Эрон бўйлаб саёҳат (71)
Машҳад шаҳри Эроннинг тарихий обидалари ва туристик диққатга сазовор жойлари бўйича энг бой шаҳарларидан бири бўлиб, ҳар йили кўплаб сайёҳлар бу шаҳарга саёҳат қилишади. Бугунги дастуримиз Машҳаднинг диққатга сазовор жойлари билан танишишга бағишланган.
"Нодиршоҳ тарихий мажмуаси" Машҳаднинг диққатга сазовор жойларидан бири бўлиб, у сизга тарихнинг қимматли қисмини кўрсатади ва кўплаб меҳмонлар доимо унга ташриф буюришади.
Имом Ризо (а.с.) зиёратгоҳи яқинида Нодир музей боғи деб номланган катта боғ бор. Нодир Шоҳ мақбараси — Машҳаддаги Нодирий музейи боғ мажмуасидаги бино бўлиб, у 1342-йилда Хушанг Сейхун томонидан Афшорлар сулоласининг асосчиси Нодир Шоҳ хотирасига мўлжалланган ва қурилган.
Нодиршоҳ мақбараси биноси марказий қисм, яъни Нодиршоҳ дафн этилган жой ва иккита музей залидан иборат. Биринчи зал - афшорлар тарихидан лавҳалардан иборат. Бу залда ўша даврга оид барча турдаги кийим-кечак ва қурол-яроғлар ҳамда Нодиршоҳ урушлари саҳнасидан олинган расмлар жойлаштирилган. Иккинчи зал Нодиршоҳ Афшорнинг шахсий ҳаёти билан боғлиқ. Ушбу залда қиличлар, тожлар ва муҳим қўлёзмалар ҳам намойиш этилган. Баланд дарахтлар ўсган боғнинг ички манзараси гўзал. Нодиршоҳнинг қабр ёнидаги улуғвор ҳайкали ҳамма нарсадан кўра унинг от минаётгани ва баъзи аскарлари унинг ортидан эргашаётгани ўзига тортади. Бу ҳайкал Машҳад тоғларидаги гранит қоялардан иборат баланд платформада жойлашган бўлиб, уни ҳатто боғ ташқарисидан ҳам кўриш мумкин.
Ҳурматли тингловчилар, Эроннинг бошқа шаҳарлари каби Машҳад шаҳрида ҳам олдинги даврлардаги меъморчилик санъати намоён бўлган бир қанча эски уйлар бор. Бу охирги Қажар даври. Бу уй ўзининг махсус кошинлари ва инлейлари, шунингдек, анъанавий ва Европа меъморчилиги билан Машҳаддаги энг машҳур тарихий уй деб аталади Малик уйи Қожар даврининг нуфузли ва жуда бой кишиларидан бири ҳисобланган Хож Ҳусайн Маликнинг вақфларидан биридир.
Илгари бино анча катта эди, аммо ҳозир фақат икки қаватдан иборат ташқи қисми қолган. Юқори қаватда панжарали ва нақшли ёғоч том ва чиройли ёғочли камин мавжуд. Кўчадан Малик уйининг бош биноси кўриниб туради, лекин бу икки қаватли бино ортида боғ шаклидаги катта ҳовли бор, у ҳозир гулзорлар билан ободонлаштирилган.
Мулкнинг охирида тарихий ҳаммом мавжуд. Бу ҳаммом, шунингдек, ёғоч кабина, иссиқхона, ҳаммом, ёғоч омбори, намозхон, ўт ўчириш ва ҳоказолардан иборат бўлиб, Машҳад подшоси уйининг аҳамиятини кўрсатади. Чунки бундай илғор ҳаммомлар жамоат ҳаммомлари учун ажратилган ва уларнинг хусусий мулкда мавжудлиги бу уйнинг имтиёзларини оширади.
Ҳозирда Малик уйи Хуросон Разавийнинг анъанавий санъати, маданий мероси ва туризми марказига айланган ва унда турли маданий тадбирлар ўтказилади.
“Доруға уйи” ҳам сўнгги Қожарлар даврининг ёдгорлиги бўлиб, ўша пайтда Доруғачи бўлган Юсуфхон Ҳиротий буйруғи билан қурилган. Ушбу тарихий уй Имом Ризо (а.с.) зиёратгоҳи контекстидаги 610 квадрат метр майдонда жойлашган. Доруға уйи Қожар даврида қурилган бўлса-да, унинг меъморчилигида бу даврда қурилган уйлар меъморчилигидан фарқли ўлароқ, рус санъатидан фойдаланилган. Турли шаклдаги қолипли ғиштлардан фойдаланиш, етти рангли кошинлардан фойдаланиш, шифт остида ёғоч безаклардан фойдаланиш, гипс ва ўйиб ишланган ҳайкаллар: арслон бошлари, одам бошлари, қанотли фаришталар ва... ҳовлига қараган кўринишда ва ўнта бошқа буюмлар Доруға уйи рус меъморчилиги таъсирида. Албатта, ҳовлининг икки томонида иккинчи қаватга кўтариладиган зинапоялар дизайни ва бу иморат қурилишида қўлланилган камар шарқона меъморчилик белгисидир. Шундай қилиб, умуман олганда, Машҳаддаги Доруға уйининг меъморий услуби рус меъморчилиги ва анъанавий Эрон услубининг уйғунлиги деб айтишимиз мумкин.
Деворлар, тераслар, шифтлар, интерерлар - барчаси чиройли ва кўзни қамаштирадиган безакларга эга.
Доруға уйи, бошқа тарихий ҳашаматли уйлар каби, ёзги ва қишки уйлар, ошхона, ҳовли, ҳовуз ва боғга эга. Шу билан бирга, унинг афзалликлари хусусий новвойхона, уйда биринчи хусусий ҳаммом ва бошқаларни ўз ичига олади. Машҳаддаги Доруға уйи Машҳаднинг марказий қисмидаги энг катта ва энг чиройли таъмирланган уй бўлиб, 2012-йилда муниципалитет томонидан сотиб олинган. Кенг кўламли таъмирлаш ва йўқолган қисмларини қайта тиклаш натижасида у ниҳоят 2015-йилда фойдаланишга топширилди ва жамоатчиликка ташриф буюришга рухсат берилди. Бу асар 2002-йил 28-октябрда Эрон миллий асарлар рўйхатида 6357-рақам билан рўйхатга олингани ва қимматли мерос ҳисобланганини билиш ўринлидир.
Машҳадга саёҳат қилиб, Эрон достони шоири Фирдавсий қабрини зиёрат этмаган сайёҳлар кам. Фирдавсий мақбараси ҳам “Шоҳнома” сингари ўзига хос улуғворлик ва гўзалликка эга. Машҳур форсзабон шоирнинг муҳташам ва гўзал мақбара Машҳаддан ташқаридаги 6 гектарлик боғда жойлашган бўлиб, у ўзининг қизиқарли муҳити билан ажралиб туради. Бу қабрда чиройли яшил майдон, ҳовуз, кутубхона ва жуда ажойиб музей бор. Мақбаранинг кириш эшиги олдида “Шоҳнома ёзишнинг ўттиз йиллик изтироблари” белгиси сифатида ўттизта фавворали катта ҳовуз қурилган бўлиб, шундан сўнг Фирдавсийнинг улкан қабрини кўрасиз. Ҳовуз олдида Абулҳасан Сиддиқийнинг профессионал ўймакорлиги билан безатилган гўзал ҳайкал бор. Ушбу бино ҳаёти давомида кўп марта вайрон қилинган ва қайта қурилганлигини билиш жуда яхши. Фирдавсий мақбарасининг сўнгги реконструкцияси 1940-йилларда буюк меъмор ва рассом Хоусанг Сейхун томонидан амалга оширилган.
Фирдавсий музейи кубикли мақбара ичида жойлашган. Ёпиқ заллар сизга дунёдаги энг гўзал саройларни эслатиши мумкин. Музейнинг бир қисмида Фирдавсийнинг асосий қабридан ташқари Тус шаҳридан топилган тарихий қолдиқлар ҳам сақланади. Қабрга замонавий эрон шоири Меҳди Ахаван Салес ҳам дафн этилган.
Аммо азиз дўстлар, Машҳаддаги энг қадимий тарихий обидани кўриш учун “Ҳоруния гумбази”га боришимиз керак. Фирдавсий қабри йўлида жойлашган бу сирли иморатнинг мақсади ҳозирча номаълум. Бироқ, бинонинг улуғворлиги ва мустаҳкамлиги эътиборни тортади. Тўғри тўртбурчак шаклидаги ғиштдан қурилган бу қабрнинг меъморчилиги озарбайжон меъморчилиги услубида бўлиб, унинг қурилиши милодий саккизинчи асрга тўғри келади. Албатта, Ҳоруния гумбази ёнида 5-6 асрлар тасаввуфчиси Имом Муҳаммад Ғаззолий ёдгорлиги сифатида қора тош ўрнатилган. Икки қаватли гумбаз бинонинг томини қоплайди. Унинг ички қисми айвон, гумбаз ва учта ён хонадан иборат. Шунингдек, айвон олдидаги боғнинг мавжудлиги уни Машҳаднинг энг кўркам ва тоза жойларидан бирига айлантирган.
Миниатюра боғи, миллий боғ каби кўплаб боғларнинг мавжудлиги ва ботаника боғи ва гул боғи каби кўплаб боғлар Машҳаддаги сайёҳлар учун ёқимли табиий диққатга сазовор жойлардир.
Машҳад ботаника боғи дунёдаги энг нодир ўсимликлар тўпламидир.Сиз хаёлингизга келган ҳар қандай ўсимликни Машҳад ботаника боғида учратиш мумкин. Сўнгги 58 йил давомида ушбу коллекцияда 11 та тўплам яратилган бўлиб, уларнинг ҳар бири ўзига хос иқлим ўсимликларини қамраб олган. Ушбу тўпламнинг энг қизиқарли қисми доривор ўсимликларни сақлаш билан боғлиқ бўлиб, унда 400 га яқин генетик намуналар сақланади.
Ҳар йили кузда ушбу мажмуада хризантема фестивали ўтказилади. Дунёнинг турли бурчакларидан 700 та хризантема намуналарини кўриш ботаника боғига ўзгача таассурот бахш этади.
Машҳад ботаника боғида ландшафт ва боғ меъморчилиги усуллари қўлланилган бўлса, боғ ва ўсимлик манзараларида айвон ва сайр қилиш учун жойлар қўлланилгани боғнинг жозибадорлигини оширди.
Дўстлар, ҳар йили миллионлаб сайёҳлар ва зиёратчиларни қабул қиладиган Машҳаднинг гўзал ва мароқли ёзлари сирасига қимматли тарихий обидалардан ташқари Куҳсанги истироҳат ва маданият мажмуаси, Шандиз ёзги шаҳри, Вакилобод ўрмон боғи ҳам киради.
