Эрон бўйлаб саёҳат(58)
Ассалому алайкум барча Эрон бўйлаб саёҳат дастурлар туркуми тингловчилари ва мухлислари, азизлар, саёҳатимизни давом эттириб, бугунги дастурда Гулистон вилояти ва гўзал Гўргон шаҳрига ташриф буюрамиз.
Дўстлар, аввалги дастуримизда Гўргон шаҳрининг эски қисмига ташриф буюриб, шаҳарнинг марказий қисмидаги эски бозор ва эски уйларнинг хусусиятлари билан танишган эдик. Бугунги дастуримизда ушбу туркумнинг бошқа қисмларига ташриф буюрамиз. Гўргон "Ҳунармандчилик музейи" бу шаҳарнинг тарихий уйларидан бири бўлиб, Амир Латифийнинг уйи сифатида танилган бўлиб, у жоме масжиди ва анъанавий Налбандон бозори ёнида жойлашган. Ушбу музей 956 квадрат метр майдонга эга ва икки қаватли бино бўлиб, марҳум Меҳдихон Малек томонидан Қожар даврининг охирида турар-жой сифатида қурилган ва бино ва хизмат кўрсатиш бўлимларининг иккита асосий қисмидан иборат. Пропортионларга риоя қилиш, симметрия тамойили, бино жойлашган иқлимга мос материаллардан фойдаланиш ўз турида жуда жозибали бўлган ушбу уйнинг меъморий хусусиятлари ҳисобланади.
Музейнинг турли бўлимларида ўтмишдан қолган асарлар мавжуд бўлиб, улар ташриф буюрувчиларни Астаробод аҳолисининг ўтмишдаги турмуш тарзи билан таништиришлари мумкин. Музейнинг биринчи қавати Гулистон вилоятидаги ҳунармандчилик маҳсулотларини ишлаб чиқариш учун муҳим ҳудудларни раёнлаштиришни ўз ичига олади. Шу боис вилоятнинг Рамян ва Алиобод Катул каби турли ҳудудларида, Зиёрат, Шоҳкуҳ қишлоқлари, Туркман саҳро ва Қозоқлар маҳалласидаги ҳунармандчилик стендлари намойиш этилади. Музейнинг бошқа бўлимлари мисгарлик ва темирчилик, тўқувчилик (молиявий кигиз, гиламдўзлик, жажим тўқиш, ватка, пахта ва йигирув), ҳунармандчилик ва бўйра тўқиш кабилардир. Бу бино Эрон миллий ёдгорликларидан бири сифатида 1999-йил 9-ноябрда 2391-рақам билан рўйхатга олинганини билиш ўринли.
Музей яқинида Эрондаги энг қадимий мадрасалардан бири ва Гўргон шаҳрининг тарихий уйларидан бири жойлашган бўлиб, у ҳозир ҳам фойдаланилади ва “Эмадия мадрасаси” номи билан машҳур.
Сафавийлар давридан олинган вақф мактубида келтирилган маълумотларга кўра, бу бино Темурийлар даврининг охирларида қурилган, бироқ Сафавийлар даврида таъмирланган. Эмадия мадраса Хожа Эмад ал-Дин исмли хайрихоҳ томонидан қурилган, аммо тарихнинг турли даврларида бошқа одамлар бу бинони таъмирлаган, қўшимча бинолар қуришган ва ҳатто баъзи даврларда қайта тиклаган.
Мадрасага кириш - бу жуда катта фоега олиб борадиган катта ёғоч эшик. Асосий мактаб биноси 1550 метр инфратузилмага эга ва турли бўлимларни ўз ичига олади.
Ушбу бинонинг ўзига хос хусусиятларидан бири унинг жуда чиройли меъморчилигидир. Эмадия мадрасасининг архитектураси бутунлай симметрик, содда ва айни пайтда жуда чиройли. Бино икки қаватли бўлиб, ҳовлининг тўрт томонида катта айвонлар мавжуд бўлиб, ҳовлига кираверишда иккита кичик супача қурилган бўлиб, у ўткинчиларнинг ўтириб дам олиши учун жой бўлган. Мадрасанинг иккинчи қаватининг юқори қисмида кичик ёғоч минора қурилган бўлиб, у муаззин турадиган жой бўлган.
Эмадия мадрасанинг катта ҳовлиси бор, унинг ўртасида катта тўртбурчаклар ҳовуз бор. Шимолий Эрон табиати билан мукаммал уйғунлашган ҳовли замини дарё тошлари билан қопланган ва ўзига хос ва ажойиб таъсир кўрсатади. Эмадия мадрасасида дарс ўтиш хоналари билан бир қаторда сув омбори, ҳаммом, масжид, такия, қабристон ва бир қанча дўконлар каби бўлимлар мавжуд эди. Бу мадраса Эрондаги энг қадимги мадраса сифатида ҳам танилганини билиш яхши.
Гўргон марказида, шаҳар паркининг яшил муҳити ёнида, 1317 йилда қурилган гўзал бино бор. Ушбу бино мамлакатдаги паҳлавийлар саройларидан бири бўлиб, уларнинг минтақадаги қароргоҳи бўлган, таъмирдан кейин Гўргон музейига айлантирилган.
Тахминан 250 квадрат метр майдонни эгаллаган ушбу бинонинг пойдевори Сафавийлар даврига тегишли бўлиб, бино Европа услубида икки қаватли, томи томи билан қопланган. 1343 йилда Гўргон қироллик саройи "Горган музейи саройи" сифатида очилди ва 1361 йилгача фойдаланилди, шундан кейин у бир мунча вақт тарк этилди.
Таъмирлашдан сўнг, бино 2009 йил май ойида Эрон шимолидаги биринчи ва энг йирик музей ва Гўргон музей саройи деб номланган мамлакатдаги тўртинчи ихтисослаштирилган археологик музей сифатида расман қайта очилди.
Гўргон музей саройи беш қисмдан иборат. Музей ҳовлисида 8-13 қамарий асрларга оид қабр тошлари намойиш этилган. Биринчи қаватда Гулистон вилоятининг 3 асрдан то ҳозирги давргача бўлган 30 та муҳим сиймосининг рамзий ҳайкаллари тақдим этилган.
Археология залида милоддан аввалги 5 минг йилликдан Қожарлар даври охиригача бўлган 152 та тарихий ва маданий ёдгорлик ва ашёлар мавжуд бўлиб, турли бадиий, тарихий ва бошқа мавзуларни намойиш этиш учун вақтинчалик кўргазма номи мавжуд. Бу бино Эрон миллий ёдгорликларидан бири сифатида 1336-йил 26-озарда 1538 рақами билан рўйхатга олинган.
Гўргон тарихий диққатга сазовор жойлари билан шаҳар билан чекланиб қолмайди. Хитой деворидан кейинги дунёнинг иккинчи тарихий девори бўлган, узунлиги 200 км бўлган "Тарихий Гўргон девори" деб номланган ушбу минтақанинг тарихий ва сайёҳлик жойларидан бири ва қадимий меросидир. Буюк Гўргон девори ёки Буюк Искандар девори ёки Қизил девор, қадимги матнларда Қизил илон деб ҳам аталади, Гомишан минтақасида Каспий денгизи бўйлаб бошланиб, Калалеҳнинг шимоли-шарқидаги Глидаг тоғларигача давом этадиган тарихий девордир.Ҳозир бу деворнинг деярли барчаси йўқ бўлиб кетган, унинг фақат кичик қисмлари ер остида кўмилган.
Гўргоннинг тарихий девори эрамизнинг 5 асрига оид энг ажойиб мудофаа тўсиқларидан бири бўлиб, Сосонийлар даврида бу бинони қуриш фалсафаси шимолий қабилаларнинг босқинини олдини олиш эди. Буюк девор шунчаки ҳарбий тузилма эмас. Янги муҳандислик ва тафаккур, сув таъминоти тизими, архитектура ва бино қуриш қобилияти бу панжара ўрнатилишига туртки берди, бу эса уни кўпайтиришга бўлган иштиёқни оширади. Биринчи қизил девор археологик қазишмалари франтсуз Жак Деморган томонидан амалга оширилган. Ундан кейин швед археологи Арн 1312 йилда тадқиқотда Гўргон мудофаа деворининг бир қисмини аниқлади. Ниҳоят, 1316-йилда Эроннинг қадимий манзилгоҳларини самолёти билан суратга олаётган америкалик учувчи Эрик Шмидт Гулистон минтақасидаги Пишкамар тоғлари томон денгиздан чизилган қизил чизиқни кузатди. Унинг фотосуратлари кейинги археологлар учун муҳим ҳужжатларга айланди. Бу улкан тарихий девор 1999-йил 20-июлда давлат рўйхатидан ўтган.
Биз Гулистон вилоятининг жуда гўзал ва ҳайратланарли табиати ушбу вилоятнинг сайёҳлик жойларидан бири эканлигини айтиб ўтган эдик. Гулистон табиатининг энг гўзал гўшасига ташриф буюриш учун узоқ масофаларни босиб ўтиш шарт эмас. Гўргон шаҳридан тўрт километр жанубда, Эроннинг Гиркан ўрмонларидан бири бўлган ва ўзининг кўплаб диққатга сазовор жойлари билан ҳар бир ташриф буюрувчи учун яхши лаҳзалар ва хотиралар яратиши мумкин бўлган Наҳорхўрон номли табиий истироҳат боғи бор.
Бугунги кунда аҳоли сонининг кўпайиши ва шунга мос равишда Гўргон шаҳрининг кўпайиши билан Наҳорхўрон ўрмони ва шаҳар маркази орасидаги масофа одамлар гавжум кўчага айланди. Бугунги кунда шаҳарнинг асосий йўлларидан бири ва Наҳорхўрон ўрмон боғининг диққатга сазовор жойларидан бири бўлган кўча “Наҳорхўрон булвари” номи билан машҳур. Бу булварда турли таомларга эга турли ресторанлар сайёҳларни кутиб олади.
Наҳорхорон ўрмон боғи 40 миллион йил олдин жойлашган бўлиб, унинг 300 гектар майдонидан 168 гектарга яқини ҳозирда муниципалитетнинг сайр қилиш жойи сифатида тақдим этилган ва кўплаб қулайликлар ва туризмга эга.
Мўътадил Каспий дарахтлари қоплаган Наҳорхўрон ўрмони баланд кўтарилиб, эман, чинор, ёввойи нок, шох, малина, азалеа, сарв каби дарахтлар билан бирга тол, қарағай, шимдир каби дарахтларга, кўплаб булоқлар ва гўзал дарёларга бой.
Бу минтақа кўплаб водийлар, сув ҳавзалари ва тизмаларга эга бўлиб, улар табиатни севувчилар ва алпинистлар учун қулай муҳит яратади. “Зиёрат қишлоғи” Эроннинг энг яхши 20 сайёҳлик қишлоқларидан бири бўлиб, Наҳорхўрондан 7 км узоқликда жойлашгани ва Наҳорхўрон билан жуда гўзал ўрмон йўли билан боғланганини билиш яхши. Қишлоқнинг диққатга сазовор жойлари ёки кўнгилочар жойларига Зиёрат шаршараси, Чешме Абгарм, Имомзода Абдуллоҳ, Имомзода Солиҳ, шунингдек, қишлоқнинг эски тузилиши киради. Агар биз Ноҳорхўронга олиб борадиган йўлни давом эттирсак, биз "Аланг Дарреҳ ўрмон боғи" га етиб борамиз, бу жуда ажойиб.
Ҳурматли дўстлар, дастурнинг сўнгги дамларига етиб келдик, ҳар бирингизга қувончли лаҳзалар тилаб, Гулистон вилоятининг диққатга сазовор жойлари билан кўпроқ танишишни келгуси дастурга қолдирамиз ва шу вақтгача барчангизни қодир Аллоҳга топширамиз.
