Эрон бўйлаб саёҳат (91)
Ушбу дастурда биз Рудбар шаҳрига ташриф буюрдик. биз билан бўлинг.
Дўстлар, бугунги дастуримизда ям-яшил ва гўзал Гилон вилоятига ташриф буюришни давом эттирамиз ва сизларни гўзал Рудбар шаҳрига саёҳатга таклиф қиламиз. Шаҳар Толеш ва Алборз тоғлари ёнбағирларида жойлашган бўлиб, Гилон вилояти маркази Раштдан 70 километр узоқликда жойлашган. Яшил зайтун дарахтлари манзараси билан қопланган минерал сувлари ва 6 минг йиллик ёши бўлган шаҳар. Атрофида тарихий Марлик тепаликларининг мавжудлиги унга алоҳида обрў-эътибор берган ва дунёнинг турли бурчакларидан кўплаб ишқибозларни ўзига жалб этган шаҳар.
Рудбар шаҳри, Рудбар туманининг маркази, Гилоннинг тоғ этагидаги шаҳарларидан бири бўлиб, Алборз тоғлари ёнбағирларида қурилган. Бу шаҳар Сефид дарёсининг қирғоғида ва унинг бўйида, кўплаб зайтун боғлари орасида жойлашган бўлиб, шаҳарсозлик ва табиат уйғунлигининг гўзал манзарасини яратади. Махсус иқлим шароити туфайли бу ҳудуд иқтисодиёти деҳқончилик ва чорвачиликка асосланган. Гилон вилоятида Рудбар шаҳри зайтун етиштириладиган ягона ҳудуд ҳисобланади. Рудбар шаҳрининг водийлари ёки паст ён бағирларида амалга ошириладиган зайтун экиш бу ҳудуднинг энг муҳим қишлоқ хўжалиги касбидир. Эрон зайтунининг 83% дан ортиғи Рудбар шаҳрида ишлаб чиқарилади. Бугунги кунда зайтун маҳсулотининг бир қисми тўғридан-тўғри ёки консерва шаклида истеъмол қилинади, бошқа қисми эса зайтун мойини тайёрлаш учун махсус ёғ экстракция заводларида қўлланилади. Эроннинг бу ҳудудига саёҳат қилган саёҳатчилар одатда ушбу минтақанинг эсдалик совғалари сифатида турли хил зайтун маҳсулотларини сотиб олишади. Қўлда тўқилган жун маҳсулотлари, тўқилган гиламлар, маҳаллий кийим-кечак ва тузланган бодринглар сайёҳлар сотиб олиб, ўз шаҳарларига олиб кетадиган бошқа сувенирлардир. Рудбар шаҳрининг диққатга сазовор жойларидан Шоҳ Шоҳидан Амарлу, Имомзода Муҳаммад Ҳанафий қабри ва Дарфак вулқонини қайд этишимиз мумкин. Эски сарв дарахти ва Эрон миллий мероси ҳисобланган Челчероғ нилуфарининг гўзал ва ноёб гули дарёнинг бошқа диққатга сазовор жойларидир.
Рудбар ҳудудини Гилоннинг энг қадимги турар-жойларидан бири деб ҳисоблаш мумкин. Сефидруднинг шарқий қирғоғида Гоҳарруд номли гўзал водий бор бўлиб, у тупроқ унумдорлиги, ҳавонинг юмшоқлиги, намлик ва ёғингарчилик етарли бўлгани учун бу ҳудуднинг энг яхши жойларидан бири ҳисобланади. Гоҳарруд водийсининг ўртасида Сефидруд дарёнинг кичик тармоқларидан бири бўлган шу номдаги дарё оқади. Гоҳарруд водийсида қадимги даврларга оид кичик-катта тепаликлар, Марлик тепалиги энг муҳимлари. Бу тепалик маҳаллий аҳоли орасида Чираг Али Тепа (эски эгаси) номи билан машҳур.
Тахминан бир гектар майдонга эга бу тепалик зайтун боғлари ва шолизорлар ёнида жойлашган. Марлик тепалиги камида 3000 йил давом этган қадимий сивилизация қолдиқларидир. Марлик қазишма ишлари 1340-1341 (1961-62) йилларда Теҳрон университети ва археология кафедраси ҳамкорлигида олиб борилган. Қазишмаларнинг давомида унутилган қадимий қабилаларнинг қабри ва қабристонларини ифодаловчи тепаликнинг асл ҳолати очиб берилди. Эҳтимол, бу тепалик эрамиздан аввалги ИИ минг йиллик охири ва биринчи минг йиллик бошларида ушбу ҳудудда ҳукмронлик қилган маҳаллий ҳукмдор ва шаҳзодаларнинг шахсий қабри бўлиб, ўз ўликларини ўша даврда кенг тарқалган анъана ва маросимларга кўра қимматбаҳо буюмлар ва осори-атиқалар билан бирга бу қабрларга дафн этилган.
Қайд этилган тепаликларни ўрганиш натижасида 25 га яқин қабр хоналари бўлган қабрлар аниқланган бўлиб, уларнинг барчасидан бронза идишлар, теракота идишлар, безак тугмалари, турли қуроллар, бронза ва теракотадан ясалган ҳайкаллар, тилла ва бронза игналар ва бошқа буюмлар топилган. Шунингдек, бу қабилаларнинг маданияти ва турмуш тарзини ифодаловчи, охиратга эътиқодини кўрсатадиган одам, ўсимлик ва ҳайвонлар нақшлари, яъни ўркали сигирлар, қанотли сигирлар, бир шохли ва болалар учун ўйинчоқлар, йигирувчи жун шпинделлар ва шу турдаги асбоблар топилган. Марлик адирларидан олинган газламалар ҳам минг йиллар аввал Гилонда тўқимачилик саноатининг пайдо бўлганлиги ва ривожланганлигидан далолатдир. Ушбу қазилмаларнинг ўзига хос намунаси соф олтиндан ясалган, баландлиги 18 смга етадиган “Марлик косаси”дир. Кубок релефларининг баландлиги икки сантиметрга етади, бу эса уни болғача зарбалари билан яратган устанинг маҳоратини кўрсатади. Косанинг тагида чиройли гул ўйиб ёзилган. Ўз нурларини мунтазам равишда ёйиб турувчи гулнинг ўртасида қуёш тасвирини кўриш мумкин. Марлик халқи учун қуёш жуда муҳим ва муқаддас бўлиб, улар қўлларидан келганича, қуёш тимсолини қуёш тимсолида тасвирлаганлар. кўпгина идишлар ва металл стаканларнинг пастки қисмидаги декоратив геометрик учбурчаклар шакли. Ушбу бергамотларнинг нақш тури ва чизилган усулига эътибор қаратсак, биз ҳамма нарсанинг марказида қуёш эканлигини ва барча мавжудотлар унинг ҳаётбахш нури ва иссиқлигидан яшашини билиб оламиз.
Инсон эрамиздан аввалги 6-минг йилликда металларни кашф этган бўлса ҳам, Марлик сивилизациясининг энг муҳим шарафларидан бири бу металл саноати, айниқса бронза саноатидир. Марлик вилоятида металл рудаси конлари ва ёғоч каби ёқилғи манбаларининг кўплиги туфайли бронза саноати цехлари ташкил этилган ва бронза ишлаб чиқариш жуда ривожланган. Марлик саноатининг диққатга сазовор жойлари ва бошқа мўъжизалари орасида шиша стаканлар ҳам бор, улар инсоннинг шиша ишлаб чиқариш саноатининг биринчи намуналаридан биридир. Марлик асарлари тўпламида Теҳрондаги Эрон Миллий музейидаги Қадимги Эрон залида сақланаётган нафис безаклар, қурол-яроғлар, уй-рўзғор буюмлари, идиш-товоқлар ҳамда лойдан ва металлдан ясалган ҳайкаллар ўрин олган бўлиб, улар инсоният сивилизациянинг асосчиларидан бири бўлган ва бу ҳар қандай томошабин учун инояциз эмас. Марлик ҳозирги ҳолатида, яъни тузоқлар уюми Қишлоқ атрофида катта-кичик тепаликлар шаклида сочилиб ётган қум ва тупроқ Гилон аҳли ва унинг тарихий сивилизациясининг фахрли ҳужжатидир.
Рудбарнинг манзарали ва сайёҳлик жойларидан бири Дамаш туристик қишлоғидир. Денгиз сатҳидан 2200 метр баландликда жуда ёқимли иқлими бўлган ёзги қишлоқ, у "Сусан Челчероғ" ерлари деб номланади. Гўзал ва кўзни қамаштирувчи табиат қўйнида дунёдаги энг ноёб гуллардан бирининг ўсиб чиқиши Дамашни сайёҳлар машхур масканларидан бирига айлантирди. Челчероғ нилуфари фестивали минтақадаги энг машҳур тадбирлардан биридир. Бу қишлоқнинг яна бир ўзига хос жиҳати – минерал сув булоғи кўплаб сайёҳларни Дамаш ёзги уйига жалб этади. Дамаш минерал сув булоғида барча турдаги калций, магний, натрий ва калий минераллари мавжуд. Булоқ сувининг бир тармоғи қишлоқ марказидаги ҳовузга йўналтирилиб, қишлоқ аҳли фойдаланса, қолгани Дамаш минерал сув заводида қадоқлаш орқали мамлакатимизнинг бошқа ҳудудларига жўнатилади.
Азиз дўстлар, биз гўзал нилуфар ҳақида суҳбатлашдик. Ушбу қимматбаҳо ўсимлик ҳақида кўпроқ маълумот олиш мақсадга мувофиқдир Лилиум ледебоурии илмий номи билан аталувчи Челчероғ, нилуфар турларидан биридир. Унинг баландлиги 50 дан 150 сантиметргача. Қайд этилган ўсимлик нилуфар жинсининг ягона Эрон тури бўлиб, у гўзаллиги бўйича ушбу турнинг маълум ва ўстириладиган турларининг аксарияти билан тенгдир. 15 дан ортиқ гулга эга бўлган мисоллар ҳам кўрилган, лекин одатда 4 дан 10 гача гулга эга. Ҳозиргача бу тур Гилон вилоятининг фақат бир жойида топилган ва Эрондан ташқарида фақат Озарбайжон Республикасининг Ланкарон шаҳрида кузатилган. Челчероғ нилуфарининг яшаш жойи Рудбар туманининг Амарлу участкасидаги Дамаш қишлоғида денгиз сатҳидан тахминан 2000 метр баландликда жойлашган. Ушбу ноёб турнинг яшаш жойининг ҳажми 57 000 квадрат метрни ташкил қилади. Челчероғ нилуфарининг гуллаш даври июн ойига тўғри келади ва унинг яшаш муҳити жуда чекланганлигини ҳисобга олиб, 1355 (1976) йилдан буён табиий ва миллий асар ҳамда ноёб тур сифатида Эрон Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ташкилоти томонидан расман муҳофаза қилинган.
Дўстлар, бугунги дастуримиз сиз учун қизиқарли бўлди деган умиддамиз. Кейинги дастурда Эроннинг яна бир гўзал шаҳрига саёҳатга таклиф қиламиз.
