиёҳ каби муҳим тоғлар билан ўралган.
Биринчи жаҳон урушидан олдин Зоҳидон Дезап деб номланган кичик, олис қишлоқ эди. Бу ном билан аталганига сабаб бу шаҳар атрофида сув ўтказгичлар ва булоқларнинг мавжудлиги эди. "Дезап" балуч тилидаги сўз бўлиб, Дез + ап дан иборат. Ап Балучи форс тилидаги сув деган маънони англатади. Дезап қайноқ сув деган маънони англатади. Шаҳарга Иккинчи жаҳон урушидан кейин кўпроқ эътибор қаратилди ва ўзининг савдо жойлашуви ҳамда Афғонистон ва Покистонга яқинлиги туфайли ривожланиб, гуллаб-яшнади.
Агар сиз Зоҳидонга саёҳат қилишни режалаштирган бўлсангиз, шуни билишингиз керакки, Зоҳидонда йилнинг аксарият кунлари иссиқ ва қуруқ бўлади. Ёзда жуда иссиқ кунлар ва нисбатан салқин кечалар бор. Зоҳидон ва қишда одатда қор ёғмайди, ҳаво асосан салқин ва кечалари совуқ.
Зоҳидоннинг энг муҳим хусусиятларидан бири унинг тижорат жойлашувидир. Бу шаҳарда кўпчилик тадбиркорлик билан шуғулланади. Шу сабабдан ҳам бу шаҳарда ўтмишдан бери кўплаб бозорлар қурилган бўлиб, улар савдо-сотиқ ва савдо маскани ҳисобланган. Саёҳатимиз бошида ана шундай эски бозорлардан бирига ташриф буюриш учун келдик. Бу бозор 1929-1932 йиллар орасида қурилган "Зоҳидон ёпиқ бозори" деб аталади. Унинг меъморчилиги анъанавий Эрон бозорларига ўхшайди ва бутунлай лойдан қилинган. Шунингдек, Эрондаги бошқа тарихий бозорлар сингари, у ҳам гумбазсимон томларга эга. Зоҳидон ёпиқ бозори 35 хонага эга ва маиший техника, олтин, аксессуарлар, поябзал ва матоларни сотади.
Бу шаҳарнинг яна бир анъанавий бозори "Расули бозори" бўлиб, уни ўтказиб юбориб бўлмайди. Турли нақшли тошлар ва тикувчилик билан безатилган ранг-баранг матолар ушбу бозорнинг энг муҳим диққатга сазовор жойлари ҳисобланади. Бу матолар асосан анъанавий балуж аёллар кийимларини тикиш ва кашта тикишда қўлланилади, бу айни пайтда ушбу вилоят аҳолисининг гўзаллиги ва маданиятини кўрсатади. Шунингдек, ушбу бозорда кўплаб Покистон ва Ҳиндистон таомлари, масалан, тузланган бодринг, зираворлар, импорт қилинган мевалар ва бошқалар сотилади.
Зоҳидондаги саёҳатимиздан сўнг биз "Маккий Жоме масжиди" га келдик. Бу масжид Ислом оламидаги энг катта масжидлардан бири ва Зоҳидон шаҳрида қурилган энг машҳур сунний масжиддир. Биз бу масжидни бу шаҳарнинг исталган жойидан кўрамиз. Маккий масжиди 1974 йилда Мавлана Абдул Азиз Мулазода томонидан қурилган.
Дастлаб, масжиднинг пойдевори 600 квадрат метр бўлиб, вақт ўтиши ва аҳоли сонининг ўсиши билан икки босқичда ишлаб чиқилган. Масжид дизайни ва унинг ички архитектураси эронлик рассомларнинг иши бўлиб, Эрон ва дунёдаги энг йирик сунний масжидлардан бири ҳисобланади. Масжиднинг ташқи кўриниши Туркиядаги Султон Аҳмад масжидини, ичи эса набавий масжидини эслатади. Бу масжид Зоҳидан аҳли намоз ўқиш учун йиғиладиган жойдир. Зоҳидон аҳолиси масжидни намозхон қуриши керак, деб ҳисоблайди, шунинг учун улар бошидан то ҳозиргача унинг пулини тўлайдилар ва уни тугатишда иштирок этадилар.
Музейлар баъзилар учун сайёҳлик танлови бўлмаслиги мумкин, аммо музейларга ташриф буюриб, ҳар бир минтақанинг тарихи ва маданияти ҳақида кўпроқ маълумот олишингиз мумкин. Шундай қилиб, Зоҳидон почта ва алоқа музейи билан танишиш учун бизга қўшилинг.
Биз Зоҳидон почта ва алоқа музейидамиз.Ушбу музейда куйган шаҳарнинг барча турдаги маркалари, каптарлар уйи нусхаси, почтачи ҳайкали, Эроннинг турли даврларига оид маркалар, эски телефонлар ва бошқа асбоблар кўрсатилади.Бу орқали шаҳар тарихини ўрганиш мумкин. Музей биносининг меъморий услуби Эроннинг жанубий ва чўл услубида бўлиб, қурилиш материаллари лой ва ғиштдан ишланган. Ушбу бино 1932 йилда почта ва телеграф бўлими сифатида ўз фаолиятини бошлаган, сўнгра 1959 йилда биринчи 1 кВт радио узатгич ўрнатилиши билан марказ ва радиостансия сифатида Систони ва Балучи тилларида дастурлар тайёрлаб юборган. жануби-шарқида қурилган бўлиб, 1963 йилда 100 кВт қувватга эга узатгични янгилаш ва ўрнатиш билан Ҳиндистон яримороли мамлакатлари учун бу соҳада тайёрланган радиодастурлар урду ва ҳинд тилларида эфирга узатила бошланди. Радио ва почта биносининг бошқа жойга кўчирилиши билан бу бино ҳам Эрон маданий мероси томонидан таъмирланди ва 2005 йилдан буён почта ва алоқа музейи сифатида фаолият юритиб келмоқда.
Биз шаҳардан бироз узоқлашиб, Зоҳидоннинг ажойиб ва табиий манзараларини кўрмоқчимиз. Биз Зоҳидондан 85 км узоқликда жойлашган Ладиз қишлоғига келдик. Бу шаҳардан 100 км узоқликда жойлашган Зоҳидон шаҳридаги қишлоқ. Бу ҳудуд палеолит даврида, яъни саксон-юз минг йил аввал инсонларнинг яшаш жойи бўлган. Энди у ўзининг беғубор ва гўзал табиати билан кўплаб сайёҳларнинг эътиборини тортади. Хонимлар об-ҳавоси кузда, қишда ва эрта баҳорда ёқимли ва ёзда иссиқ.
Ушбу қишлоқнинг табиий диққатга сазовор жойлари орасида Ладиз ғори ва шаршарасини қайд этишимиз мумкин. Ладиз ғори тарихдан олдинги даврларга бориб тақалади ва йил давомида томдан ва унинг атрофидан катта сув томчилари оқиб, пастки қисмида доимий сув оқими ҳосил қилади. Ушбу ғорнинг узунлиги 15 метр ва баландлиги 6 метрни ташкил қилади. Ладиз шаршараси ҳам ушбу ғор яқинида жойлашган. Бу шаршаранинг баландлиги уч метр. Ладиз ғори ва шаршараси табиат қўйнида яхши кун ўтказиш учун энг яхши жой.
Биз Зоҳидоннинг гўзал табиати ҳақида гапириб, Хамунни эсламай ўтиб кетолмаймиз. Хомун кўли Эрондаги Каспий денгизи ва Урмия кўлидан кейин учинчи йирик кўлдир. Шунингдек, у дунёдаги еттинчи халқаро сув-ботқоқ ҳудуди ва Эрондаги биосфера резерватларидан биридир. Кўл Хамун-э Пузак, Ҳамун-э Сабери ва Ҳамун-э Ҳелманд деб номланган учта кичик кўлдан иборат. Бу кўллар сувнинг кўплиги пайтида бирлашади ва Хамун кўлини ҳосил қилади. Ҳамун кўли ҳақида Эрон тарихи ва адабиётида кўп марта тилга олинган. “Авесто”да (Эрон зардуштийлари китоби) тилга олинади ва бу кўлга туташ Ошида тоғи Зардуштга ваҳий тушган жой сифатида тилга олинади. Бугунги кунда бу тоғнинг номи Хоже тоғидир. Темур Темур ҳам бу ҳақда шундай дейди: “Систон амири мени кемага миндириб, Ҳомун кўли бўйлаб юриб, Рустам даврида бу денгизнинг катталиги биз кўриб турганингиздан ҳам кўпроқ бўлганлигини айтди. .."
2015-йилда Эрон ЮНЕСКОнинг 4-Умумжаҳон биосфера резерватлари конгрессида Ҳамун ботқоқли ҳудудини Эрондаги ўн иккинчи биосфера резервати сифатида рўйхатдан ўтказишга муваффақ бўлди.
Ҳурматли тингловчилар, биз Зоҳидондаги саёҳатимиз ниҳоясига етди. Умид қиламизки, сиз ушбу иловани тинглайсиз. Навбатдаги кўрсатувимизда Конган шаҳарга бориб, ушбу вилоятнинг энг муҳим тарихий диққатга сазовор жойларидан бири билан яқиндан танишамиз ва бу шаҳарнинг қадимийлиги ва қолдиқлари ҳақида сўз юритамиз. Яна бир дастургача Аллоҳ ёр бўлсин барчангизга!
