Ўзбекистон-Тожикистон чегарасини демаркация қилиш бўйича музокаралар шарҳи

Ўзбекистон ва Тожикистон чегараларини белгилаш бўйича қўшма комиссияси ишчи гуруҳлари Хўжанд шаҳрида чегарани белгилаш бўйича протокол имзолади.

Ўзбекистон ва Тожикистон 1333 км чегарадош бўлиб, шундан 1228 км қуруқлик ва 105 км сув чегараси.

Ҳозиргача икки давлат чегарасининг 1319 километри белгилаб олинди ва чегара белгиларини давом эттириш бўйича музокаралар икки давлат кун тартибидан ўрин олган.

Чегарадаги келишмовчиликлар, хусусан, Вахш, Сирдарё ва Амударё трансчегаравий дарёларининг оқими юқори оқимидаги Тожикистон ва қуйи оқимдаги Ўзбекистон ўртасидаги келишмовчиликлар ва сув танқислиги, трансчегаравий дарёларнинг чегараланмаганлиги, сув тошқинлари ва тошқинлар туфайли дарё ўзанларининг кетма-кет ўзгариши, сув ресурсларидан фойдаланиш ва сув ҳуқуқлари миқдори бўйича чегара ҳудудларида фермерлар ва деҳқонлар ўртасидаги келишмовчиликлар ва сув можаролари икки давлат ўртасида бир неча бор можаролар ва чегара таҳдидларига сабаб бўлган.

Тожикистон ва Ўзбекистон ўртасидаги 1992-йилнинг октябр ойида бошланган ва доимо чегаравий келишмовчиликларга бой бўлган дипломатик муносабатлар.

“Денгизга чиқишга икки карра йўл” мақомига эга Ўзбекистон; Яъни, Марказий Осиёдаги бошқа "денгизга чиқа олмайдиган" давлатлардан фарқли ўлароқ, Ўзбекистон очиқ сувга чиқиши учун икки давлат ҳудудидан ўтиш керак.

Шундай қилиб, Ўзбекистоннинг собиқ президенти Ислом Каримов (1991-2016) давридаги тортишувлар ва чегара блокадалари, хусусан, миналарнинг ўрнатилиши Ўзбекистондаги оғир коммуникация вазиятини янада оғирлаштирди. Аммо 2016-йилда Ўзбекистон Президенти Шукат Мирзиёевнинг лавозимга киришиши ва 2018-йилда Душанбега (Тожикистон пойтахти) ташрифидан сўнг икки давлат ўртасидаги чегарани деескалация қилиш жараёни бошланди ва Ўзбекистон Ва Тожикистон чегараларини белгилаш қўшма комиссиясининг даврий маслаҳатлашувларининг янги жараёни бошланди. Шундай қилиб, тотал таҳдидидан чегараланишга ўтиш содир бўлди.

Жумладан, жорий йилнинг июн ва апрел ойларида ва ўтган йилнинг сентябр ойларида икки давлат ўртасида чегарани белгилаш масалалари бўйича бир неча учрашувлар ўтказилди.

Бу борада Марказий Осиё масалалари бўйича тадқиқотчи Вали Козегар Калжи шундай фикрда:Ўзбекистон ва Тожикистон ўртасидаги хавфсизликнинг таъсири ва оқибатлари, чегарадаги келишмовчиликларни ҳал этиш Мирзиёев учун жуда муҳим. Чунки вазиятни юмшатиш ва қўшнилар билан очиқ эшиклар сиёсати, коммуникация йўлаклари ва электр узатиш линияларини ривожлантириш ва диверсификация қилиш, Ўзбекистоннинг Янги Ипак йўлини (Бир камар – йўл йўл ташаббуси) лойиҳалашдаги мавқеи ва ролини ошириш, шунингдек, чет элдан чегарадаги келишмовчиликлар билан сармоя киритиш мумкин бўлмайди.

Ўтган ҳафта Ўзбекистон Президентининг Тожикистонга тўртинчи ташрифи чоғида икки давлат ўртасидаги дўстлик ва ҳамжиҳатликни оширишга оид тарихий баёнот имзоланганидан сўнг, жараённи давом эттириш ва мустаҳкамлаш борасида жиддий саъй-ҳаракатлар кўзга ташланмоқда.

Икки давлат ўртасида чегара низоларининг мавжудлиги ўзлик тўқнашувлари ва исломофобия каби сиёсий ва ижтимоий тафовутлар шаклланишига сабаб бўлиб, минтақадан ташқаридаги давлатларнинг аралашувига замин яратади.

“Ихтилофларнинг асосий сабаби ҳал қилинмаган чегара муаммоларидир. Албатта, кичик тўқнашувлар кенг қарама-қаршиликка айланмайди”, - дейди таниқли ўзбекистонлик сиёсий эксперт Рафиқ Сайфуддин.

Бинобарин, икки давлат ўртасидаги чегара муаммоларини ҳал этиш, чегарадан ўтиш жойларининг унумдорлиги ва унинг иқтисодий самараларини ошириш билан бирга, одамлар ўртасидаги маданий-ижтимоий кескинликни ҳам камайтиради. Чунки чегарадаги келишмовчиликларни ҳал этиш фермерлар ўртасида сув ресурсларидан фойдаланиш бўйича кескинликни камайтиришга яхши асос бўлмоқда. Чегарани делимитация қилиш, шунингдек, ҳар икки давлатга бир-бирининг транспорт воситаларидан фойдаланиш ва чегара таҳдидларининг олдини олиш имконини беради. Натижада хорижий кучларнинг Марказий Осиё минтақасига аралашуви учун замин заифлашиб, бу ҳар икки давлат ва минтақа хавфсизлиги ва барқарорлигига мос келади.

Тожик-қирғиз чегарасида кескинлик тўхтатмаган