Саломатлик журналлари (32)
Ошқозон ости бези касалликлари (биринчи қисм)
Ошқозон-ичак касалликлари озуқа моддаларининг ҳазм бўлиши ва сўрилишига ва тананинг умумий саломатлигига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Ошқозон-ичак тракти оғиз бўшлиғидан бошланиб, анусда тугайдиган бурилишли найчадир. Шу сабабли, ошқозон-ичак касалликлари кенг кўламли касалликларни ўз ичига олади ва кўп сонли ва частотага эга.
Шунинг учун ҳар бир ошқозон-ичак трактининг умумий касалликларини алоҳида бўлимда текшириш яхшироқдир. Ушбу бўлимда биз ошқозон ости бези ёки ошқозон ости бези касалликларининг кенг тарқалган турларини, уларнинг сабабларини, даволаш усулларини ва ушбу касалликларнинг олдини олиш усулларини муҳокама қиламиз.
Одамнинг ошқозон ости бези узунлиги тахминан 15 см, оғирлиги 80 грамм, нок шаклида бўлиб, қорин бўшлиғидан юқорида ва ошқозон остида жойлашган. Қорин бўшлиғининг ўнг томонида жойлашган ошқозон ости безининг боши ингичка ичакнинг биринчи қисми бўлган ўн икки бармоқли ичакка туташади ва ошқозон ости бези канали деб аталадиган кичик каналга чўзилади. Ошқозон ости безининг думи деб аталадиган тор учи тананинг чап томонига чўзилади. Ошқозон ости бези касалликлари бўлган беморларда сурункали оғриқ, диарея, нотўғри овқатланиш ёки диабет касаллиги бўлиши мумкин. Агар танангизда ошқозон ости бези касаллигининг аломатларини сезсангиз, кейинги асоратларни олдини олиш учун гастроентерологга мурожаат қилишингиз керак. Ошқозон ости безига кириш имконияти йўқлиги сабабли, ошқозон ости бези билан боғлиқ касалликларни баҳолаш қийин. Агар ошқозон ости бези касалликлари эрта босқичда аниқланса, уларни даволаш осонроқ бўлади. Шу сабабли ушбу дастурда касалликнинг кучайиб, кенгайиб кетишининг олдини олиш мақсадида сизни тананинг ушбу аъзосини зарарлаши мумкин бўлган касалликлар белгилари билан таништирмоқчимиз.
Ошқозон ости бези озиқ-овқатни тана ҳужайралари учун ёқилғига айлантиришда катта рол ўйнайди. Ошқозон ости бези иккита асосий функцияни бажаради. Биринчиси - овқат ҳазм қилишга ёрдам берадиган ташқи функция. Иккинчиси - Қондаги шакар миқдорини тартибга солишга ёрдам берадиган эндокрин функция. Ошқозон ости бези томонидан чиқариладиган ферментлар ўн икки бармоқли ичакдаги углеводлар, ёғлар, оқсиллар ва кислоталарнинг парчаланишига ёрдам беради. Ушбу ферментлар ҳеч қандай фаоллик кўрсатмасдан, ошқозон ости бези каналига ва ўт пуфагига ўтади. Улар ўн икки бармоқли ичакка кирганда, уларнинг фаолияти бошланади. Ҳужайрадан ташқари тўқималар ўн икки бармоқли ичакдаги ошқозон кислотасини зарарсизлантириш учун биокарбонат чиқаради. Инсулин ва глюкагон ошқозон ости безининг ички секреция безлари томонидан чиқариладиган иккита асосий гормонлардир. Ушбу гормонлар қондаги глюкоза ва соматостатин даражасини тартибга солади, бу эса бошқа иккита гормоннинг секрециясини тартибга солади.
Ошқозон ости безида касалликлар ва бузилишлар пайдо бўлиши мумкин. Ушбу дастурда биз энг кенг тарқалган касалликларни кўриб чиқамиз.
1-тоифа диабетда иммунитет тизими ошқозон ости безини ташкил этувчи ҳужайраларга ҳужум қилади ва ўлдиради. Қондаги шакар миқдорини назорат қилиш учун умрбод инсулин инъекциялари керак. Аммо 2-тоифа диабетда ошқозон ости бези инсулинни тўғри ишлаб чиқариш ва ажратиш қобилиятини йўқотади. Бундай ҳолда, тана инсулинга ҳам қаршилик кўрсатади ва қондаги шакар миқдори кўтарилади.
Кистик фиброз ҳам ўпка ва ошқозон-ичак трактига жиддий зарар етказадиган генетик касалликдир. Ушбу бузуқлик шиллиқ, тер ва овқат ҳазм қилиш суюқликларини ишлаб чиқарадиган ҳужайраларга таъсир қилади. Ушбу секрециялар одатда нозик ва силлиқдир. Аммо кистик фиброз билан оғриганингизда, нуқсонли ген оқимнинг қалин ва ёпишқоқ бўлишига олиб келади. Осонлаштириш функцияси ўрнига, секрециялар, айниқса, ўпка ва ошқозон ости безида найчалар, бўшлиқлар ва йўлларнинг ўтишини тўсатдан тўсиб қўяди.
Ошқозон ости бези турли хил ҳужайралардан иборат бўлиб, уларнинг ҳар бири ўсма турини ҳосил қилади. Ўсимтанинг энг кенг тарқалган тури ошқозон ости бези каналини қоплайдиган ҳужайралардан келиб чиқади. Ошқозон ости бези саратони одатда дастлабки аломатларни кўрсатмаганлиги сабабли, у кўпинча якуний ташхис қўйилгунга қадар давом этади. Бироқ, ошқозон ости бези кисталари ёки оилада ошқозон ости бези саратони бўйича мунтазам диагностик тестлардан ўтган одамлар учун тестлар ошқозон ости бези саратонини ташхислашда ёрдам бериши мумкин. Ошқозон ости бези саратонини даволаш жарроҳлик, кимётерапия, радиация терапияси ёки ушбу усулларнинг комбинациясини ўз ичига олиши мумкин.
Агар сизда сабабсиз вазн йўқотиш, ўта чарчоқ, қорин оғриғи, сариқлик ёки бошқа безовта қилувчи ошқозон-ичак белгилари каби аломатлар бўлса, гастроентерологга мурожаат қилиш яхшироқдир. Кўпгина бошқа касалликлар бу аломатларга олиб келиши мумкин, шунинг учун гастроентеролог ошқозон ости бези саратонига қўшимча равишда бошқа касалликларга ҳам қараши керак. Агар шифокор аниқ ошқозон ости бези саратони ташхисини қўйса, у кейинчалик саратоннинг ривожланган босқичини текширишга ҳаракат қилади. Босқичли диагностика тестларидан олинган маълумотлардан фойдаланиб, тегишли даволаш усулини танлаш мумкин.
Кўпгина ҳолларда, ошқозон ости бези саратонининг асосий сабаби ҳали ҳам номаълум. Шифокорлар чекиш каби саратоннинг ушбу турини ривожланиш хавфини оширадиган бир нечта мумкин бўлган омилларни аниқлашга муваффақ бўлишди. Ошқозон ости бези саратони ошқозон ости бези ичидаги ҳужайралардаги ДНК генетик мутацияга учраганида пайдо бўлади. Ушбу генетик мутациялар ҳужайраларнинг назорациз ўсишига олиб келади. Ўлимдан кейин оддий ҳужайралар ўсимта деб аталадиган массани ҳосил қилиб, яшашни давом эттиради. Даволанмаган ошқозон ости бези саратони яқин атрофдаги тўқималарга тез тарқалади. Кўп ҳолларда ошқозон ости бези саратони ошқозон ости бези ичидаги каналларда жойлашган ҳужайраларда бошланади. Ушбу турдаги ошқозон ости бези саратони "панк аденокарсинома саратони" деб аталади. Камдан кам ҳолларда саратон гормонлар ишлаб чиқарадиган ҳужайраларда бошланади.Бу саратон тури "эндокрин ёки ошқозон ости бези эндокрин саратони" деб номланади.
Хавф омиллари ошқозон ости бези саратони хавфини оширади. Ушбу омиллардан бири ошқозон ости безининг сурункали яллиғланиши, қандли диабет ва оилада ошқозон ости бези саратони мавжудлиги ёки ошқозон ости бези саратони хавфини оширадиган ўзига хос генетик мутациялар тарихи, жумладан, БРCА2 генетик мутацияси, Линч синдроми (1) ва малигн меланома синдроми (2) бошқа хавф омиллари ҳисобланади. Чекиш, семизлик ва 65 ёшдан ошганлик бу касалликнинг бошқа хавф омиллари ҳисобланади.
Афсуски, ошқозон ости бези саратонининг белгилари ва аломатлари касаллик жуда ривожланмагунча кўринмайди. Қориннинг юқори қисмидаги оғриқ, пастки орқа томонга тарқалади. Иштаҳанинг йўқолиши ва вазн йўқотиш, руҳий тушкунлик, қандли диабетнинг тўсатдан пайдо бўлиши, томирларда қон тизимларининг пайдо бўлиши, жуда чарчаш бу касалликнинг аломатларидан биридир. Ошқозон ости бези саратони ривожланиши билан беморда вазн йўқотиш каби аломатлар пайдо бўлади. Саратоннинг ўзи тўғридан-тўғри вазн йўқотишига олиб келиши мумкин. Муолажалар ёки ошқозонга ўсма босими туфайли кўнгил айниши ва қусиш ҳам вазн йўқотишига олиб келиши мумкин. Шунингдек, ошқозон ости безининг фаолияти бузилади ва зарур овқат ҳазм қилиш материали ишлаб чиқарилмаслиги туфайли беморнинг танаси овқат ҳазм қилиш тракти орқали керакли озиқ моддаларни ўзлаштира олмайди.
Агар ошқозон ости бези саратони жигар каналларини тўсиб қўйса, сариқлик ҳам пайдо бўлиши мумкин. Тери ва кўз оқ қисмларининг сарғайиши, сийдикнинг қорайиши, нажаснинг сарғайиши сариқлик белгиларидир. Сариқлик одатда қорин оғриғисиз содир бўлади.
Бу соҳада ўсадиган шишиш қорин бўшлиғидаги нервларга босим ўтказиши мумкин. Ушбу босимнинг оғриғи жуда кучли бўлиши мумкин. Агар ошқозон ости бези ўсмаси ингичка ичакнинг биринчи қисмига босилса, у ошқозондан ичакка озиқ-овқат ҳаракатини тўсиб қўйиши мумкин.
Ошқозон ости бези саратонининг ривожланиши бир неча босқичда содир бўлади. Биринчи босқичда саратон ошқозон ости бези тўқималари билан чегараланади ва жарроҳлик йўли билан олиб ташланиши мумкин. Иккинчи босқичда саратон ошқозон ости бези ташқарисига кириб, яқин органларда саратон тўқималарига эга. Бир қатор лимфа тугунлари ҳам саратонга айланади. Ушбу босқичда саратон тўқимасини жарроҳлик йўли билан олиб ташлаш мумкин, аммо бу аниқ эмас. Аммо учинчи босқичда саратон ошқозон ости бези ташқарисига кириб, ошқозон ости бези атрофидаги лимфа тугунлари ва артерияларига етиб боради. Саратон тўқимасини олиб ташлаш учун жарроҳлик мумкин ёки бўлмаслиги мумкин. Охирги босқичда саратон ошқозон ости безидан узоқда жойлашган бошқа тўқималарга тарқалади. Мисол учун, у жигар, ўпка ва қорин пардага етиб бориши мумкин. Ушбу босқичда жарроҳлик фойда бермайди
Ошқозон ости бези саратонини ташхислаш учун шифокор қорин бўшлиғи органларини тасвирлаш, ошқозон ости безининг ултратовуш текшируви, ошқозон ости бези тўқималаридан намуна олиш ва қон тестларини ўз ичига олган турли диагностик тестлардан фойдаланади. Ошқозон ости бези саратонини даволаш ўсимтанинг жойлашишига, саратон ривожланиш тезлигига ва беморнинг умумий соғлиғига боғлиқ. Аксарият одамлар учун даволашнинг мақсади саратон ҳужайраларини имкон қадар тўлиқ йўқ қилишдир. Агар бунинг иложи бўлмаса, шифокорлар беморнинг ҳаёт сифатини яхшилашга ва саратон ривожланишининг олдини олишга кўпроқ эътибор беришади. Даволаш жарроҳлик, радиация терапияси ва кимётерапия ёки бу усулларнинг комбинациясини ўз ичига олиши мумкин. Агар ошқозон ости бези саратони ривожланган бўлса ва бу муолажалар беморга ёрдам бермаса, шифокор беморнинг аломатларини иложи борича енгиллаштириш ва унинг ҳаётини яхшилаш учун бошқа усулларни буюриши мумкин.
Ошқозон ости бези саратонини даволаш учун жарроҳликнинг бир неча турлари мавжуд. Ошқозон ости безининг шишишларини олиб ташлаш бўйича жарроҳликда, агар саратон ошқозон ости безининг юқори қисмида бўлса, беморга "Wҳиппле" деб аталадиган операция ўтказилади. Ушбу операция техник жиҳатдан жуда қийин. Бу вақт ичида ошқозон ости безининг боши, ингичка ичакнинг биринчи қисми, ошқозон ва ўт пуфагининг бир қисми ва ўт йўллари ва баъзи қўшни лимфа тугунлари олиб ташланади. Жарроҳ овқат ҳазм қилишни осонлаштириш учун ошқозон, ичак ва ошқозон ости безининг қолган қисмини қайта боғлайди.
Ошқозон ости бези касаллиги танини ва унинг охиридан шишларни олиб ташлаш бўйича жарроҳликда ошқозон ости безининг асосий қисми ва унинг думини ўз ичига олган ошқозон ости безининг чап томони чиқарилади. Ушбу операция "дистал панкреасотомия" деб аталади. Ушбу процедура давомида беморнинг талоқи ҳам олиб ташланиши мумкин. Баъзи одамларда бутун ошқозон ости безини олиб ташлаш керак бўлиши мумкин. Ушбу операция "умумий панкреасотомия" деб аталади. Одамлар ошқозон ости безисиз яшаши мумкин. Аммо умрининг қолган қисмида инсулин инъекциялари ва гормонларни мунтазам қабул қилиши керак.
Саратон яқин атрофдаги қон томирларига тарқалиб кетган ошқозон ости бези саратони билан оғриган кўплаб одамлар Wҳиппле ёки бошқа операциялар учун мос эмас. Бундай беморларнинг жарроҳлиги учун фақат юқори тажрибали, малакали ва ихтисослашган жарроҳлар операция қилишлари мумкин ва бу операция давомида артерияларнинг саратон қисмларини олиб ташлаш ва томирларни тузатиш лозим.
Қўллаб-қувватлаганингиз учун раҳмат. Кейинги дастургача, ошқозон ости безининг бошқа кенг тарқалган касалликлари билан шуғулланадиган бўлсак, биз сизни Қодир Аллоҳга топширамиз.
................................................................ ................................................................ ..............
1-Линч синдроми полипларнинг колоректал саратони (ҲНПCC) сифатида ҳам танилган. Бу ирсий касалликдир. Бу йўғон ичак саратони ва бошқа саратон касалликлари хавфини оширади. Бундан ташқари, 50 ёшдан кичик бўлганларда бу саратон хавфини оширади.
2-Тери саратонининг энг жиддий тури бўлган меланома ҳужайраларда ривожланади. Меланин, терига ранг берувчи пигмент (меланоцитлар) ишлаб чиқаради. Меланома кўзларда ва камдан-кам ҳолларда ичак каби ички органларда ҳам пайдо бўлиши мумкин.
3- Қорин пардаси қорин бўшлиғи ва унинг органларини қоплайдиган узлуксиз мембранадир. Қорин пардаси органларни қўллаб-қувватлайди ва қон ва лимфа томирларининг органларга ва орқага бориши учун йўл беради. Ушбу парданинг майдони тана юзасидан деярли икки баравар кўп, шунинг учун катталарда у 1-2 квадрат миллиметрни ташкил қилади.
