روابط افغانستان و ازبکستان در عصر طالبان

ازبکستان علی رغم به رسمیت نشناختن طالبان و تهدیدات امنیتی به دنبال فرصت های اقتصادی در افغانستان است.

همزمان با برگزاری نشست «آینده روابط افغانستان با کشورهای همسایه» در کابل، حکومت طالبان میزبان هیأتی عالی رتبه از ازبکستان بود که مهم ترین محور رایزنی های این هیأت ازبک در کابل، گسترش مناسبات تجاری-اقتصادی و ایجاد زمینه‌های جدید همکاری بین دو طرف اعلام شد. در حاشیه این نشست «عبدالعزیز کاملوف»، مشاور امنیت ملی ازبکستان با «امیرخان متقی»، سرپرست وزارت خارجه و «سراج الدین حقانی»، سرپرست وزارت داخله حکومت طالبان دیدار و گفتگو کرد.

ازبکستان از نخستین کشورهایی بود که بعد از روی کار آمدن طالبان، تماس ها و رفت و آمدها به کابل را  آغاز کرد و تا کنون نیز بطور منظم به این روند ادامه داده است. روابط طالبان و ازبکستان پیشینه طولانی و پرفراز و نشیبی دارد. کاملوف وزیر پیشین امور خارجه ازبکستان و مشاور کنونی امنیت ملی این کشور، اصلی ترین شخصیت رسمی ازبک در شناخت و ارتباط با طالبان است. او در سال ۱۹۹۹ به ولایت قندهار رفت و با ملا عمر بنیانگذار و رهبر وقت طالبان دیدار کرد و اولین ارتباط مستقیم ازبکستان با طالبان را رقم زد. 

 ازبکستان در ابتدای قرن بیست و یکم نگران تهدیدهای امنیتی بود. اما به مرور زمان با کاهش این تهدیدات، روابط با طلبان وارد مرحله جدیدی شد و اکنون بیشتر نگرانی از ناحیه تهدیدات مرزی ناشی از حضور گروه داعش در این مناطق برای دولت تاشکند مطرح است. با این حال تنگنای ژئوپلیتیکی ازبکستان که شامل محصور ماندن مضاعف در خشکی (همسایگان آن هم به آبهای آزاد دسترسی ندارند) و وابستگی مطلق به همسایگان جهت مبادلات اقتصادی و حمل و نقل و همچنین تغییر رویکرد به همسایگان در دوران «شوکت میرضیایف» رئیس جمهور ازبکستان، باعث شده روابط با افغانستان در دستور کار دولت تاشکند باشد. 

ازبکستان برای پیشبرد روابط اقتصادی خود با افغانستان، حفظ امینت و ثبات در این کشور و همچنین گسترش و تعمیق روابط را خواستار است و در این راستا "کاملوف" از "امیرخان متقی" برای شرکت در نشست اقتصادی و سیاسی ماه جولای در تاشکند دعوت کرده است. طبق بیانیه رسمی وزارت داخله طالبان، «سراج الدین حقانی» سرپرست وزارت امور داخله طالبان به هیات ازبکستانی برای تامین امنیت پروژه‌های اقتصادی این کشور در افغانستان اطمینان داده است. طالبان برخلاف تعهدهایی که در این زمینه به کشورهای منطقه داده ، تاکنون نتوانسته است امنیت و ثبات را در افغانستان برقرار کند.

«امیدا هاشموا» تحلیلگر مسائل آسیای مرکزی معتقد است:

"مقامات تاشکند در نشست های مسکو و دوحه تضمین هایی از طالبان دریافت کرده و در مقابل قول داده اند که درهیچ بی ثباتی احتمالی آینده در افغانستان دخیل نخواهند بود. با این حال دولت ازبکستان همه رخدادها را تحت نظر دارد تا مبادا حوادث افغانستان به ازبکستان سرایت کند". 

ناتوانی طالبان در تأمین امینت و ثبات در مرزهای افغانستان و احتمال بروز تهدیدات امنیتی از سوی طالبان، نگرانی های مقامات کشورهای آسیای مرکزی را افزایش داده است. 

«مولوی نعیم الحق حقانی» کارشناس سیاسی نزدیک به طالبان می گوید:

"امارت اسلامی بیشتر از گزینه جنگ به گزینه صلح و مذاکرات تاکید دارد، البته این امر به طرف ها بستگی دارد که تا چه اندازه حقایق میدانی را درک کنند و بر اساس آن تصمیم بگیرند". 

کشورهای آسیای مرکزی برای خروج از تنگنای ژئوپلیتیکی شان از مسیرهای مطمئن و با ثبات بهره می برند. وصل شدن ازبکستان و قزاقستان از طریق ترکمنستان به شبکه ریلی ایران و دسترسی به آب های آزاد و کریدور شمال-جنوب و شرق-غرب؛ نمونه موفق این نوع مسیرهاست. در این رابطه «محمدگلدی سرداراف» وزیر دارایی و اقتصاد ترکمنستان از خط راه‌آهن این کشور با قزاقستان و ایران به عنوان نمونه موفق همکاری تجاری در اوراسیا نام برده است. از اینرو به رغم اهمیت ژئو استراتژیک افغانستان برای ازبکستان و دیگر کشورهای آسیای مرکزی جهت دسترسی به بازارهای جنوب آسیا، به دلیل چالش های امنیتی و صعب العبور بودن مناطق افغانستان، گسترش روابط اقتصادی و ترانزیتی استراتژیک در گرو بیم های امنیتی و سیاسی فرومانده و صرفا به روابط دو جانبه و تجاری محدود شده است.