تحلیل- مساله حق آبه ایران و بی توجهی طالبان

معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد: حقابه محیط زیست را از معاهده ایران و افغانستان جدا کرده ایم.

به گفته علی سلاجقه درخصوص حق آبه ایران از رودخانه هیرمند هنوز اتفاقی خاصی نیفتاده است به همین دلیل حق آبه محیط زیست را تفکیک کردیم و به طالبان هم اعلام شده که حق آبه محیط زیست باید از توافق ایران و افغانستان جدا شود، از اینرو منتظر هستیم کارگروه طالبان با سفر به ایران موضوع را بررسی کنند.

طالبان در حدود 30 ماه اخیر که مجددا در افغانستان به حاکمیت باز گشته است همواره بر تعهد خود برای اجرایی کردن معاهده سال ۱۳۵۱ در مورد حق آبه ایران از رودخانه هیرمند تاکید کرده است، اما در عمل هیج گاه آنرا عملی نکرده، به گونه ای که منطقه را با یک بحران زیست محیطی روبرو کرده است.

امین فرجاد، کارشناس مسایل افغانستان در این باره می گوید: "براساس معاهده ۱۳۵۱ در سال‌های نرمال آبی باید 820 میلیون مترمعکب آب رودخانه هیرمند وارد ایران و سه ایستگاه سنجش آب در سه نقطه ایجاد شود که در این زمینه ها با طالبان توافق شده است، اما این گروه عملا اقدامی در جهت اجرایی شدن آنها صورت نمی دهد و صرفا با بهانه های واهی می کوشد آنرا  توجیه کند."

براساس گزارش های کارشناسان، بخش زیادی از آب رودخانه هیرمند به منطقه شوره‌زار گودزره هدایت شده است که اقدامی حساب شده ضد کشورهای همسایه محسوب می شود. اگرچه به عنوان مسیر انحرافی برای رودخانه هیرمند "سد کمال‌خان" ایجاد شده است؛ اما گنجایش این سد زیاد نیست وآب رودخانه که به سمت ولایت نیمروز افغانستان و سپس ایران می‌آید، در سال‌های بارندگی خوب و حجم آب، بالای یک میلیارد متر مکعب است، اما به دلیل ظرفیت کم سد کمال‌خان وقتی که پُر می‌شود باقی آب به سمت منطقه شوره‌زار سرازیر می‌شود.

این نشان می دهد جریان هایی در حاکمیت طالبان هستند که حاضرند به بهانه مشکلات فنی، آب رودخانه هیرمند هدر برود، اما به سمت ایران سرازیر نشود. چنین نگاهی در مورد سایر کشورهای همسایه افغانستان تا آسیای مرکزی نیز از سوی طالبان وجود  دارد. برخی از محافل سیاسی چنین رویکرد طالبان به حق آبه کشورهای همسایه را حرکت به سمت ایجاد بحران آب در منطقه تلقی می کنند که می تواند آسیبهای جدیدی زیست محیطی به دنبال داشته باشد.

از این رو، سازمان حفاظت از محیط زیست جمهوری اسلامی ایران با تفکیک حق آبه زیست محیطی از حق آبه معاهده سال ۱۳۵۱ و دعوت از طالبان برای بازدید از شرایط زیست محیطی منطقه در تلاش است حداقل محیط زیست منطقه را از بحران و مرگ حتمی نجات دهد.

تردیدی نیست بروز آثار و پیامدهای بحران زیست محیطی در مناطق هم مرز با افغانستان، این کشور را نیز در برخواهد گرفت. به عنوان بخشی از آن بروز فاجعه زیست محیطی و انسانی در سیستان و هامون واقعیتی است که به آرامی در جریان است. عمل نکردن طالبان به تعهدات افغانستان در معاهده ۱۳۵۱ با ایران، خشک شدن تالاب بین‌المللی هامون، بروز گرد وغبار در شرق ایران و برخی از ولایات افغانستان،  از میان رفتن کشاورزی، بروز پدیده مهاجرت را درپی خواهد داشت که به سادگی نمی‌توان از آنها چشم پوشی کرد.

از این رو، طالبان به عنوان حاکم مسئولیت پذیر در افغانستان در برابر بحران های زیست محیطی منطقه مسئول است و نمی تواند با بهانه تراشی از زیر بار مسئولیت آن شانه خالی کند.